Tüsınbeimın… Qazırgı jūrt barlyq närsenı sifrmen ölşeidı. «Bır jıgıtpen tanystym» deseŋ, «Onyŋ mınezı qandai? Senı syilai ma?» dep sūramaidy, sūraityndary: «Jasy neşede? Boiy qanşa? Qanşa jalaqy alady?». Jaŋa jūmysqa tūrsaŋ, onyŋ saǧan qanşalyqty ūnaityny qyzyq emes, eldı qyzyqtyratyny: «Ailyǧy qanşa eken?». Kiım satyp alsaŋ, onyŋ qonymdylyǧyn aitpaidy, aitatyndary: «Qanşaǧa aldyŋ?». Tuǧan künnıŋ ertesıne qalai ötkenın bılgısı kelmeidı, bılgısı keletını: «Qanşa adam keldı?». «Appaq şaǧaladai ädemı üi kördım» deseŋ, eşqaisysy köz aldyna elestete almaidy, al «1000000 dollarǧa baǧalanatyn üi» dep aitsaŋ, bärı tüsınedı.
Sifrdan basqa eşnärsenı maŋyzdy dep tappaityn adamǧa ainaludan qorqam.
***
On üş-on tört jastaǧy kezım. Äke-şeşem bır aptaǧa qydyryp ketetın boldy. Jolǧa şyǧarynda anam maǧan aqylyn aityp jatyr: «Tamaqty toŋazytqyşqa saludy ūmytpa, esıktı kılttep jürıŋder, it aş qalmasyn». Basymdy izep men tūrmyn. «Aǧaŋ jūmystan şarşap kelgende, tamaǧyn uaqytyly ber. Kiımderın juyp tūr, jaǧasy kırlemesın».
Alǧaşqyda būl sözdı tura maǧynasynda tüsıngenmın. Qazır oilasam, anamyz bızdı büldırşın şaǧymyzdan er-jıgıtterdıŋ qamyn oilauǧa üiretken eken. Kei kezderı şaşylyp jatqan aǧamnyŋ kiımderın körıp renjısem, anam älı künge deiın «Qabaǧyŋdy şytpai jinastyr, erkekter degen – tüzdıŋ adamy, üi şaruasymen qyzdar ainalysuy kerek» dep aityp otyrady. Äkem äldenege renjıp kelse, aldyna tez asyn qoiyp, köŋılın aulauǧa tyrysamyz. «Aş adam aşuşaŋ, baptap berılgen as bar aşudy basady» deidı ondaida anaşym. Tärbie ǧoi mūnyŋ bärı…
***
Bala kezımde künde tılep otyruşy edım, «Bügın üide jaryq öşıp qalsa eken» dep. Auyldyq jerde tūrǧandar bıledı, ondai uaqytta bılte şamdy ortaǧa qoiyp, bükıl otbasy sonyŋ ainalasynda otyrady. Bıreuı jūmys, bıreuı sabaqtyŋ älegımen änşeiınde bastary qosylmaityn, jaryq öşken künderı bır-bırımen emen-jarqyn äŋgımelesıp, şüiırkelesıp qalady. Menıŋ qūdaiym beredı osyndai kezde. Bärınıŋ qolyna bır-bır qalam men qaǧazdy ūstatam da, «Pole chudes oinaiyq» dep qyŋqyldaimyn. Bırde mynadai qyzyq boldy. Bes tor közdı syzdym da, jasyrǧan sözım – osy bölmedegı bır zat ekenın aittym. Äuelı bırınşı tūrǧan ärıptı aitu kerek dep tüsınsem kerek, üidegıler qanşa ärıp aitsa da, tappai qoidy. Men mäzbın. «Au, būl qandai söz özı? Aita salşy» dep äkem jeŋılgen syŋai tanytty. Tor közderge battityp tūryp «yşkaf» dep jazdym da, aldaryna qoidym. Sondaǧy tappai otyrǧandary «y» ärpı edı.
Ömır boiy beseumız bırge tūratyndai körınetın būryn. Keiın bız östık. Oqu dep, jūmys dep, jan-jaqqa kettık. Basqa ortaǧa üirenıstık, soǧan orai keibır oi-pıkırımızdı özgerttık. Özgermegenı – sol üi, sol aula, äke-şeşemızdıŋ sol baiaǧy aŋqyldaǧan appaq köŋılderı.
Menı şyǧaryp salarda, äkem ünemı «Astanaŋa sälem ait, aman jür» dep betımnen süiedı. Endı maǧan Şielıden görı Astana jaqynyraq boldy ma dep qūlazyp qalamyn keide. Qazır menıŋ qolymnan bar kelerı – sol kısılerdıŋ amandyǧyn tıleu ǧana.
***
Poiyz doŋǧalaqtarynyŋ tynymsyz tarsylynan közımdı aştym. Änşeiınde oŋailyqpen qanbaityn ūiqy qūrǧyrdyŋ bügın ızı de joq. Terezeden syrtqa köz jıberdım. Symdai tartylǧan kökjiektıŋ üstıne kök kümbezdı töŋkerıp qoiǧandai. Jer dep atalǧan şetsız de şeksız jalpaq älemnıŋ bır būryşyna şuaǧyn şaşuǧa asyqqan şūǧylaly kün tanauymdy qytyqtap qoiady. Rahattana ezu tarttym. Tıl jetkısız tamaşa bır sezımnıŋ qūşaǧyndaǧy sol bır sanauly sekundtardy sanama saqtap qoiǧym kelgendei, közımdı jūmyp bıraz tūrdym.
– Tūryŋdar-ei, şeşeŋnıŋ…
Tūrpaiy dauystan selk ettım. Körşılerım – men qatarlas ekı-üş jıgıt edı. Solardyŋ bırı oianǧan boluy kerek, üstıŋgı söreden basyn salbyratyp, güjıldegen dauysymen janyndaǧylardy «oiatyp jatyr»:
– Tūryŋdar-ei, şeşeŋnıŋ…
Baǧanadan berı basymdy ainaldyrǧan baqytty minuttardyŋ bırı de qalmady. Keibır kısılerdıŋ ärbır künı osyndai «Qaiyrly taŋmen» bastalyp jatyr…
ŞAIаNNYŊ ETI
Jataqhanada nebır qyzyqtar basyŋyzdan ötedı. Erkebūlan Kenehanov degen aqyn jıgıtpen körşı tūrdyq. Bır künı Erekeŋnıŋ üiınen bır dorba auyldyŋ tättısı men et keldı. Qos bılektı türıp tastap, älgı ettı asuǧa kırısıp kettık. Äiteuır, jan-jaqtan jinap jürıp, ydys-aiaqty tügeldep, üstel-oryndyqtardy äkelıp, keşkı asty äp-sätte äzır qyldyq. Auyldyŋ jasy-kışısı qalmai jinalǧany sekıldı, jataqhananyŋ da taily-tūiaǧy qalmai keldı bız jaiǧan dastarqanǧa. Tabaqtaǧy as tügesıler tūsta būl jiynǧa kelmei qalǧan Jaqsylyqtyŋ ülesı dep, Erekeŋ azdaǧan ettı bölek alyp qoidy. Erteŋıne Jaqsylyq keledı etten auyz tiiuge. Erkebūlan ortaǧa tabaqty qoiyp jatyp:
– Al, Jäke, astan qymsynbai alyp otyr, būl özı şaiannyŋ etı, – deidı ǧoi riza keiıpte. Sılekeiı şūbyryp, asqa qolyn endı jügırtıp jatqan Jäkeŋ kılt toqtai qalady.
– Äi, şaiannyŋ etı nesı? – deidı Erkebūlanǧa būrylyp.
– Je deimın, būl etten Zattybek te jegen, aqyn-sazger Jarylqasyn Däuletovtıŋ özı şaiannyŋ asynan auyz timei qalmaǧan, – dep örşıte tüsedı.
– Qūdai-au, nemene, qytai bop ketkensıŋder me şaiannyŋ etın jeitın?! – dep Jaqsylyqtyŋ asauǧa auzy, aluǧa qoly barmai daǧdaryp qalsa kerek. Söitse, Erekeŋ aityp otyrǧan Şaian – öz auylynyŋ aty ekenı Jaqsylyqqa sosy-y-yn baryp jetedı ǧoi. İä, bızdıŋ Erekeŋnıŋ tuǧan jerı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy Bäidıbek audanyndaǧy Şaian eldımekenı. «Şaianǧa barsaŋ, änşımın deme» deitın sözge arqau bolǧan önerlı öŋır. Osylaişa ekeuı sol künı Şaiannyŋ etın süisınıp otyryp tauysqanǧa ūqsaidy.
BIZ, «MAFİIа» JÄNE REKTOR
Semestrdıŋ aiaqtalyp, aralyq baqylaulardan aman-esen ötken şaq – bır rahat kez özı. Arqany keŋge salyp, üstımızden auyr jük tüskendei «üh» dep qalamyz ondaida. Segız jarymdaǧy sabaqqa segızden jiyrma segız minut ötkende salyp-ūryp jetetın bız endı asyqpai ondarda bır-aq kelemız. Mūǧalımderdıŋ de meiırı tüsıp, ūiqy qanbai qalǧan ondai künderge keşırımmen qaraidy.
Aǧylşyn tılı pänı edı. Aqköŋıl apaiymyzdy jan-jaqtan jamyrai köndırıp, «Mafiia» oinauǧa kelısımın aldyq. «Şulamai oinaŋdar. Men jurnal toltyraiyn» dep közıldırıgınıŋ üstınen bızge bır qarap aldy da, aldyndaǧy qaǧazyna şūqşidy. «Mafiiany» studentterdıŋ bärı bıledı. Qannen-qapersız «ūiqyda jatqan qala tūrǧynyna» qastandyq jasalady da, ertesıne bärı jabyla kelıp älgı qanışer mafiiany ızdeidı. Būl oiyndy jataqhanada jiylyp alyp, taŋǧy törtke deiın oinaǧan kezderımız bolǧan. Sonymen ne kerek, ä degenşe bastap kettık. Jürgızuşı söilep tūr:
– Qala ūiyqtaidy!
Bärımız közımızdı jūma qoidyq.
– Mafiia, oian! Qūrbandyqty taŋda! Boldy, ūiyqta! Därıger, oian! Kımge immunitet beresıŋ? Tüsınıktı, boldy, ūiyqta!
Şart boiynşa, osydan soŋ «qala» oianuy tiıs bolatyn. Jürgızuşı tym-tyrys. Közımızdı jūmyp älı otyrmyz. Ūiqy ūzaqqa sozyldy. «Au, qaşan oianamyz özı?» dep ışımızdegı şydamsyzdar şamdana bastady. Ärı-berı kütıp, eşkım ündemegen soŋ, jaila-a-ap közımdı aştym. O, toba! Qaq aldymda rektor tūr. Universitetımızge ol kezde Baqytjan Jūmaǧūlov basşylyq etetın. Qystyŋ aldynda auditoriialardaǧy jylu jüiesın tekserıp kele jatqan betı eken. Kırıp kelgende, «ūiyqtap otyrǧan» jiyrma şäkırttı körıp, ol kısı de aŋ-taŋ bolyp qalsa kerek. Äiteuır, ündemedı. Al bız sodan keiın sabaqta «Mafiia» oinaǧandy bırjola qoidyq.
Botagöz MARATQYZY
