Jer jännaty – Jetısudyŋ bır büiırındegı Qaratal degen tabiǧaty ǧajaiyp ölkeden qanat qaǧyp, qazaqtyŋ qara söz aidynyna öz örnegımen qaiyq salǧan jüirık jurnalist, qarymdy qalamger Janat Elşıbek jaiynda qalam ūstaǧan igı jaqsylardyŋ denı aqtarylyp syr tolǧapty. Ärine, belgılı söz zergerlerınen asyryp bırdeŋe aitu da qiyn, degenmen ardaqty azamattyŋ san qyrly saiypqyran qasietın şama-şarqymyzşa zerdelep körsek deimız.
Ol – jurnalist. İä, Janat aǧamyz tumysynan solai jaratylǧan. Öitkenı söz önerı – adamǧa äkenıŋ qanymen, ananyŋ sütımen darityn qasiet. Eger ondai tylsym küş bolmasa, universitet emes, ekı akademiia bıtırseŋız de tük şyqpaidy. Bızdıŋ keiıpkerımız bala jasynan kıtap jastanyp ösedı. Kıtapqa qūştar jannyŋ jazuǧa degen yntasy erte oianady. Sony baiqaǧan anasy: «Balam, sen de körgen-bılgenıŋdı qaǧazǧa tüsırıp kör. Kündelık jazyp üiren. Mektebıŋ turaly, auyldaǧy jaqsy ıster jaiynda Almatyǧa, pioner gazetıne habar-oşar jazyp jıber…» dep aqyl-keŋes beredı. Zerdelı bala ana sözın jerge tastamai, özı oqyp jürgen mektep ne bolmasa tuǧan auylynda qandai jaŋalyq bar, sonyŋ bärın tügın qaldyrmai möldıretıp aq qaǧazǧa tüsırıp, alysy-jaqyny bar redaksiialarǧa «bombalaudy» bastaidy. Söitıp, aǧamyzdyŋ tyrnaqaldy düniesı, ol 6-synypta oqyp jürgende, «Qazaqstan pionerı» («Ūlan») gazetınde jaryq köredı. On ekı jasar jetkınşektıŋ quanyşynda şek bolmaidy. Odan ärı jazuǧa qūştarlana tüsedı. Qalamy ūştala kele möltek äŋgımeler, etiudter, surettemeler jazuǧa jattyǧady. Qysqasy, mektep kezınen qarşadai balanyŋ aty şyǧyp, Qaratal ǧana emes, özı qatarly balalar basylymyna qalam sıltep jürgen jetkınşekterge tanylyp ülgeredı. Tuǧan auylyndaǧy orta mekteptı kümıs medalmen bıtırgen bozbala ekı qorjynǧa gazetke şyqqan dünielerın syqap toltyryp, arman quyp Almatyǧa keledı. Bır qyzyǧy, aǧamyz sol kezdegı elımızdıŋ maŋdaiyndaǧy bıregei universitettıŋ jalǧyz jurnalistika fakultetıne emes, Abai atyndaǧy pedagogikalyq instituttyŋ filologiia fakultetıne oquǧa tüsedı. Joǧary oqu ordasynyŋ soŋǧy kursynda jürgende, sol kezde aty parovozdai dürıldep tūrǧan, qazaq jurnalistikasynyŋ ūstahanasyna ainalǧan äigılı qalamger Şerhan Mūrtaza basqaryp otyrǧan «Leninşıl jas» («Jas alaş») gazetıne qyzmetke ornalasady. Alǧaşynda ädebi qyzmetker, jauapty hatşynyŋ orynbasary, bölım meŋgeruşısı bolyp on jylǧa juyq jurnalistık körıktıŋ ystyq-suyǧynan ötedı. Kün qūrǧatpai şyǧatyn jastar gazetınıŋ beldı jurnalisıne ainalady. Tabiǧat taŋǧajaiyptary men qarapaiym eŋbek adamdary turaly taŋǧy şyqtai möldıretıp jazǧan ocherkterı men esselerın jūrt qyzyǧyp oqidy. Jūldyzy jarqyrai janǧan jıgıttı attai qalap, bas basylym «Sosialistık Qazaqstan» («Egemen Qazaqstan») jūmysqa şaqyrady. Mıne, osy jerde aǧamyz qyryq jylǧa juyq taban audarmai eŋbek etedı. Baiqasaq, jurnalist-jazuşynyŋ ekı körnektı basylymda aişyqty ızı jatyr. Baspasöz maidanynda auzy dualy aǧalarymen qatar jürıp, önege aldy. Şerhan Mūrtaza, Seidahmet Berdıqūlov, Sapar Baijanov, Balǧabek Qydyrbekūly, Äbış Kekılbaiūly sekıldı qazaq ruhaniiatynyŋ alyptarynan taǧylym tüidı. Özı de sol biıkke köterıldı. Ol jurnalistika qazanynda qainai jürıp, «Studenttık meridiandar», «Altyn ūia», «Altyn dıŋgek», «Jastyqtyŋ janartaulary», «Aryŋdy jasyŋnan saqta», «Jan sūlulyǧy» atty ocherkterı men esselerı toptastyrylǧan bırneşe kıtaptary jaryq kördı. Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ üş märte laureaty atandy.
Ol – jauapty hatşy. Bıle bılseŋız, gazettıŋ jauapty hatşysy degen redaksiianyŋ jarym yrysy ǧoi, şırkın! Beinelep aitqanda, onyŋ bölmesı basylymnyŋ bas ştaby sanalady. Ärine, qazır jauapty hatşynyŋ jūmysy köp özgergen. Qolǧa qaryndaş alyp, aq qaǧazdy boiap otyrmaidy. Gazet şyǧatyn künı tünımen baspahanada kezekşımen bırge jortyp, qorǧasynnyŋ uyn jūtpaidy. Bärı de kompiuterlendırılgen. Qoldyŋ ūşymen jūmys ısteidı. Basylymdy bezendırumen dizainer-verstalşikter ainalysady. Al Janat aǧanyŋ däuırındegı jauapty hatşylardyŋ bäsı men baǧasy bölek edı ǧoi. Basylymdy körkemdeudıŋ özı öner. Asqan bılıktılıktı talap etedı. Kez kelgen maqalanyŋ jarau attai jūtynyp tūruy jauapty hatşyǧa bailanysty. Sondyqtan onyŋ qadırın bıletın bas redaktorlar jazuy men suretşılık, baiqaǧyştyq qabıletı bar jurnalisterdı qyzǧa qūda tüskendei aittyrady. Olardyŋ alaŋsyz jūmys ısteuıne barlyq jaǧdai jasaidy. On jyldai eŋbek etken jastar gazetınen bügıngı «Egemen Qazaqstanǧa» sol kezdegı gazettıŋ bas redaktory Sapar Baijanov Janat Elşıbektı bas basylymǧa attai qalap şaqyrǧan. Osydan-aq keiıpkerımızdıŋ şeberlıgın bıle berıŋız. Ol kısınıŋ qoly tigen gazettıŋ beinesı äp-sätte jaŋa kiım kigen arudai qūlpyryp şyǧa keledı. Soǧan riza bolǧan jurnalistıŋ ūstazy Seidahmet Berdıqūlov şäkırtı turaly: «Qazaq baspasözınıŋ «Lit. gazeta» ülgısındegı jaŋaşyl maketşısı, gazetımızdıŋ bas säuletşısı» dep joǧary baǧa bergen.
Ol – jazuşy. J.Elşıbektıŋ baspasöz maidanynda bır sapta jürgen ärıptesterınen özgeşelıgı – jazuşylyǧy. Ärine, suretkerlık – ekı adamnyŋ bırıne būiyra bermes baq. Ol kısı ömır boiy gazettıŋ ystyq-suyǧyn tartyp jürse de, körkem şyǧarmaǧa da qalam terbegen. Onyŋ tuyndylarynda bügıngı künnıŋ tolǧaqty mäselelerı barynşa şynaiy örnektelgen. Aitalyq, oqyrmandardyŋ jyly baǧasyn alǧan «Jetım jūrt», «Qoş bol, teŋız…» povesterınde tuǧan jer taǧdyry, bügıngı auyl beinesı näzık şeberlıkpen beinelengen. Äsırese, «Qoş bol, teŋız…» povesınde Balqaş balyqşylarynyŋ qym-quyt tırşılıgı men ekologiialyq jaǧdaiy mūŋdy baiandalady. Mūndaǧy keiıpkerler – jany taza, perışte peiıldı balalar. Şaharda tuyp, auylǧa kanikulǧa kelgen Mälıktıŋ bolmysy da erekşe. Armanşyl balanyŋ suretşılık talantynyŋ erte oianuy, teŋızge degen qūştarlyǧy oqyrmandy san saual oiǧa qaldyrady. Poveste teŋız tırşılıgı, teŋız adamdarynyŋ ömırınde eşqandai qospa joq. Ūtymdy ştrih, kestelı tıl, nanymdy körınıster avtordyŋ özgeşe qoltaŋbasyn körsetedı. Şyǧarmada artyq oqiǧa, nanymsyz detal kezdespeidı. Al «Jazylmaityn jara» povesınde keşegı sūm soǧystyŋ azabyn tartqan balalardyŋ qaiausyz köŋılınde qalǧan balalyq şaqtary syrşyldyqpen kestelengen. Tabiǧat taŋǧajaiyptary haqyndaǧy bır şoǧyr äŋgılemerın oqi bastasaŋyz, qant qiyǧyndai eri jöneledı. Qalyŋ qaraǧaidyŋ arasynda jürıp, taza aua jūtqandai tättı bır küi keşesız. Körnektı aqyn Ǧafu Qaiyrbekov: «Jazuşyǧa keregı ekı närse – suretşılık talant, ekınşısı – ädemı körkem tıl. Bırı bolmasa, bırı joq. Köp jaǧdaida sonyŋ bıreuınıŋ joqtyǧyn moiyndamai, qanşamyz ūzaq äure bolamyz. Janatta, Qūdaiǧa şükır, ekeuı de bar» dep jazypty qalamgerdıŋ şyǧarmaşylyǧy jaiynda jazǧan maqalasynda. Auzy dualy aǧamyzdyŋ közı tüsken suretker olqy bolmasy anyq.
Ol – tanymger. Janat aǧamyz – qazaq jurnalistikasyndaǧy tanymdyq janrdyŋ kökjiegın keŋeitken qalamger. Osy janrdy arnaly aidynǧa ainaldyrǧan ızaşar dep aituǧa bolady. Özı qyzmet etken basylymdardan aidar aşyp, tūraqty jürgızıp otyrǧan tanymdyq betterı ūzaq jyldar boiy oqyrmandardy bılıktılık pen bılgırlıkke tärbielep keldı. Bügınge deiın onyŋ qūrastyruymen 2000-nan asa krossvord jaryq körgen. Bıle bılsek, sözjūmbaqtyŋ türlerı de köp eken. Aityluy da, jazyluy da tosyn dünielerdı qazaqy ūǧymmen bailanystyryp, tamaşa eŋbekter jazdy. Äsırese, osy baǧyttaǧy «Zerek» kıtaby köp adamdardyŋ qolynan tüspegen düniege ainaldy. Tanymdyq jinaq «Krossvordtar», «Chainvordtar», «Kriptogrammalar», «Anagrammalar», «Strelkogrammalar» «Rebustar», «Oi-jūmbaqtar», «Viktorinalar» jäne «Bılgenge marjan» dep atalǧan bölımderden tūrady. Osy jinaqta qazaq tılınde qūrastyrylǧan eŋ ülken krossvord ta kırgen. Onyŋ aty «Jūmyr jer» dep atalady. Alyp krossvordqa üş jüzden astam söz-termin qamtylǧan. Mūnyŋ barlyǧy Janat aǧanyŋ bılım jolyndaǧy talmai ızdenısı men ūzaqty künde qanşama kıtap qoparyp, sarylyp otyrǧan eŋbekqorlyǧy dep bılemın.
Azamat ESENJOL
