«ROBOTTARYMYZ RONALDUDAN KEM TÜSPEIDI» deidı Nazarbaev ziiatkerlık mektebınıŋ önertapqyştary
Osydan on şaqty jyl būryn robot degen sözdı estısek, Japoniia ne AQŞ-tyŋ ǧalymdary ǧana esımızge tüsetın. Qūddy bır kinodaǧydai qūbylys retınde qabyldaitynbyz. Sol «fantastikany» jasauşylar endı bızdıŋ elımızde de köp. Äsırese, būl salaǧa qyzyǧatyn jetkınşekterdıŋ qatary kün sanap artuda. Ötken joly elordadaǧy Nazarbaev ziiatkerlık mektebıne qonaqqa bardyq. Onda robot tehnikasy dep atalatyn arnaiy üiırme jūmys ısteidı. Üiırme müşelerınıŋ bärı – tehnikanyŋ tılın tapqan talantty şäkırtter. Bılmeitınderı joq. Şetterınen qaǧılez. Aralaryndaǧy Äzım Ospanov pen Azamat Sydyqovqa erekşe nazarymyz audy. Öitkenı, ekeuı futbolşy robottardy ömırge äkelıptı. İä, iä, robottary kädımgıdei dop qualap, futbol oinaidy.
«Dop tebetın qabıletke ie robottardy qalai qūrastyrdyŋdar?» boldy alǧaşqy sūraǧymyz.
– Äuelı «Lego» kompaniiasynyŋ kışkentai bloktarynan «keiıpkerımızdıŋ» keudesın jasap aldyq, – dep jauap berdı Äzım. – Ädette robottyŋ qaŋqasyna basqa materialdardy da qoldanady. Bıraq bız qoljetımdı ärı jeŋıl täsıldı taŋdadyq. Kez kelgen kısı «Lego» bölşekterın bır-bırıne bırıktırudı bıledı. Iаǧni, prosestıŋ özı op-oŋai. Robottyŋ tūla boiy tek plastik pen rezeŋkeden tūrady. Sebebı, metall aralastyrsaŋ, tehnikanyŋ qyzmetıne zaqym keluı mümkın. Qaŋqasyn daiyndaǧan soŋ, bırneşe sensordy qosyp, baǧdarlama jazamyz. Sensorymyz – kompas pen infraqyzyl säulenı anyqtaityn IR-seeker atty qūrylǧy. Solardyŋ kömegımen robotymyz dopty tauyp, tebedı.
IR-seeker atty tetıktıŋ naqty nege qajet bolaryn täptıştep sūradyq. Söitsek, robottardyŋ doby infraqyzyl säulelerdı böledı eken. Ras, bızdıŋ közımızge körınbeidı. Al robottyŋ kökıregıne qondyrylǧan älgı aspap sol säulenı baiqap, nätijesınde «batyrymyz» doptyŋ qai tūsta ekenın tüsıne qoiady. Alaŋ ortasyndaǧy dopqa barlyq robottar bırdei ūmtylyp, özara soqtyǧysyp qalmai ma degen saual tuady osy kezde. Joq, olar bız oilaǧannan äldeqaida aqyldyraq! Eger dop alysta jürse, robot jai ǧana baqylap, artynan eredı. Al 15-16 santimetrdei qaşyqtyqta bolsa, ūstauǧa tyrysyp, jaqyndaidy.
Al kompastyŋ arqasynda futbolşy robot qaqpanyŋ qai jaqta ekenın jobalaidy. Alaŋ aşyq jasyl, qoiu jasyl, aq jäne qara tüstı jetı zonaǧa bölınedı. Ol aimaqtar alaŋnyŋ belgılı bır bölıkterıne tiesılı. Robottyŋ «miy» būdan jaqsy habardar. Mysaly, aq zonada tūrǧan robot gol soqqysy kelse, ortaǧa qarai jyljyp, dopty qaqpaǧa baǧyttaidy. Osy arada olarǧa kompas järdemdesedı. Aitpaqşy, «oiynşylar» şatasyp qalmas üşın alaŋdy da kompaspen turalap qoiu kerek.
«Būlar pultpen de basqaryla ma?» dep sūrap edık, Azamat bylaişa jauap qatty: «Bükıl robottar avtonomdy. Eşqaisysy pultpen basqarylmaidy. Saiysqa barǧanymyzda, qazylar alqasy bırımızden pult körse, bırden diskvalifikasiialaidy. Negızı, robot tehnikasy boiynşa ūiymdastyrylatyn baiqaulardyŋ erejesı qataŋ. Oiyn barysynda robottarymyz qūlap qalsa, ony tūrǧyzuǧa rūqsat joq. Qaqpaşylar adasyp ketıp, 15 sekundtyŋ ışınde öz ornyna oralmasa da, jarystan şettetıledı. Bır taim 5 minutqa sozylady. Üzılıs – 2 minut».
Äzımnıŋ roboty qaqpa küzetedı, al Azamattıkı – şabuylşy. Bırınşısınıŋ salmaǧy auyrlau, ekı kelıge juyq. Sebebı, dop tise, audarylyp qalmai, kerısınşe qaǧyp alu üşın salmaqtyŋ meilınşe köp bolǧany abzal.
Qos önertapqyş ta aldaǧy uaqytta osy robottardyŋ barynşa jetıldırılgen zamanaui ülgısın jasaudy josparlap otyr. «Bız äzırge «Lego Mindstorms NXT» jäne «Lego Mindstorms EV3» dep atalatyn baǧdarlamalardy paidalandyq. Bolaşaqta būdan kürdelırek qylyp, bioloid nemese nao pışınındegı futbolşy robottardy qūrastyrǧymyz keledı. Adamnyŋ boiyna şaq qylyp jasasaq, özımızben bırge topqa da qosarmyz, bälkım» deidı Äzım men Azamat.
Ekeuıne qarap, ıştei süisındım. Nebärı on bes-on altydaǧy örenderdıŋ talaptary taudai. Erteŋgı künı Qazaqstandy älemge tanytar ǧalym atanaryna tittei de kümänım qalmady. Äiteuır, tıl-közden aman jürsınşı…
Botagöz MARATQYZY
