Serık ŞALAMBAEV, Astana qalasy boiynşa Ekonomikalyq qylmysqa jäne sybailas jemqorlyqqa qarsy küres departamentı bastyǧynyŋ orynbasary: «KÖLEŊKELI» EKONOMİKANY KÜIRETUGE KÜŞ JŪMSAIMYZ

– Serık Mūsaūly, qoǧamda etek jaiǧan ekonomikalyq qylmystar köbeiıp kettı. «Köleŋkelı» biznes arqyly köldeneŋ aqşa tabuşylarmen küres qalai jürgızılude?
– Bügınde qarjy polisiiasynyŋ şūǧyl-qyzmettık ıs-äreketı öz ökılettıgımızdıŋ şegınde qalanyŋ ekonomikalyq qauıpsızdıgın qamtamasyz etetın, ūiymdasqan qylmystyq toptarmen küresu­ge, sonymen qatar, jalpy azamat­tardyŋ konstitusiialyq qūqylary men bostandyqtaryn qorǧauǧa baǧyttalǧan.
Osy sanattaǧy qylmysqa ba­ra­tyn azamattar – erekşe qyl­mystyq top, olar joǧary ziiat­ty adamdar, sondyqtan qylmystardyŋ aldyn aluǧa tyrysamyz.
Aǧymdaǧy jyldyŋ soŋǧy on aiynda astanalyq Qarjy polisiiasy departamentı 719 ekonomikalyq qylmysty anyqtap,10 mlrd teŋge kölemındegı zalaldyŋ orny toltyryldy.

– Soŋǧy kezde Astana bazarlarynda kezdesken jalǧan aqşa turaly keleŋsız oqiǧalar nege köp aitylyp jür? Jalpy, mūndai banknottar qalaǧa qaidan kelgen? Jalǧan aqşa qarajattaryn ötkızumen ainalysatyn topty ızdestırude auyz toltyryp aitatyn nätije bar ma?
– Ras, qazırgı taŋda sauda oryndarynda jalǧan aqşa anyqtau faktılerı jiı oryn alatyn boldy. Biyldyŋ özınde jalǧan aqşalardy jasap, ötkızu derekterı boiynşa 552 qylmystyq ıs qozǧaldy.

Jedel-ızdestıru şaralary nä­tijesınde departament qyzmet­kerlerı ūiymdasqan qylmystyq toptyŋ belsendı müşelerıne qatysty ekı maŋyzdy qylmystyq ıs qozǧaldy. Būl top müşelerı aldyn-ala söz bailasu arqyly ūzaq uaqyt aralyǧynda nominaly 10 000 teŋ­ge 750 dana banknotty, iaǧni jalpy somasy 7 500 000 teŋge jal­ǧan aqşany zaŋsyz ötkızumen ainalysqan.

– Qūpiia bolmasa, qylmystyq top aqşa taratu shemalaryn qalai ūiymdastyrǧan?
– Negızınde, qylmystyq top Jambyl jäne Oŋtüstık Qazaq­stan oblysynyŋ bes adamynan tūrady. Zertteu barysynda jalǧan belgılerdı daiyndau orny, qylmystyq ötkızu shemalary, tasymaldau marşruttary anyqtaldy.

Jalǧan aqşa qarajattary 3 baǧyt boiynşa – Batys, Oŋtüstık jäne Soltüstık-şyǧys aimaqtarǧa taratylǧan. Küdıktıler jalǧan aqşa qarajattaryn sybailastary arqyly şaǧyn toptamalarmen ötkızıp otyrǧan. Mäselen, astanalyq taksi jürgızuşı jalǧan aqşalardy ötkızıp, qosymşa tabys tauyp jürgen. Ūstau kezınde onyŋ «Şkoda Oktaviia» qyzmettık kölı­gınıŋ jasyryn qoimasynda jalǧan aqşalar tabyldy. Qylmystyq ıstı tergeuı barysynda, osy top müşelerınıŋ respublika aimaq­tarynda 800 ret jalǧan aqşa ötkız­gen deregı rastaldy. Osy boiyn­şa jürgızılgen jedel-ızdestıru şaralarynyŋ nätijesınde Taraz qalasynda jalǧan aqşalardy daiyndau jelısı joiyldy.
Qazırgı uaqytta aldyn ala tergeu öndırısı aiaqtaldy, aiyptaluşylar men olardyŋ qorǧauşylary qylmystyq ıs materialdarymen tanystyryluda.

– Salyq töleuden jaltaryp, zaŋsyz käsıpkerlıkke boi üiretkender azaidy ma?
– Käsıpkerlık salasynda sa­lyq töleuden jaltaru, jalǧan käsıpkerlık, qosymşa qūn salyǧyn qaitarmau türlerı jiı kezdesedı. Aǧymdaǧy jyldyŋ on aiynda salyq töleuden jaltarudyŋ 31 fak­tısı anyqtalyp, 448 mln teŋge mölşerınde ziian ötelıp, biudjetke qaitaryldy.

Ziian somasy 5 mlrd teŋgenı qūraǧan jalǧan käsıpkerlıktıŋ 7 faktısı tırkeldı. Departament pen salyq organdarynyŋ bırlesken ıs-äreketterınıŋ nätijesınde jalǧan firmalardyŋ kontragentterınen 2,3 mlrd teŋge qaitaryldy.

«Köleŋkelı» ekonomika sala­syn­daǧy qylmystardyŋ bırı – zaŋsyz alkogol önımderın öndıru. Jyl basynan berı zaŋsyz önım ainalysyna bailanysty 224 qylmys anyqtalyp, jalǧandyq belgılerı bar maidagerlık jolmen daiyndalǧan 219,4 myŋ dana araq-şarap önımderı tärkılendı. Arnaiy şūǧyl-ızdestıru ıs-şaralary nätijesınde, qyzmetkerler jalǧan eseptık-baqylau markalarymen «esepke alynbaǧan», sonyŋ ışın­de, baǧasy joǧary «Admiralteiskaia», «Hlebnaia Rus», «Juravuşka», «Parlament», «Finka», «Hutorianka», «Berezovona brunkah» araqtary, «Al-Farabi» «Admiral» konia­ktary jäne «Bluenun», «Chateau», «Merlot» ataulary bar şaraptardyŋ 155 myŋ danadan asa toptamasy bar qoimany tapty. Qazırgı uaqytta sottyq-kriminalistık saraptamalar taǧaiyndalyp, tergeu amaldary jürgızılude

– Ekonomikalyq kontrabanda jönınde ne aitar edıŋız…
– Keden salasyndaǧy ekonomi­kalyq qylmystar qoǧam men memleketke aitarlyqtai ziian keltıretın qauıptıŋ bırı. Mäselen, «Stambūl-Astana» reisınıŋ jolauşysyna qatysty ekonomikalyq kontrabanda deregı boiynşa qylmystyq ıs qozǧaldy. Ol tasymaldaǧan 20 myŋnan astam atauy bar jalpy somasy 1,7 mln dollardy qūraityn tärkılengen altyn būiymdardyŋ jalpy salmaǧy 50 kelı.

– Elbasynyŋ jarlyǧyna säikes, qaladaǧy oiyn biznes­terı rūqsat etılgen aimaqqa şyǧaryluy tiıs. Desek te, zaŋdy belşesınen basyp jürgender nege tiylmai tūr?
– Jalpy, mūndai «köleŋkelı» biznestıŋ keltıretın ziiany köp. Departament būl rette talai bylyqtardyŋ betın aşty. Zaŋsyz oiyn biznesı salasynda 33 mekemenıŋ, sonyŋ ışınde 11 oiyn zalynyŋ, 7 kazinonyŋ, 4 poker klubynyŋ astyrtyn qyz­metı toqtatyldy. Olardan 161 oiyn avtomattary, 7 ruletka jäne 7 mln teŋgeden asa aqşa qarajaty tärkılendı. Zaŋ­syz oiyn mekemelerı türlı qoǧamdyq qajettılıkke ie mekeme atauyn, mysaly, «Lombard», «Aspazdyq», «Himchistka» t.b., kölegeilep qyzmet etedı. Būl mekemeler astyrtyn jūmys ısteidı jäne kez kelgen qonaqtyŋ ışıne enuı qiynǧa soǧady, sebebı, tek tanystar arqyly nemese tūraqty keluşılerdıŋ ǧana enu mümkındıgı bolady.

Degenmen, mūndai mekemelerge keluşıler de az emes. Bırde kazino-ruletkaǧa qatysty jedel-ızdestıru şaralaryn jüzege asyru barysynda keluşılerdıŋ ışınde zeinetker äieldıŋ de bar ekendıgı anyqtaldy.

Naqty derekpen aitsam, bügın­de astyrtyn oiyn biznesın ūiymdas­tyrǧan A.Hadjimuradovqa qatys­ty qylmystyq ıs sotqa tapsyryldy. Jalpy somasy 1mln teŋ­ge­den asa mölşerde zaŋsyz tabys tapqan A.Liahovich Astana qalasynyŋ Almaty audandyq №2 sotynyŋ ükımımen kınälı dep tanylyp, merzımı 200 saǧat qoǧamdyq jūmysqa tartu türınde jaza taǧaiyndaldy.

Būl baǧytta jūmys ärı qarai jalǧasuda. Bızdıŋ maqsatymyz – qalada būl biznestı tübegeilı joiu.

– «144» senım telefonyna «senuge» bola ma?
– Ärine. Qarjy polisiiasy organdaryna ortaq «144» senım telefony men departamenttıŋ kezekşı bölımınıŋ 210-901 telefony jūmys ısteidı. Būl nömırler boiynşa qala tūrǧyndary täulık boiy kez kelgen sūraqtarmen ha­bar­lasuǧa mümkındıgı bar. Qyl­myspen küresu – barlyq azamattyŋ mındetı men paryzy. Eger jasalaiyn dep jatqan nemese oryn alǧan qylmys turaly aqparat belgılı bolsa, qarjy polisiiasy organyna habarlasyŋyz.

– Äŋgımeŋızge rahmet!

Gülmira Aimaǧanbet