Şūǧyla SAPARǦALİQYZY, QR Eŋbek sıŋırgen qairatkerı: QAZAQTYŊ BİI – BOITŪMARYM

– Ūltymyzdyŋ naǧyz bi önerınıŋ qūdıretın barşa dünie jüzıne tanyttyŋyz. Qazaq biın şetelde qalai qabyldaidy?

Ǧaziza, EŪU studentı

– Öte jaqsy. Qazaq biınıŋ özıne tän erekşelıgıne tamsanyp, qūrmetteidı. Bıraq qazaqtyŋ bi önerıne özgeler qyzyǧa qaraǧanymen, özımız män bere almai jatamyz. Qazaq biı üşın jany küiıp, şyr-pyr bolyp jürgender sanauly-aq. Senesız be, Qazaqstanda qazaq biın bileitın, ony üiretetın mamandar tapşy. Bişı köp. Bıraq qazaqtyŋ şynaiy, özındık biın bileitınder az.

– Sızdıŋ sahnaǧa alyp şyqqan «Börtenıŋ biı» men «Patşa qūs» biıne taŋdanbai,  tamsanbai qarau mümkın emes. Sondai-aq, keselermen de bileitın edıŋız. Mūndai erekşe bidı qanşa jasyŋyzda jäne kımnen üirendıŋız?

Dinara, psiholog

– Mūnyŋ eş qiyndyǧy joq. Būl – öz käsıbın süigen, dūrys jattyqqan adamnyŋ bärınıŋ qolynan keletın ıs. Bar qūpiiasy «1 paiyzy – talant, 99 paiyzy – eŋbek» degen qaǧidaǧa saiady. Sosyn Pekinde bi fakultetınde sabaq bergen myqty ūstazdarymnyŋ eŋbegı dep bılemın.

– Qai eldıŋ biın bilegendı ūnatasyz? Qanşa ūlttyŋ bi qimyldaryn bılesız?

Şynar, medbike

– Bişıler de öz ışınde san salaǧa bölınedı. Bıreulerı ūstaz-bişı, ekınşılerı rejisser-bişı, üşınşılerı sahnalyq oryndauşy-bişı. Oryndauşy bişınıŋ basqalardan erekşelıgı – bi talǧamauynda. Olardy äu bas­tan ämbebap boluǧa tärbieleidı ärı bidı tez qabyldap aluǧa daǧdylandyrady. Sondyqtan är ūlttyŋ biın bilei beremız. Ärine, üirenuge qiynǧa soǧatyn qimyl-äreketter bolady. Tıpten, jyldap meŋgeretın täsılder de kezdesedı. Bıraq käsıbi bişı bolǧannan keiın bız bärıne daiynbyz. Bıraq, qai eldıŋ sahnasynda öner körsetsem de, eŋ aldymen qazaq biın bileimın. Qazaqtyŋ biı – boitūmarym.

– Köptegen bişıler käsıbınıŋ densaulyǧyna tigızetın ziiany turaly aityp jatady. Sızdıŋ densaulyǧyŋyz qalai?

 Maqsat, oqyrman

– Bız sportşylar sekıldımız. Bi de sport siiaqty densaulyqqa öte paidaly. Bıraq käsıbi türde ainalysatyndarǧa özındık ziianyn da tigızbei qoimaidy. Qol-aiaqtyŋ sıŋırlerın ary-berı sozyp, jattyǧyp jürgen jastyq şaqta eşteŋe bılınbeidı. Al, adamnyŋ jasy ūlǧaiǧan saiyn būrynǧy jastyq pärmenı azaiyp, boiynan küş-qairaty ketıp, jattyǧudy da bäseŋdete bastaidy. Är buyn men süiekke tüsken salmaq syr beredı. Jattyǧu kezınde, tıptı, keide sahnada da bişıler jaraqat alyp jatady.

– Sızdıŋ jaraqat alǧan kezıŋız boldy ma?

–  Ärine, onsyz bola ma?! Talai ret jaraqattanǧanmyn. Bıraq aitarlyqtai auyr emes.

– Qazırgı qazaq biınıŋ damuyna köŋılıŋız tola ma?

Samal, qala tūrǧyny

– Bızdıŋ bi önerımız damyp kele jatyr. Qazaq biınıŋ özındık erekşelıgı mol. Qazaqtyŋ biı de ūlttyq salt-dästürımız ben tūrmys-tırşılıgımızden tuyndaǧan. Ömırden alǧan äserıŋızden, küiınış-süiınışıŋızden än nemese öleŋ-jyr tumai ma?! Bi de sol siiaqty. Bıraq būndaǧy ışkı sezımderdı beineleu qūraly – qimyl-qozǧalys. Ärine, oidy tılmen emes, qimylmen jetkızu – qiyn närse. Mysalǧa, özbek biı degende, iyq qozǧalystarynan-aq bız olardy bırden ajyratamyz. Sol siiaqty ündı biı bolsa, ony da bırden tanimyz. Mıne, sondai ūlttyq naqyşty beineleitın, basqa ūlttarǧa özın tanystyratyn bi elementterı bızde de bar. Zaman aǧymyna qarai bız ūlttyq beinenı saqtai otyryp, qazaq biın odan ärı damytuymyz kerek. Mysalǧa, men bılım alǧan oqu ordasynda barlyq ūlttardyŋ biın üirettı. Būnda bır halyqtyŋ biın üiretpes būryn sol eldıŋ tarihy, salt-dästürı, tabiǧaty, özındık erekşelıgı men filosofiiasy oqytylady. Sol halyqtyŋ bolmysyn ūqqannan keiın onyŋ biın tüsınu qiyn emes.

– Ädemılıgıŋızdıŋ syry nede? Bişıler qauymy dene pışımderın qalypty, ädemı saqtau üşın jattyǧumen qatar, qataŋ dieta da ūstanyp jatady. Sız qandai dieta türın ūsynasyz?

Möldır, kosmetolog

– Öz basym mülde dieta ūstamaimyn. Öitkenı, özım dämdı tamaq jegendı jaqsy köretın adammyn. Dene pışımımdı eşqaşan uaiymdaǧan emespın. Sebebı, artyq-kemdı jattyǧu arqyly-aq qalypqa keltırıp alamyn. Men bileitın bilerdıŋ bärınıŋ tehnikasy öte auyr. Olardy oryndau üşın maǧan kädımgıdei küş kerek. Al boiymda küş bolu üşın jaqsy tamaqtanuym qajet qoi. «As – adamnyŋ arqauy» demei me?! Betıme kütımdı uaqytymen jasaimyn. Äiel bolyp jaratylǧannan keiın būl – mındettı närse. Onyŋ üstıne halyq eŋ aldymen syrtqy keskın-kelbetımızge qaraidy. Özın qūrmettegen adamdy el de qadırleidı. Öz basym sūlulyqty erekşe baǧalaimyn.

– Özıŋız bişı boludy bala kezıŋızden armandadyŋyz ba?

Aiaru, oquşy

– Ärine, bıraq bişı boluyma eşkım yqpal etken emes. Jalpy, otbasymyzda menen basqa öner adamy joq. Alla menıŋ ömırımdı bimen bailanystyrdy. Men mūny maŋdaiyma jazylǧan taǧdyr dep tüsınemın. Basta­uyş synypta oqyp jürgenımde bi üiırmesıne bala qabyldanyp jatqandyǧyn kezdeisoq estıp, elden qalmai men de sol jerge bardym. Qatelespesem, toǧyz jas­ta bolatynmyn. Bärı oilamaǧan jerden bastalyp kettı. Ol kezde ülken bişı boludy emes, tek synyptastarymnyŋ arasyndaǧy eŋ üzdıgı boludy ǧana oilaitynmyn. Bärınen biık sekırudı, özgelerdıŋ qolynan kelmegen ıs-qimyldardy jasaudy, jalpy, öte jaqsy bileudı maqsat etetınmın. Osy talpynyspen oqydym. Eseie kele balalyq qyzyǧuşylyǧym käsıbi, bılıktı bişı bolu turaly armanǧa jalǧasty. Beijiŋdegi Ūlttar universitetine tüskennen keiın biık şyŋdy baǧyndyrǧan tanymal bişı bolsam dedım. Būl – Qytaidaǧy joǧary bilimdi bişiler daiarlaityn eŋ bedeldı oqu ordasy. Sol jerde bi önerınıŋ qyr-syryn tereŋ meŋgergen bilikti mamandardan därıs aldym. Negızı, arman men dūrys qoiylǧan maqsattyŋ adamdy biıkterge jeteleitını ras. Bärı osylai bas­taldy. Oqudy bıtırgennen keiın Qytaidaǧy memlekettık tea­trda jūmys ıstedım. Sonda jürıp talai märtebelı halyqaralyq baiqaulardyŋ jeŋımpazy boldym

– Jeke şyǧarmaşylyq keşıŋızdı ötkızbegelı  bıraz jyldar öttı. Halyq sızdı saǧynyp qaldy. Keşıŋızdı qaşan ötkızesız?

 Märiia, zeinetker

– Keş ötkızuden, elge tamaşa köŋıl-küi syilaudan qaşqan emespın.  Qūdai qalasa, mamyr aiynda Astana men Almaty qalalarynda ötedı.

– Qytai elınde tuyp, bılım alyp, boi jettıŋız. Ol jaqta nauryz merekesın qalai toilau­şy edı?

Dastan, oqyrman

– Eşqandai erekşelık joq. Ol jaqta är otbasy öz üiınde atap ötedı. Nauryzköje jasap, bır-bırın qonaqqa şaqyrady. Al, bızde nauryz toiyn toilauǧa jūrt taily-tūiaǧy qalmai merekelık şeruge şyǧady. Jiylǧan jūrt aqyn-jyrşylardyŋ, tanymal änşılerdıŋ önerın tamaşalaidy. Öz basym üşın Nauryz meiramynyŋ orny erekşe. Kün jylynyp, jerge kök şyǧyp, tırşılıktıŋ jandanatyn kezı qatty ūnaidy.

Erkejan SÄTIMBEK