Adeliia Tuhbatova 2018 jyldyŋ säuırınen bügıngı künge deiın Tatarstannyŋ «Jaŋa ǧasyr» teleradiokompaniiasynyŋ Qazaqstandaǧy ökıldıgın basqarady. Osy kezeŋde Qazaqstan tatarlary, QHA qyzmetı jäne jalpy ūltaralyq qatynastar salasyndaǧy memlekettık ūlttyq saiasattyŋ jüzege asyryluy turaly 600-den astam siujet şyǧardy. Adeliia Astana qalasyndaǧy Mahambet Ötemısūly atyndaǧy Oquşylar saraiy janyndaǧy tatar-başqūrt etnolingvistikalyq mektebınıŋ meŋgeruşısı bolyp, «Memlekettık (qazaq) tıl elementterı bar tatar tılı», «Ūlttyq salt-dästürler men ädet-ǧūryptar» pänderınen sabaq beredı. 2021 jyly Astanadaǧy Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ Jurnalister kluby qūrylǧan künnen bastap onyŋ töraǧasy bolyp eŋbek etıp keledı. Baǧyty basqaşa klubtyŋ jūmysy bızdıŋ sūhbatymyzdyŋ negızın qūrady deuge bolady.
– Jurnalister kluby bekerden-beker qūrylmady jäne būǧan belgılı sebepter boldy. Oǧan elordalyq BAQ ökılderınıŋ barlyǧy derlık kırdı. Mysaly, «Vecherniaia Astana», «Astana aqşamy», «Egemen Qazaqstan», «Kazahstanskaia pravda», aqparattyq portaldar, redaktorlar men tılşıler, beineoperatorlar da qabyldandy. Al klubtyŋ maqsat-müddelerı turaly mäselege toqtalatyn bolsaq, eŋ aldymen, jurnalistık etikanyŋ negızderımen bırge ūltaralyq qarym-qatynas taqyrybynyŋ qoǧam aldyndaǧy maŋyzyn jetkızu. Jäne būl jerde ūltaralyq qatynastar taqyrybynyŋ, äsırese qazırgı zamanǧy şyndyqtardy eskere otyryp, öte näzık jäne osal ekenın tüsınu maŋyzdy. Sol sebeptı būl taqyrypqa qalam tartqanda asa jauapkerşılık pen daiyndyq qajettıgın tüsınu kerek. Klub qyzmetı jurnalisterdıŋ käsıbi qūzyrettılıgın arttyru, iaǧni terminologiiany dūrys qoldanu, ūltaralyq jäne konfessiiaaralyq qatynastar taqyryptaryn sauatty nasihattau ısın qamtidy.
– Mūnyŋ bärın jüzege asyru üşın arnaiy ädıstemesı nemese belgılı bır täjıribesı boluy kerek qoi.
– Qazırgı taŋda älemde bolyp jatqan kürdelı geosaiasi jaǧdaiynda etnosaralyq qatynastardyŋ erekşelıgın būqaraǧa jetkızu būrynǧydan da özektı.
Bızdıŋ klubtyŋ mındetı – jurnalisterge baǧyt-baǧdar ūsynu. Jalpy, ūltaralyq qarym-qatynas taqyrybyn qozǧaǧanda bırı ekınşısın kemsıtetın, ne bolmasa qalyptasyp qalǧan streotipterdı qoldanuǧa bolmaidy. Jeke basynan asyp, ärkımnıŋ öz ūlty tūrǧysynda jaǧymsyz pıkır estu kımge bolsa da auyr äser etedı.
Aqparat jäne äleumettık damu ministrlıgı jurnalister üşın ūsynystar äzırledı, tıptı etnikalyq terminologiialyq sözdık bar, onda osy salaǧa qatysty barlyq terminder körsetılgen. Bız ony QHA qyzmetı boiynşa terminologiiamen azdap tolyqtyrdyq. Mysaly, Qazaqstanda tūratyn etnikalyq toptarǧa qatysty «diaspora» sözın qoldanuǧa bolmaidy. Jurnalister mūndai qatelıktı jiı jıberedı. Jalpy kündelıktı tılımızge engen ūlt, ūlys, etnos, diaspora, toleranttyq, bırlık jäne äraluandyq, etnomediasiia siiaqty ataulardy anyqtap öz maǧynasynda dūrys qoldanu sauattylyqty da bıldıredı. Mysal üşın aitalyq, 2007 jyly assambleianyŋ märtebesı konstitusiialyq türde bekıtıldı, sodan keiın institut Qazaqstan halqy Assambleiasy degen ataumen atala bastady. Keibıreuler onyŋ atyn älı qate jazady. Halyqtar assambleiasy degen ataudy būrynǧydai qoldanbaimyz, öitkenı bızde bır halyq, bır ūlt, bır el, bır Qazaqstan bar.
– Klub jūmysy jurnalisterge qatysty taǧy qandai talaptary bar?
– Jurnalister klubyndaǧy basty maqsattarymyzdyŋ bırı – Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ qyzmetı turaly būqaralyq aqparat qūraldarynda jariialanǧan materialdardyŋ sanyn köbeitu emes, osy materialdardyŋ sapasyn arttyru bolyp tabylady. Aitaiyn degenım, klub jūmysy jolǧa qoiylǧaly, bız öte tyǧyz jūmys ısteitın jäne bızdıŋ klubtyŋ bır bölıgı bolyp tabylatyn jurnalisterdıŋ zertteulerı bolsyn nemese teleradio habarlary bolsyn äldeqaida qyzyqty, taqyrypty tereŋırek alyp tarqatady. Ärine, jurnalistıŋ şeberlıgı men bılıktıgıne de köp närse bailanysty. Jurnalister kluby BAQ ökılderı men sarapşylar arasyndaǧy bailanysty jyldam qūruǧa mümkındık beredı. Etnos ökılderın bırıktırgen etnomädeni ortalyqtarynyŋ jūmys barysymen habardar bolyp, ūltaralyq qatynastar taqyrybyn erkın taldaityn bolady.
– Jurnalister klubynyŋ jūmysyna qalai qatysuǧa bolady?
– Ol üşın klub töraǧasyna nemese jurnalister klubynyŋ hatşysyna ötınış beru jetkılıktı. Ötınış kezektı jurnalister klubynyŋ otyrysynda qaralady. Negızınen, jurnalist ötınış bergen sätten bastap jūmysqa kırısedı. Jurnalisterdıŋ käsıbi qūzyrettılıgıne kelsek, bız mūnda ūltaralyq qatynas taqyrybynda jurnalister arasynda türlı baiqaular ötkızıp tūramyz. Jäne būl baiqaudyŋ tek käsıbi jurnalister ǧana emes, jaŋadan bastaǧan jurnalister, tıptı jurnalistika fakultetınde oqityn studentter arasynda da ötuı maŋyzdy. Būl, eŋ aldymen, jurnalisterımızdıŋ osy taqyrypqa qyzyǧuşylyǧyn arttyru üşın qajet. Öitkenı bızde ūltaralyq qarym-qatynastardy öz mänınde alyp jüretın, osy turaly jazatyndar öte az. Bızde etnosaralyq qatynastarǧa arnalǧan «Şaŋyraq» respublikalyq baiqauy bar.
