Ol turaly bır sözınde belgılı teatr synşysy Äşırbek Syǧai: «Äigılı sahna şeberı Şolpan Jandarbekova oquǧa qabyldaǧan qyzdardyŋ ädette körıktı kelerı qaşannan köz üirengen zaŋdylyq. Jüzderı jarqyraǧandyǧy öz aldyna, köbınıŋ jandary näzık kelerın qaitersız?! Janat Chaikina sondailardyŋ sapynan…» degen-dı. İä, bız bıletın sahna önerınıŋ has şeberı, QR eŋbek sıŋırgen ärtısı Janat Chaikina – ön boiy äiel zatyna tän sūlulyq pen näzıktıkke toly jan.
Şolpan apaidyŋ şäkırtı
Janat apaidy körmei tūryp ol turaly köp estıgenım bar. Qalleki Teatrynda jūmys ısteitınınen habardarmyn. Bıraq, nege ekenın qaidam, köp spektaklderde körıne bermeidı. Bıletınım, elordalyq teatrdyŋ qorjynyndaǧy nebärı bes-aq spektaklde oinaidy eken. Baiqaǧanym, būl teatrdyŋ ūjymynda teatrdy qūrǧan top jäne Almatydaǧy «Äkem teatrdan» kelgen top bar. Al, bızdıŋ keiıpkerımız ekeuıne de jatpaidy. Ol Kerekulık teatrdan kelgen maitalman. Köp körıne bermese de, jarnamany kerek etpeitın akter. Öitkenı, şyn daryn iesı eşqandai madaq-marapatty qajet etpeitını bar. Kerısınşe, kei-keide ūjymnyŋ aty sondai myqtylardyŋ arqasynda asqaqtaidy. Bızdıŋ keiıpkerımız, sondai saŋlaqtyŋ tap özı. Jaqynda ärtıs apaiymmen didarlasudyŋ sätı tüstı. Az-kem tıldesıp, Janat Chaikina degen ataqty ärtıstıŋ Ertısten Esılge deiıngı jolda ötken ömırımen tanystym. Sūlulyǧynyŋ özı bıraz jazbaǧa arqau bolardai janmen äuelde kezdesuge jüreksıngen edım. Bıraz adammen tıldestım. Tıptı, arasynda bolmaşy rölderın alǧa tartyp, maŋǧazdanyp otyratyn adamdardy da kördık. Bıraq, sūhbattasym men oilaǧannan da biık bolyp şyqty. Äuelgı sözın «ainalaiyn» dep bastady.
Ömırı qyzyqqa toly. Janatqa deiın anasy Maqpuza düniege üş qyz äkelıptı. Oǧan deiın ışındegı tört bırdei şaranasy şetınep ketken. Anasy äulettı jalǧaityn ūl tuamyn dep kütıp jürgende Janatyn tudy. Janat keiın Aŋsabai men Maqpuzanyŋ aŋsaǧan ūly keldı ömırge. Bala Janat beske tolǧanda ata-anasy Pavlodar qalasyndaǧy alǧaşqy qazaqmektep-internatyna oquǧa jıberdı. Ol mekteptıŋ gülı boldy. Än aitady, körkemsöz oqidy. Qalasaŋ bi de bileidı. Bır sözben aitqanda,özın önerge beiımdeudı mektepten bastady. «Erden ataidyŋ ertegılerın» üzbei tyŋdaityn balanyŋ boiyndaǧy ūşqyndy muzyka üiırmesınde syrnai tartatyn Serık aǧaiy baiqady. Ekı közınen aiyrylǧan aǧaiy köp balanyŋ ışınde bolmysy bölek Janatty «Janna» dep atap ketken.
70-jyldary önerlı jastardyŋ barlyǧy Almatydaǧy estrada studiiasynda oqyǧysy keletın. Ondai arman Janatta da boldy. Tıptı, batyl qyz bır künı qolyna qalam alyp, kışkentaiymnan än salamyn. Änşı bolǧym keledı. Änşı boluym üşın qandai oquǧa tüsuım kerek?» degen mazmūnda hat jazady. Onysyn «Qazaq radiosyna» jıberedı. Bır künı internattaǧy balalar «Janatqa Almatydan hat keldı» dep şulap jür. Aşsa radionyŋ būǧan bergen jauaby. «Janat, Almatyda estrada studiiasy bar. Sızdıŋ hatyŋyzdy sol estrada studiiasynyŋ direktory Güljihan Ǧalievaǧa berdık» delıngen. Bırde, aǧaiy şaqyryp «Janna, bızdıŋ oblystan on önerlı balany Almatyǧa äketeiın dep jatyr. Senı soǧan jıberemız. Baryp, baǧyŋdy synap kör. Mındettı türde qazaqşa än aitatyn bol» deidı. Söitıp, Janat Almatyǧa attanady. Bırneşe kün daiyndalyp, är aimaqtan kelgen on bala ırıkteuge barady. Janat ta jattap, daiyndap kelgen ekı änın oryndap berdı. Qaz-qatar otyrǧan ūstazdardyŋ közıne tıke qarauǧa eşkımnıŋ batyly jetpeidı. Söitıp ne kerek, älgı törde otyrǧan qazylardyŋ ışınen bır äiel Pavlodardan on balany bastap kelgen adamǧa «myna qyzyŋyzdy körsetıŋızşı. Berı kel» dep şaqyrdy. Jaqyn kelgen Janattyŋ basynan sipaidy. Söitse, eŋ alǧaş basynan sipaǧan apai Qūrmanǧazy atyndaǧy qazaq ūlttyq konservatoriiasy teatr fakultetınıŋ mūǧalımı Rabiǧa Qanybaeva eken. Är balany jeke-jeke tyŋdaǧan ūstazdar olarǧa qaida baru keregın aita bastaidy. Kezek Janatqa kelgende Rabiǧa Qanybaeva «Chaikina, konservatoriianyŋ akterlık şeberlık fakultetıne barasyŋ» dep qaldy. Oquǧa tüstım eken dep quanyp edı. Onysy beker, synaqtyŋ kökesı alda eken. Bırşama uaqyt daiyndalǧan 150-ge juyq jas 10 orynǧa talasqaly tūr. Äiteuır, bırneşe synaqtan sürınbei ötken keiıpkerımız oquǧa tüsıp, Şolpan Jandarbekovanyŋ klasyna qabyldandy. Studenttık ömır qyzyqqa toly boldy. Şolpan Jandarbekovanyŋ tobynda kıleŋ «sen tūr da, men aitaiyn» degen daryndar jinalǧan-dy. Qazırde olardyŋ denı men-men degen ärtıster. Atap aitsaq, Almahan Kenjebekova, Kendebai Temırbaev, Orazaly Aqjarqyn, Älımbek Orazbaev, Şämşiia Baltaeva, Düisen Mūsabekov, Tılegen Ahmetov syndy sahna önerınıŋ jılıgın şaǧyp, maiyn ışken mamandar.
Taldyqorǧanǧa tartqan jol
Tap osy jastar konservatoriiany bıtırısımen Taldyqorǧan qalasyna barady. Jiyrmaǧa juyq jastyŋ onda barǧandaǧy sebebı – äne-mıne aşylǧaly tūrǧan teatrdyŋ şymyldyǧyn aşu edı. Sol dıttegen maqsattaryna jettı. Bırınen-bırı ötken önerlı jastardyŋ keluımen tyŋnan qūrylǧan teatrdyŋ aty asqaqtap şyǧa keldı. Alǧaşqy ekı qoiylymy Ǧ.Müsırepovtyŋ «Qozy Körpeş-Baian sūlu» men V.Ejovtyŋ «Būlbūldar tünı» pesalary boldy. Janat – «Qozy Körpeş-Baian sūludaǧy» – Künekei, «Būlbūldar tünındegı» – İnga rölın somdady. Būl qos qoiylym – konservatoriia bıtıretın kezde qoiǧan diplomdyq spektaklderı. Bır qyzyǧy, Baiannyŋ anasy Künekeidı oinaǧanda Janat nebärı 21 jasta bolǧan. Örımdei qyz saliqaly äieldıŋ obrazyn alyp şyqty. Ärı onysy sättı boldy. Sahnanyŋ qūdıretı osy dersıŋ… Sol Taldyqorǧan teatrynda taban audarmastan jiyrma bır jyl eŋbek ettı. Osy jyldar ışınde qazaq, odan qaldy şetel dramaturgterınıŋ aituly pesalaryna jan bıtırdı. Tökken terı men eselı eŋbegı eleusız qalmady. «Eŋbek sıŋırgen ärtısı» ataǧyn berdı. Ol kezde Janat üş qyzdyŋ anasy. Öner dep jürıp otbasyndaǧy tırlıktı aqsatqan emes. Bala tärbiesıne jıtı män berıp otyrdy.
Önerge, äsırese, özınıŋ tūŋǧyş teatryna degen adaldyǧy sonşa ataǧy alysqa ketken Almatydaǧy M.Äuezov atyndaǧy akademiialyq drama teatryna bır emes, bırneşe märte jūmysqa şaqyrǧanda barmai qaldy. Qoryqqannan emes, ärine. Aşyluyna özı tıkelei atsalysqan teatry men onyŋ ūjymyn – studenttık dostaryn qimaǧany. Teatrdan bölek, kinoǧa tüsıp baǧyn synap kördı. Naqtylai tüssek, S.Jarmūhambetovtyŋ «Ötelmegen paryz» filmınde Älimaş degen qyzdyŋ rölın oinady. Änuar Moldabekovpen bırge oinaǧan kinony Janat ömırındegı eŋ qyzyqty sättıŋ bırıne balaidy. Ekınşı kinosy T.Temenovtyŋ «Qyzǧyş qūs» filmı bolatyn. Aita keterlıgı, sahnadan ünemı jaǧymdy keiıpkerlerdı somdap, qalanyŋ qoǧamdyq jūmystaryna belsene aralasyp, el aldynda jürgen aktrisaǧa «Qyzǧyş qūstaǧy» rölı üşın keiıgen adamdar da boldy. Teatrda qazaq äielderınıŋ obrazyn somdap jürgen aktrisany jastyqtyŋ jelıgımen qadamyn şalys basqan Rozanyŋ obrazynda qabyldai almaityndaryn aitty. Keiıpkerımız oǧan renjıgen emes. Kerısınşe, onyŋ önerdıŋ bır joly ekenın aityp tüsındırdı.
Üş märte üzdık
Janattyŋ qazaq teatrlarynda somdaǧan rölderın sanap şyqtyq. Basty rölı bar, qosalqysy bar ūzyn-sany 70-ke juyq obrazǧa enıp, sahnadan sonşa adam bolyp söileptı. Aqtoqty, Şūǧa, Qaragöz, Künekei, Eŋlık, Qaraşaş, Künımjan, Şolpannan bastap, bergısı Kordeliia, Künımjan, Mariia Stiuart, Hanuma, Nūrjamal, Jer – Ana, Medeia, dep jalǧasa beredı.
Pavlodar oblystyq J.Aimauytov atyndaǧy drama teatrǧa barǧanda da sol ūjymnyŋ betke ūstar aktrisasy boldy. Tıptı, orys drama teatrynda jüktelgen rölderdı orys tılınde somdap, körermennıŋ yqylasyna bölendı. Ol qatysqan spektakldıŋ bärı an- şlagpen ötetın. Qoiylymnan soŋ qūşaq-qūşaq gül köterıp qaitady. Būl – körermennıŋ şeksız süiıspenşılıgı. Öner adamy üşın, onyŋ ışınde akter üşın būdan asqan baqyt joq. Bügıngı körermender, onyŋ ışınde jastar Janat Chaikinanyŋ elımızde är jyldary ötken respublikalyq teatr festivalınıŋ üş märte «Eŋ üzdık aktrisasy» atanǧanyn bıledı me eken? Naqty aitsaq, A.Seidımbektıŋ «Küzeude» spektaklındegı Torǧyn, U.Şekspirdıŋ «Sonetter» monospektaklındegı Aqyn jäne Evripidtıŋ «Medeia» spektaklındegı Medeia rölın asqan şeberlıkpen oryndaǧany üşın üzdık atandy. Tıptı, Chaikinanyŋ şeberlıgıne täntı bolǧan äigılı rejisser Äzerbaijan Mämbetov Taldyqorǧan teatryna kelıp Şekspirdıŋ «Asauǧa-tūsau» spektaklın qoiǧan.
Ondaǧy basty keiıpker – Katarinanyŋ rölın Janatqa berdı. Aktrisa bolsa, körermender aldynda rejisserdı jerge qaratpady. Senımdı aqtady. Būl bır ǧana mysal. Sol siiaqty talai sahna maitalmandary- na özın moiyndatyp, önerdegı özınıŋ ornyn tapty.
Janat Chaikinanyŋ elorda teatryna kelgenıne de bes jylǧa juyqtapty. Äŋgıme arasynda Astanaǧa alǧaş kelgendegı sätın esıne aldy: «Alǧaş kelgende maǧan būl qala jat körındı. Ortany aitpaǧanda, sahnanyŋ özı menı jatsynǧandai. Men de bıraz jatyrqadym. Eger qyzym bolmaǧanda, jyly ornymdy suytpai Pavlodardan kelmes te edım. Kışı qyzym Aqnūr osy – elordada oqydy. Balamdy «Men, jataqhanaǧa jautaŋdatpai, osynda keldım. Qyzym oquyn tämamdap, maman atandy. Qaladaǧy beldı mekemede jūmys ısteidı. Eldıŋ erteŋı üşın eŋbektenıp jür. Odan basqa ekı qyzym tūrmysta. Nemerelerım bar. Süiıktı käsıbım men balalarymnyŋ qyzyǧyn eşteŋege aiyrbastaǧym joq».
Är adamnyŋ jandy jerı bolady. Bızdıŋ keiıpkerımız Janattyŋ jandy jerı bar. Ol – öner dep atalady. Öitkenı, ol sahnada oinaǧan är rölıne janyn saldy. Qazaqtyŋ darhan dalasy darytqan darynyn tek sahnaǧa arnady. Jasynda jarǧaq qūlaǧy jastyqqa timei teatrdyŋ otymen kırıp, külımen şyqty. Teatr – onyŋ ömırınıŋ mänı. Quanyşy men qaiǧysyn da sol sahna- men bölıstı. Quanyştysy, sol tökken ter zaia ketpedı. Bügınde ol qazaqtyŋ ardaqty qyzynyŋ bırı. Qazaq teatrynyŋ tarihynda qoltaŋbasyn qaldyrdy. Ärı ol qoltaŋbalar sany älı de arta bermek. Tek, Alla amandyq bersın. Sanaly ǧūmyryn sahnaǧa arnaǧan Janat apaidyŋ käsıbi şeberlıgın mınsız moiyndaǧan körermenderı ony qaşan da töbelerıne köterıp, qūrmet körsetetını anyq. Öner adamy üşın eşbır ölşemge kelmeitın baqyttyŋ bırı de osy qūrmet bolmaq…
Ainūr ŞOŞAEVA
