Üstıŋgı qabatta tūratyn körşı apaidyŋ balasy autizmmen auyrady. Jürıs-tūrysy erekşe balaqaidy bırneşe ret esık aldynda körgenmın. Ötken künı anasymen aulada äŋgımelesıp qaldym. «Ösken saiyn ūlymmen bırge syrtqa şyǧu qiyndap barady. Jai ǧana kiım aludyŋ özı – ülken problema. Sauda ortalyqtaryndaǧy jaryq şamdar, muzyka, ersılı-qarsyly jürgen nöpır – bärı būnyŋ basyn auyrtady» dep mūŋyn şaqty kelınşek.
Onysy ras. Astana ǧana emes, jalpy elımızdıŋ bırde-bır ırı dükenderı men sauda ortalyqtarynda autist balalardyŋ qamy eskerılmegen. Äitpese «erekşe» baldyrǧandar da basqa qūrdastary sekıldı otbasymen bırge düken aralap, şoping jasaǧysy kelmeidı deisız be?! Resmi derekter boiynşa Qazaqstanda 3 myŋnan asa autist bala bar. Qandai da bır sebeppen būl esepke kırmei qalǧandary qanşama. Sol jetkınşekterdıŋ qoǧammen aralasuyna säl jaǧdai jasap, jaŋaǧydai oryndarda «Autizm saǧaty» siiaqty şaralardy ūiymdastyrsa jaqsy bolar edı. «Autizm saǧaty» degendı qaidan alyp otyr deisız be? Aitaiyn.
Byltyr Ūlybritaniianyŋ Ūlttyq autizm qoǧamy eldegı dükender men sauda ortalyqtaryna hat joldap, «Autizm saǧatyn» ötkızuge ūsynys tastaǧan edı. Öitkenı atalmyş ūiym sodan säl uaqyt būryn autist balalar men eresekter arasynda saualnama jürgızıp, nätijesınde olardyŋ 79 paiyzy özderın qoǧamnan oqşau sezınetını, al 64 paiyzy şopingten mülde bas tartqany turaly mälımet alǧan. Būdan soŋ ūiym müşelerı autist kısılerden şoping üşın qandai qolaily jaǧdailar qajet ekenın sūrap, eŋ jiı qaitalanatyn sūranystardy toptastyrǧan. Söitıp «Autizm saǧatyn» ūiymdastyruǧa kerektı 4 kriteriidı bekıtken. Bırınşı talap – ǧimarat ışınde şyǧatyn dybystardy barynşa azaityp, muzykany söndıru. Negızınen, autizm sindromy bar kısılerdıŋ ırı sauda ortalyqtaryna baruyna kedergı tigızetın eŋ maŋyzdy närse şudyŋ şekten tys köp boluy eken. Osy kriteriidıŋ aiasynda düken qyzmetkerlerınıŋ arasynda mikrofon arqyly bolatyn dialogtar da qysqartylady. Ekınşısı – jaryqty, äsırese, köz qaryqtyratyn fluoressenttı şamdardy meilınşe bäseŋdetu. Üşınşı talap boiynşa ärbır tūtynuşynyŋ şoping jasau täjıribesın barynşa yŋǧaily etu üşın sauda ornynyŋ äkımşılıgı öz qyzmetkerlerıne autizm turaly aqparat beruı tiıs. Sonyŋ arqasynda olar autist adamdarmen qarym-qatynas jasau ädebın üirenedı. Törtınşıden, düken qyzmetkerlerı keluşı qonaqtarǧa «Autizm saǧaty» turaly jan-jaqty maǧlūmat beredı. Sol arqyly adamdar «erekşe» kısılerdıŋ janynda özderın qalai ūstau kerektıgı jaily habardar bola alady.
Ūiymnyŋ būl ūsynysyn byltyr britaniialyq 5 myŋdai düken qoldasa, biyl olardyŋ sany 10 myŋnan asty. Bügınde Morrisons, Tesco, Debenhams, The Entertainer, Clarks, Asda, Coles, Sainsbury, Boots sekıldı tanymal sauda oryndary bükıl Bırıkken Koroldıktegı filialdaryn jūmyldyryp, belgılı bır uaqyt saiyn «Autizm saǧatyn» ötkızedı. Būlardan bölek, aldaǧy uaqytta Tate Liverpool siiaqty muzeiler de atalmyş şarany ūiymdastyruǧa qyzyǧuşylyq tanytyp otyr. Aitpaqşy, halyq «Autizm saǧatynyŋ» qai jerde jäne qai kezde ötetını turaly aqparatty Ūlttyq autizm qoǧamynyŋ saityndaǧy karta arqyly bıluıne bolady.
Botagöz MARATQYZY
