(qalamger Tabyl Qūlyiastyŋ ruhyna)
Ömır qas-qaǧym sät eken… Täkeŋ ekeumız 55 jyl otasqan jyldarymdy oilasam, közdı aşyp-jūmǧandai öte şyǧypty.
Adam balasy ömırdıŋ būralaŋdaǧan qiyn joldarynan aman-esen ötıp şyǧu üşın küresıp jürgende ölşeulı uaqyttyŋ bıtıp qalǧanyn sezbei qalady ekensıŋ. Tabyldyŋ säbilık, balalyq şaǧy kürdelı, qiyn kezeŋderde ötken. Ekı jasynda äkesı «halyq jauy» atanyp, jazyqsyz atylyp ketse, jetı jasynda asyrap alǧan äkesı qaitys bolady. Odan keiıngı ömırı qorǧansyzdyŋ körgen künı bolǧan. Janaşyr jan taba almai qinalǧanyn, aştyqtyŋ azabyn qalai tartqanyn, tüneitın būryş taba almai, jasyrynyp kelıp tünde mektepke qonyp jürgenın, oqu ısınıŋ meŋgeruşısı baiqap qalyp, internatqa ornalastyrǧanyn qinala eske aluşy edı. Balalyqtyŋ bal däurenın körmei, 6-7 jastan ömırdıŋ basqa tüsken auyrtpalyǧyn sezınıp ösken bala sol synaqty kötere almai, terıs jolǧa tüsıp ketuı de äbden mümkın edı. Bıraq pende Allanyŋ jıbergen synaǧynan qanşalyqty sürınbei ötse, sonşalyqty syi-siiapat alatyn siiaqty. Olai deitınım, ömırınıŋ basynda sondai alapat qiyndyqtardan sürınbei, jyǧylmai ötıp, ömırge degen qūştarlyq, sergektık, jıger, qajymas qairat siiaqty ızgı qasietter Tabyldyŋ boiynan tabylatyn.
86 jyl ǧūmyrynyŋ 70 jyldan astam uaqytyn qazaq jurnalistikasyna arnaǧan kezınde onyŋ osy qasietterıne taŋǧalatynmyn. Izdenımpazdyǧy ǧalamat edı. 1984 jyly otbasymyzben Odessa qalasyna bardyq. «Jylyna bır ret alatyn kezektı demalysyŋda dūrystap demalsaişy» degenıme qaramastan, Odessanyŋ mūrajaiyna kıruge rūqsat alyp, ızdendı. Nätijesınde ekı märte Keŋes Odaǧynyŋ Batyry, Talǧat Bigeldinovtıŋ dosy, ūşqyş Alekseenkony tauyp alyp, sūhbat aldy. Elge kelgennen keiın «Jüzı basqa – jüregı bır, tılı basqa – tılegı bır» degen kölemdı maqalasyn sol kezdegı «Sosialistık Qazaqstan» – qazırgı «Egemen Qazaqstan» gazetınde jariialady. Jariialanǧan sūhbatyn Alekseenko aqsaqalǧa jıberıp, rizaşylyǧyn alǧany esımde. «Būl saiasi jaǧynan da mänı zor» dep tauyp alǧanyna quanyp edı. Şyndyqqa qol jetkızu üşın barlyq küş-jıgerın salatyn. Kün-tün demei el aralap ızdenuşı edı.
1970 jyly Torǧai oblysy aşylǧanda, Täkeŋ Qazaq radiosy men televideniesınıŋ Torǧai oblysyndaǧy menşıktı tılşısı bop bekıtıldı. Sol jyldary ol Torǧai dalasynyŋ är tükpırın jaiau jürıp aralady desem artyq bolmas. Äsırese, būrynǧy oblys ortalyǧy – Qostanai şaharynan şalǧai jatqan – taza qazaqtar mekendegen Jangeldı, Amangeldı audandarynyŋ eŋbekkerlerın respublika deŋgeiınde nasihattau üşın aianbai eŋbek ettı. Auyl şaruaşylyǧy, mehanizatorlar, öner salasynyŋ mamandaryn därıptep, bırneşe derektı filmder, konserttık baǧdarlamalardy taspaǧa tüsırdı. Sol kezdegı aua raiynyŋ qataldyǧyna, kölıktıŋ azdyǧyna qaramastan, qanşama ret ien dalada boranda qalyp, ölım auzynan qalsa da tez ūmytyp qaitadan kırısıp ketetın.
Tabyldyŋ mändı-maǧynaly ocherkterınıŋ keiıpkerlerı, är salada eŋbek etetın adamdar turaly respublikalyq radio-televidenie, baspasöz betterınde üzbei jariialanyp tūrdy. Sonymen qatar ömırdıŋ köleŋkelı jaqtaryn da qalt jıbermeuşı edı. Äsırese, jemqorlyqpen jany qas boldy. Sol kezdegı jemqorlyq qazırgı kezdegımen salystyruǧa kelmese de, halyqqa qiianat jasaǧysy kelgenderdı aiamai synaityn. Oǧan ötkır feletondary mysal. Talai şekten şyqqandardy ornyna qoia bıldı jäne olar sol kezdıŋ talaby boiynşa jazalanyp otyrdy. Tıptı jeke basyna qiyndyq tuatynyn bıle tūrsa da, alǧan betınen taiynbai, aşyq jazatyn. Sol jyldary «Kesılgen būrym», «Sauda saqal sipaǧanşa», «Qoŋyrauly külkıgramma» satiralyq kıtaptary jaryq kördı. Qoǧamdaǧy keleŋsız jaǧdailardy satiranyŋ ötkır tılımen synap jazdy.
1980-1982 jyldary «Jebe» atty satiralyq jurnalyn şyǧardy. Ol respublikanyŋ kölemın qamtityn ülken satiralyq kinojurnal edı. Reseidıŋ «Fitil» jurnalynyŋ balamasy retınde bolatyn. Köp eŋbektı, tıptı janqiiarlyqty talap etetın dünie boldy. Bıraq Täkeŋ batyl kırısıp, 1980 jyldardaǧy ırı öndırıs oryndaryna jıberılgen qatelıkterdı synǧa aldy. Ol keremet, erekşe jyldar boldy.
Qasiettı Torǧai jerınıŋ jaŋaryp, güldenuı barşa qazaq balasyna qūlşynys, jıger berdı. Torǧai dalasynda ol der şaǧynda kelıp, şyǧarmaşylyǧynyŋ örleu jolynda köp jetıstıkterge jettı dep oilaimyn. Köne Torǧai topyraǧy qasiettı de, kielı ǧoi. Ol eldı tolǧanbai jazu mümkın emes. Halqymyzdyŋ süiıktı ūldarynyŋ bırı Özbekälı Jänıbekov sol jyldary ideologiia hatşysy bolyp keldı. Sol kısımen bırge jürgen kezeŋder Täkeŋ üşın bır mektep boldy. Sol kısınıŋ halqyna degen süiıspenşılıgın, adaldyǧyn körıp rizaşylyqpen: «Alaş arystarynyŋ tūiaǧyn körgendei boldym» deuşı edı. İä, ol keremet jyldar edı.
Ötken ǧasyrdyŋ 30-jyldaryndaǧy näubet Täkeŋdı ömır baqi tolǧandyryp keldı. Sol aştyq – qazaq halqyn jer betınen joiyp jıbere jazdaǧan zūlmat. Sol bır zobalaŋ kezeŋnıŋ ūrpaǧy bolǧandyqtan ba, jazyqsyz atylyp ketken äke taǧdyry ma, äiteuır jazǧan eŋbekterı oqtyn-oqtyn baspasöz betterınde jariialanyp tūratyn. Elımız egemendık alǧannan bastap Täkeŋ osy taqyrypqa tereŋ boilap, naqtyly faktılermen jazyp, keler ūrpaqqa tapsyrsam degen maqsatpen Resei mūrajailaryn ailap otyryp aqtaryp, molynan derek jinady. Memleketten qarjylyq kömek bolmaǧan soŋ, özınıŋ qarjysyna 5-6 jyl boiy eŋbektenıp, «Qan keşu», «Qyrǧyn», «Qanjosa ǧasyr» romandary düniege keldı.
Qai janrda jazsa da, ädıldık pen şyndyqty şyǧarmanyŋ özegı etıp alyp, sol joldan taimai, örlıktıŋ tuyn joǧary ūstap öttı.
Sözımdı Tabyldyŋ nemeresı Jiembetke arnaǧan «Ömırge oda» öleŋımen aiaqtaimyn.
Bürıp alyp keudenı,
Tılıp jatsa basynǧan.
Jamandyqty köp kördım,
Qatygezdeu ǧasyrdan.
Qara jerde qan jūtyp,
Qasıretpen jasyǧan.
Oilylardy kısendep,
Elden, jerden qaşyrǧan!
Aiaǧyŋdy aŋdap bas,
Kele jatqan jas ūlan!
Ötken künge salauat,
Ülgını alǧyn asyldan!
Ūrpaqqa jazyp qaldyram,
Ötkennıŋ bärın basymnan.
Tıl bezegen adammyn,
Oi kezegen jasymnan,
Jamandyqqa tözbeimın,
Jaqsylyqty közdeimın.
Qalamdy alsam qolyma,
Keremettei aşynam!
Küläş MAHANOVA, qalamgerdıŋ zaiyby
