SABYR SABAǦYN ALATYN AI

Mübärak ramazan aiynda adam balasy özınıŋ mınez-qūlyǧyn tüzetuge tyrysuy qajet.

Rasynda, iman ekı bölıkten tūrady. Bır jartysy – sabyrlylyq, ekınşı jartysy – şükırlık. Sondai-aq, sabyrlylyq pen şükırlık – Alla taǧalanyŋ sipattarynyŋ bırı. Alla taǧala özın Sabur jäne Şakur dep ataǧan. Sabyrlylyq pen şükırlıktı bılmeitın adam – imannyŋ ekı jartysynan beihabar jan. Sonymen bırge, Rahman Alla taǧalanyŋ sipattarynyŋ ekeuın bılmeitın adam bolyp sanalady.

Alla taǧalaǧa tek iman arqyly ǧana jaqyndai tüsemız. Demek, imannyŋ bolmysyn bılmeiınşe älemder Rabbysyna jaqyndai al­maimyz. Al, sabyrlyq pen şükırlık jaily bılmeu – imannyŋ ne ekenın bılmeu degen söz.

Alla taǧala Qūranda sabyrly adamdardy türlı sipatpen surette­gen. Jäne sabyrlyq sözı Qūranda jetpısten astam jerde zıkır etılgen, köptegen märtebeler men jaqsylyq atauyn sabyrlyqpen bailanysty­ryp, būlardy sabyrlyqtyŋ jemısı dep körsetken.

Qūranda mynandai joldar bar: «Ärı olar sabyr etıp, aiattarymyzǧa naq sengen kezde, aralarynan būiryǧymyzben tura jol körsetetın bastyqtar qylǧan edık» (Säjde süresı 24-aiat). «Sondai ezılgen halyqty (israil ūrpaqtaryn) bız qūnarly qylǧan jerdıŋ şyǧysyna da, batysyna da mūrager qyldyq. Söitıp, olardyŋ sabyr qylulary sebeptı Rabbyŋnyŋ israil ūrpaqtaryna degen igı sözderı oryn­daldy…» (Aǧraf süresı 137-aiat). «Senderdıŋ jandaryŋdaǧy dünielık tügeidı de, Allanyŋ qasyndaǧy qalady. Ärine, sabyr etkenderdıŋ syilyǧyn, ıstegen ısterınen de jaqsyraq beremız» (Nahl 96-aiat).«Mıne, solarǧa sabyr etkendıkterı sebeptı syilyqtary ekı ese berıledı…» (Qasas süresı 54-aiat)

Ǧūlama Ato ūstazy İbn Abbastan (r.a.) riuaiat etedı: «Alla elşısı (s.ǧ.s.) ansarlyqtarǧa barǧanda «sen­der müminsıŋder me?» dep sūrady. Olar ünsız tūryp qaldy. Sonda Omar (r.a.) «iä, ua Alla elşısı!» dep jauap berdı. Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) «imandaryŋnyŋ belgısı ne?» dep sūrady. Sahabalar «keŋşılıkke şükırşılık etemız, qiynşylyqqa sabyrlyq tanytamyz jäne taǧdyrǧa könemız (rizaşylyq körsetemız)» dedı. Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) «Qaǧbanyŋ Rabbysymen ant etemın, sender müminsıŋder» degen eken.

İsa bin Mariiamnyŋ sözı bar: (ǧ.s.) «Sender ūnatpaǧan jaitqa sabyrlyq tanytpaiynşa, jaqsy köretın närselerıŋe qol jetkızbeisıŋder». Al, Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.): «Eger sabyrlyq adam keiıpınde bolsa, ol jomart kısı bolar edı. Alla taǧala sabyrlylardy jaqsy köredı», – dep aitqan.

Omar bin Hattab (r.a.) Äbu Mūsa äl-Aşǧarige jazǧan hatynda myna joldar bar: «Sabyrly bol! Jadyŋda tūt, sabyrlyq – ekeu. Bırı ekınşısınen artyq. Qiynşylyqqa sabyrlyq etu – jaqsy, al odan abzaly Alla taǧala haram etken närsege sabyrlyq etu. Bılgenıŋ jön, sabyrlyq – imannyŋ qūrauşy negızgı bölıgı. Öitkenı, taqualyq – eŋ abzal ızgı amal. Al, taqualyq sabyrlyqpen bolmaq.

Äli bin Äbu Tolib (r.a.) aita­dy: «İman tört negızge qūrylǧan. Olar – iaqin, sabyrlyq, jihad jäne ädıldık». Sondai-aq, hazretı Äli (r.a.) «Sabyrlylyq iman üşın bastyŋ denedegı ornyndai» degen. Äbu Darda (r.a.) «İmannyŋ şyŋy ükımge sabyrlyq jäne taǧdyrǧa rizaşylyq etu» deidı. Būl – sabyrlyqtyŋ faziletı jaily söz.

Sabyrlylyq – dındegı maqamdardyŋ bırı. Al, dındegı barlyq maqamdar üş närsege jüielengen. Tanym (maarif), ahual jäne amal. Tanym – ol negız. Al, negız ahualdy tudyrady. Al, ahualdyŋ jemısı – amal. Tanym aǧaş ıspettı. Al, ahual onyŋ būtaqtary. Al, amaldar – onyŋ jemısı.

Sabyrlylyq sipatynyŋ Alla taǧalanyŋ eŋ negızgı jaratqan jan­zaty sanalatyn – perışte, adam jäne jan-januarlar arasynda qandai orny bar? Būl sipat perışte men jan-januarlarda boluy mümkın emes. Jan-januarlar tek şähuatqa baǧynady. Al perışteler – kemel jaratylys. Sabyrlylyq tek adamǧa tän sipat.

Sabyrlylyq ekı türge bölınedı. Bırınşısı, tän sabyrlylyǧy. Būl auyrtpalyqqa tänmen sabyrlyq etu jäne bekem bolu. Al, būnyŋ özı ekıge bölınedı. Bırınşısı, ıs-äreketpen, iaǧni qūlşylyq pen basqa da ärekettıŋ auyrtpalyǧyna sabyr etumen bolady. Ekınşısı, tözımdılıkpen, iaǧni syrqatqa, dene auyrtpalyǧyna tözumen bolady. Būl sabyrlylyq türı şariǧatqa säikes kelse maqtauly bolmaq.

Adam balasy ünemı näpsısıne jaǧatyn nemese ūnamaityn jaǧdailar kütıp tūrady. Adam qandai jaǧdaiǧa tap bolsa da, sabyrlyqqa öte mūqtaj.

Bırınşısı, adamǧa ūnaityn jaittarǧa kelsek. Būl – densaulyq, bas amandyǧy, mal-dünie, ataq-abyroi, aǧaiyn-tuystyŋ köptıgı, qoldaǧy mol mümkındık, qoldauşynyŋ köptıgı jäne dünienıŋ barlyq rahaty adam balasyna öte qatty ūnaityn qalyp. Pende mūndai jaǧdaida sabyrlylyqqa asa mūqtaj keledı. Öitkenı, ol ünemı öz näpsısın astamşylyq, täkapparlyq pen asyp-tasudan tyiyp, tözımdılık körsetuı qajet. Öitpegen jaǧdaida, keŋşılık adamdy bassyzdyqqa bastaidy. Sondyqtan bolar, danyşpandar: päle men qiynşylyqqa mümın sabyrlyq eter, al amanşylyqqa tek syddyq adam ǧana sabyrlyq tanytar». Sondyqtan, mal-dünienı, äieldı, bala-şaǧany Qūranda fitna, iaǧni azǧyru dep surettegen. «Ei, müminder! Senderdı maldaryŋ, balalary Allany eske aludan tospa­syn. Äldekım būny ıstese, mıne, so­lar, ziian tartuşylar» Mūnafiqun süresı, 9-aiat.

Ekınşısı, qūlşylyqqa – sabyrlyq tanytu. Pende qūlşylyq etude sabyrlyqqa zäru. Taǧat-ǧibadat etude sabyrlyq tanytu öte auyr. Öitkenı, näpsı bolmysynda qūlşylyqty jaqtyrmaidy, ol täŋırlıktı qalaidy.

Demek, qūlşylyq jalpyla­ma näpsıge auyr tiedı. Näpsı na­maz siiaqty qūlşylyqty keide jalqaulyq sebeptı ūnatpaidy, ze­ket siiaqty qūlşylyqty saraŋdyq sebeptı ūnatpaidy jäne qajylyq siiaqty ǧibadatty jalqaulyq häm saraŋdyq sebeptı ūnatpaidy.

Qūlşylyqqa qatysty pendege üş sabyrlyq qajet.

Qūlşylyqqa äuelı niettı, yqylasty tüzetıp, riianyŋ tūzaǧynan qūtylu üşın sabyr kerek. Sondyqtan paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) «Rasynda amaldar nietke sai…», – degen.

Amal etıp tūrǧan sätte Alla taǧalany ūmytpau. Amalyn oryndap bolǧanşa şarttary men ädebın oryndauda jaqualyq tanytpau. Būl – sabyrdyŋ eŋ auyryna jatady. «İman keltırıp, ızgı ıs ıstegender, älbette olardy jännattyŋ astynan özender aǧatyn joǧarǧy oryndary­na ornalastyramyz da, olar onda mäŋgı qalady. Ǧamal ısteuşılerdıŋ syilyǧy nendei tamaşa. Sondai sabyr etıp, Rabbylaryna täuekel etedı» (Ǧankabut süresı, 58-59 aiat­tar).

Amaldy oryndap bolǧan soŋ riia, suma, ujb sekıldı amaldy joiyp jıberetın äreketterge sabyrlylyq etu kerek. «Ei, müminder! Allaǧa, aqiret künıne senbei adamdarǧa körsetu üşın mal saryp qylǧan kısıdei, sadaqalaryŋdy mındet qylu, renjıtumen joimaŋdar…» (Baqara süresı, 264-aiat). İä, kımde-kım sadaqa berıp bolǧan soŋ, mındetsınu jäne mūqatuǧa toqtau ete almasa, amaly joiylady.

Ekınşı türı, künä ısterge sabyrlyq etu. Pende osy jaǧdaida sabyrlyqqa asa mūqtaj bolmaq. Alla taǧala künä atauyn myna bır aiatta ekı auyz sözben aitqan:«Negızınde Alla ädılettı, igılıktı jäne aǧaiynǧa qarailasuǧa būiyrady. Jäne de arsyzdyqtan, qarsylyqtan äm dörekılıkten tiiady. Senderge nasihat beredı…» (Nahl süresı 90-aiat).

Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) «muhajir (köşuşı) – jamandyq atauynan qaşqan adam. Mujahid (küresuşı) – öz näpsısımen küresuşı» degen.

Künä jasamauǧa sabyrlylyq etu pendege öte qiyn eken. Äsırese, künä kısınıŋ ädetıne ainalsa. Sondai-aq, jaman ıs oŋai jasalatyn bolsa, ondai ıske sabyrlylyq etu ekı ese qiyn keledı. Mysaly, ǧaibat, ötırık söz, jalǧan maqtau sekıldı tılmen jasalatyn künälarǧa sabyrlylyq etu qiyn. Öitkenı, būl künänı jasau öte jeŋıl.

Syrttan bolǧan özgenıŋ jäbırıne sabyrlyq etu ekıge bölınedı. Bırınşısı, adamdar tarapynan bolǧan ıs-äreket, söz, jeke özıne nemese mal-mülkıne tiısıp jäbır beruı. Būl jaily keibır sahabalar (r.a.) «Kısı jäbır-japaǧa sabyrlylyq ete almasa, onyŋ imanyn iman dep eseptemeitınbız» degen eken. «Rasynda, bızge tura joldarymyzdy körsetken Allaǧa senım artpaityn ne boldy? Bızge tarttyrǧan japalaryna älbette sabyr etemız. Endeşe, Allaǧa senım artuşylar täuekel etsın dedı» (İbrahim süresı 12-aiat).

Bır künı Alla elşısı (s.ǧ.s.) mal-mülıktı adamdar arasynda bölıp taratady. Mūsylmanşylyqty qabyldaǧan dala arabtarynyŋ keibırı «Būl Alla rizaşylyq qalap jasalǧan bölıs emes» deidı. Būl söz Alla elşısıne (s.ǧ.s.) jetken kezde: jüzı qyp-qyzyl bolyp: «Menıŋ ba­uyrym Mūsany Alla taǧala rahmet etsın, ol būdan köp närsemen jäbır kördı, bıraq sabyr ettı» degen eken.

«Olardyŋ aitqandaryna sabyr et. Olardan sypaiy türde aiyryl» (Muzzammil süresı 10-aiat).

Būl – adamnyŋ qalauyna kırmeitın qiyndyqtar. Būl jaqyn jannyŋ qaitys boluy, mal-dünieden aiyry­lu, auyryp densaulyqtan aiyrylu siiaqty. Jalpy aitqanda, adamnyŋ basyna tüsken auyrtpaşylyqtar. İbn Abbas (r.a.) sabyrlyq Qūranda üş türge bölıngen: Alla taǧalanyŋ paryzyn oryndau üşın sabyrlyq etu, būl sabyrlylyqtyŋ üş jüz därejesı bar. Ekınşı – Alla taǧalanyŋ tyiymyna sabyrlylyq etu, būl sabyrlylyqtyŋ alty jüz därejesı bar. Üşınşı – päleketke äueldı soqqy kezınde sabyrlylyq etu, būl sabyrlylyqtyŋ toǧyz jüz därejesı bar. Būl qosymşa sabyrlylyq bola tūra negızgı paryz sabyrlyqtan joǧary baǧalanuynyŋ syry ärbır mümin tyiym ıske sabyr ete alady, – dep tüsındırgen.

Mūsylman bauyrlar! Orazanyŋ şynaiy män-maǧynasyn ūǧyna oty­ryp, qasiettı aidyŋ eŋ maŋyzdy sabaǧy sabyrlylyqty ön boiymyzǧa sıŋıreiık!

Ruslan QAMBAROV,

«Nūr Astana» ortalyq meşıtınıŋ naib imamy