Säule ATYǦAEVA: MENİNGİT – ENTEROVİRUSTYŊ JİI KEZDESETIN AUYR TÜRI

Säule ATYǦAEVA, Astana qalasy jūqpaly aurular auruhanasy bas därıgerınıŋ mındetın atqaruşy

Mereke:
– Qalalyq jūqpaly aurular auruhanasynda qazırgı taŋda atqarylyp jat­qan jūmystarmen ta­nystyrsaŋyz. Mekemeŋızde qandai jaŋalyqtar bar?

– Bızdıŋ qalalyq jūqpaly au­rular auruhanasy maman­dan­dyrylǧan medisinalyq kömek körsetetın mekemelerdıŋ bırı bolyp tabylady. Auruhanamyz 160 orynǧa şaqtalǧan, mekemede bakteriologiialyq, jalpy klinikalyq, imunologiialyq, serologiialyq zertteuler, rentgenologiialyq jäne funk­sio­naldyq tekserıs, klinikalyq transfuziologiia, tūrǧyndardy gigienalyq tazalyqqa üiretu jäne t.b. qyzmetterdı körsete alady. Ekı jüz eluge juyq qyz­metkerımızdıŋ arasynda üş medisina ǧylymynyŋ kandidaty bar, bas därıgerımız – medisina ǧylymynyŋ doktory, professor. Mekemede 5 klinikalyq bölım, zerthana jäne kömekşı bölımder qyzmet etedı. Astana qalasynyŋ Medisina universitetınıŋ «Jūq­paly aurular jäne epide­miologiia» kafedrasynyŋ ūjy­mymen de tyǧyz bailanysta jūmys ısteimız.

Ryskeldı:
– Qazır qalada meningit auruy bas köterude. Onyŋ sebebı nede?

– Jıtı enterovirus jūqpasy – köp­tegen klinikalyq belgılermen, iaǧni je­ŋıl dene qyzuynyŋ köterıluınen me­nin­gittıŋ auyr türıne deiın bolatyn virus jūq­pasy. Būl enterovirusty jūqpa balalar arasynda meningit türınde jiı qalyptasady.

Enterovirus – syrtqy ortaǧa beiımdı jäne jyldam taraluymen de sipattalady. Jūqpa aua, qarym-qatynas, taǧam, jäne su arqyly taraluy mümkın. Al meningit – enterovirustyŋ jiı kezdesetın auyr türı. Jūqpa közı nauqas adam jäne virus tasymaldauşy bolyp tabylady.

Sabina:
– Nauryz aiynda anginamen auyryp, jūqpaly aurular auruhanasynda jatyp emdelıp şyqtym. Ärine, därıgerlerge, jalpy sızderdıŋ qyzmetkerlerıŋızge dän rizamyn. Tek auruhana öte eskı ǧimaratta ornalasqan: palatalar tar, därethana erler men äielderge ortaq eken, dälızdıŋ tarlyǧy sondai, ekı adam qatar jüruı qiyn. Bügıngı taŋda Astanada osyndai auruhana baryna taŋym bar, zaman talabyna müldem säikes kelmeidı. Osy mäsele aldaǧy uaqytta şeşıle me?

– Sūraǧyŋyz öte oryndy. Osy ǧimaratta jūmys ıstep jat­qa­nymyzǧa jiyrma jyldan asty. Ärine, auruhanamyzdaǧy qolaisyz jaǧdailar jūmys babynda köptegen qiynşylyqtar tudyrady. Bıraq, soǧan qaramastan bızdıŋ därıgerler men medbikeler, jalpy qyzmetkerlerımız nauqastarǧa aianbai adal qyzmet etıp jür. Al, jaŋa ǧimaratqa kelsek, bız Elbasynyŋ «100 auruhana, 100 mektep» baǧdarlamasyna enıp, 2007 jyly tiptı ülgıdegı 250 tösek oryndy qalalyq jūqpaly aurular auruhanasynyŋ ǧimaraty jobalanyp, memlekettık saraptama bekıtılgen bolatyn. Bıraq jalpy düniejüzılık ekonomikalyq daǧdarysqa bailanys­ty qarajat tapşylyǧynan keiınge qaldyryldy.

Qazırgı taŋda Esıldıŋ sol jaǧa­lauynda balalarǧa arnalǧan qalalyq jūqpaly aurular auruhanasy salynyp jatyr. Jospar boiynşa balalar jūqpaly aurular auruhanasy sol jaŋa ǧimaratqa köşıp, bız kürdelı jöndeu jūmystarynan keiın qazırgı balalar jūqpaly aurular auruhanasynyŋ ǧimaratyna uaqytşa köşpekpız.

Jomart:
– Meningit qalai bas­talady jäne onyŋ aldyn qalai aluǧa bolady?

– Auru dene qyzuynyŋ 39-40 gradusqa deiın köterıluımen, qatty bas auruymen, bas ainaluymen, qūsu, loqsu, keide ış auyrsynuy jäne jiı ış ötu syndy belgılerımen baiqalady. Dene qyzuynyŋ 39-40 gradusqa köterıluıne bailanysty tyrysu paida boluy mümkın. Sonymen qatar, auyz-tamaq jäne joǧary tynys joldarynyŋ kataraldy zaqymdanu belgılerı de, atap aitsaq, tamaq auruy, jötel, t.b baiqalady. Osyndai belgıler baiqalǧan kezde tez arada nauqasty bölekteu kerek, öitkenı, ol aurudy qorşaǧan ortaǧa jūqtyru oşaǧy bolyp tabylady jäne mındettı türde därıgerge qaralyŋyz.

Jeke bas gigienasyn qataŋ saqtap, är uaqyt tamaqtanar aldynda, ünemı därethanadan soŋ, qydyryp kelgennen keiın qoldy jaqsylap sabynmen juu kerek. Qainatylmaǧan su ış­peŋızder, äsırese, tekserılmegen qūbyrdan, fontandardan su ışken qauıptı ekenın esten şy­ǧarmaŋyz. Qoǧamdyq jer­ler­de bır rettık nemese jeke staqandy qol­danyŋyz. Je­mıs­ter men kökönısterdı mūqiiat ystyq sumen şaiyp baryp, jegen jön. Toŋudan saqtanyŋyz, suyq tigen aurulardy der kezınde em­deŋız. Aşyq su qūbyrlarynda, basseinderde şomylmaŋyzdar. Köpşılık ıs-şaralarǧa, kısı köp jinalatyn jerlerge barmauǧa tyrysqan abzal. Üi-ışın jiı juyp, tazalap, mümkındıgınşe jiı jeldetıp tūryŋyz. Müm­kındıgınşe däru­menderge bai taǧamdardy köbırek qol­danyp, dene şynyqtyru jatty­ǧu­larymen orga­nizmdı küşeitıp otyryŋyz. Aurudyŋ joǧaryda ai­tylǧandai belgılerı bılınse, balany bala­baq­şaǧa aparmai jäne barmau sebebın balabaqşa qyzmetkerlerıne habarlap, mın­dettı türde üige därıger şa­qyrtqanyŋyz abzal.

Kamila Qairatqyzy:
– Gepatittıŋ aldyn alu şaralary qandai?

– A jäne E enteraldı gepatitterdıŋ aldyn alu jeke gigiena erejelerın saqtau, jalpy sanitarly jaǧdaidy jaqsartu, taǧam men sumen jabdyqtaudyŋ sapasyn saqtau bolyp keledı. Qazırgı uaqytta A gepatitıne qarsy vaksina qoldanyluda, vaksina ekpesın alǧan adamda 25 jylǧa deiın immunitet qalyptasady. A jäne E gepatitterın jūqtyrmau üşın sanitarly-gigienalyq erejelerdı saqtap, salauatty ömır saltyn ūstanu – basty mäsele.

V jäne S gepatitterı qan arqyly jūǧatyn bolǧandyqtan är adam jeke basynyŋ gigienasyn saqtau kerek, öitkenı, gepatittı jūqtyru üşın qannyŋ kışkentai bır tamşysy jetkılıktı, sol sebeptı är adamnyŋ özınıŋ jeke ūstarasy, manikiur qaişysy, tıs şetkasy, t.b jeke basynyŋ gigienalyq qūraldary bölek bolu kerek. Medi­sinalyq qūraldardyŋ bır rettıgın ǧana qol­danyŋyz. Sūlulyq salondarynda, kosmetikalyq ka­binetterde pirsing, tatuirovka jasatsaŋyz, bır rettık qūraldardy paidalanatynyna män bere qaraŋyz nemese qoldanatyn qūraldardy mūqiiat zalalsyzdandyrylǧanyn talap etıŋız. Naşaqorlyqtan, kezdeisoq jynystyq qaty­nastan aulaq bolu kerek.

V gepatitıne qarsy vaksina 1982 jyldan berı bızdıŋ elde tiımdı qoldanyp keledı. QR Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ būiryǧyna säikes, ūlttyq ekpe küntızbegıne engızılıp, jas säbilerge 1-4 künderı, 2-4 ailarynda jäne ärbır 10 jyl saiyn vaksinasiia jasalyp tūrady.

Ainagül:
– Qalalyq jūqpaly aurular auruhanasyna qandai aurular qabyldanady?

– Aurulardyŋ 80-90 paiyzdan astamy bızdıŋ auruhanaǧa jedel järdem kölıgımen keledı. Qalǧan nauqastarymyz portalǧa tırkelu arqyly josparly türde jatqyzylady.

Negızı bızdıŋ auruhana eresekter arasyndaǧy jūq­paly aurularǧa Astana qalasy boiynşa maman­dandyrylǧan medisinalyq kömek körsetedı jäne onyŋ ışınde balalar gepatitı de tek qana bızde emdeledı. Mäselen, aua tamşy jūqpasy bölımıne respiratorly-virus jūqpasymen, meningit, gelmintozdar jäne parazitozdarmen auyrǧan aurular emdele alady. Al gepatit bölımınde köbıne A,V,S jäne D virusty gepatitpen auyratyn adamdar emdelıp şyǧady. Işek jūqpaly aurulary ışek jūqpasy bölımınde emdeledı.

Sabyr:
– Gepatit auruy öte qaterlı dep estimız jäne ol qaterlı ısıkke ainalady deidı. Osy ras pa, odan tolyq emdelıp ketu mümkın be?

– İä, virusty gepatitter adam densaulyǧyna qauıptı infeksiialyq top bolyp otyr. Bauyrdyŋ qabynuy halyq arasynda «sary auru» dep atalynady. «Sary auru» epidemiiasy V ǧasyrda paida bolǧanymen, onyŋ qozdyrǧyşy turaly tek ötken ǧasyrda ǧana zertteldı. Bauyrdyŋ qabynuy jūqpaly aurulardyŋ ışınde asa özektı mäselege ainaldy.

Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ mälımetı boiynşa, jyl saiyn 1,4 millionǧa juyq adam sozylmaly (V,S) virusty gepatitten qaitys bolady. Älemde ärbır üşınşı adam V gepatitın jūqtyrǧan, al är on ekınşı adam sozylmaly V jäne S gepatit auruymen ömır süredı. Osy virus jūqtyrǧan adamdardyŋ köpşılıgı özınıŋ jūqpamen auyratynyn bılmeidı jäne aurudyŋ asqynǧan nemese asqynǧan kezde kezdeisoq tekseruden anyqtalady. Osy sebeptı bügın bız «jasyryn ındettı» gepatit auruyn baiqaudamyz. Sozylmaly gepatitpen auyrǧandardyŋ 57 paiyzy bauyr sirrozyna äkep soqtyrsa, 78 paiyzy bauyr obyryna asqynady.

Bauyrdyŋ qabynuy ekı topqa bö­lınedı: enteraldı top, iaǧni fekaldı jolmen jüretın ışek jūqpasy bolsa, oǧan virusty gepatittıŋ « A» jäne «E» türı jatady. Ekınşı toby – qan jäne organizmnıŋ sūiyqtyq ortasy arqyly jūǧatyn jūqpa. Oǧan virusty gepatittıŋ «V» jäne «S» türı jatady. Būl auru adam aǧzasyn bütındei zaqymdaidy, bıraq patologiialyq özgerıster bauyrda bolady.

Daiyndaǧan: Gülbarşyn ÖKEŞQYZY