Nauryz merekesı qarsaŋynda Halima Äbışeva apaidyŋ üiınde tuystary köp jinaldy. Sol köp qonaqtardyŋ bırı bolyp, köktemnıŋ basty taǧamy sümäläk jasauǧa kırıstık. «Osyndaida eŋ alǧaş sümäläk jasaǧan kün eske tüsedı. Odan berı de alpys jyldan astam uaqyt ötıptı. Sol kezde bes jasar kezım-au. Äjem «Balam, Alladan tılegıŋdı tıle» dep qoimaljyŋ sümäläk qūiylǧan kesenı qolyma ūstatty. Däl sol künı ne tılegenım esımde joq. Bıraq, sodan berı alpys bes nauryz kelıp osynşama sümäläk daiarlap, auzyma salǧan saiyn tılek-dūǧamyzdy aitamyz. Eŋ bastysy, elımız tynyş, halqymyz aman bolsa eken deimız» dep apa ötkenın bır eske aldy.
Sümäläktıŋ şyǧu tarihy turaly bırneşe aŋyz bar. Onyŋ bırınde jetı balasymen äiel jesır qalypty. Säbilerınıŋ jeitın tamaǧy bolmai, aştyqtan jylapty. Sonda anasy qapty qaqsa, tübınde qalǧan bır uys bidai önıp ketken eken. Ony dereu qazanǧa salyp qainatady. Balalary tamaq sūrap qyŋqyldai bastasa «Tas jinap äkelıp mıne, et saldym, şydaŋdar, et pıssın» dep aldarqatypty. Aqyrynda balalar talyqsyp, ūiqyǧa ketedı. Anasy da qazandaǧy bylamyqty bylǧaǧan küiınde oşaqtyŋ janynda myzǧidy. Erteŋısıne qarasa, qazan taǧamǧa tolypty. Jegennen artylǧanyn körşılerıne taratyp, aştyqtan qūtylǧan eken. Sol sebeptı sümäläktı körşılerıne, jaqyn-juyǧyna taratu älı künge deiın bar. Jäne täulık boiyna ūzaq pısırıletın taǧamdy köpşılık jinalyp jasaidy. Bır qyzyǧy, ony tek äielder jasaidy. Özbek aǧaiyndardyŋ er azamattary qazanǧa qanşalyqty jaqyn kelse de būl taǧamdy jasau tek äiel zatyna būiyrylǧan. Äiel aralaspaityn tek azamattardyŋ da arnaiy pısıretın taǧamy bar. Ol «halim» dep ataidy. Onyŋ pısıru ädısı ūqsas. Aiyrmaşylyǧy dämge bütın qoidyŋ etı salynyp, äbden ezılıp pıskenşe qainatylady.
Sümäläk jasauǧa qolǧabys bere kelgen kelınder qarasy köbeidı. Bırlesıp ıstegen ıstıŋ soŋy merekege ainalady emes pe?! Kelınderdıŋ qyzyldy-jasyldy kiımıne qyzyǧyp, sūraǧymdy qoidym. Şahnaz degen zamandasymyz jas kelın tüskende qyryq kün boiyna qyryq türlı köilek auystyryp kietın dästür baryn estıgende taŋ qaldym. Öitkenı, qyryq köilek te ūlttyq kiım boluy kerek. Atlas şapan, kamzol-köilek jäne ükılı taqiia kiiu mındettı. Eŋ az degende ūzatylar qalyŋdyqtyŋ köilek-könşegı onnan kem bolmauy kerek.
Negızı, sümäläk jasaudy üirenuge kelgenımdı de esten şyǧarmaiyn. Halima apa asyqpai öngen bidaidy ettartqyştan ötkızdı. Bidai 4-5 künde tamyrlap, jasyl örkenı jetıledı eken. Ūzyndyǧy teben inenıŋ boiyndai bolǧanda paidalanu kerek. Jäne sümäläktı nauryz aiynan bastap ärı ketse, säuırdıŋ basyna deiın ǧana pısıruge bolady. Sebebı, kün jylyǧan saiyn dän qūnarynan aiyrylyp qyşqyl tartyp ketedı. Ettartqyştan şyqqan bidai aqşyltym şyryn şyǧarady. Ony bırneşe ydysqa bölıp qūiyp, üstıne ūn sebelep ezedı. Sodan keiın qazandy otqa qoidy. Aqyryn aralastyryp, ūn üstemelengen «atalany» aralastyryp otyrdy. Sümäläk qainap jatqanda jinalǧan jūrt dastarqan basyna jinaldy. Üi iesı pätır nandy qolymen üzıp qonaqtarǧa ūsyndy. Pätır nan – özbekter üşın astyŋ asyly. Qaida, qandai jerge barmasyn özderımen bırge pätır nanyn ala baru salty bar. Būl – ülken qūrmettıŋ belgısı. Tıptı, qyzǧa qūda tüse barǧanda da ekı jaq kelısımge kelgennen keiın pätır nan bölıp, kelısımdı bekıtıp, qūdalyq jasaldy dep şeşedı eken.
Apamyzdyŋ üiıne keştetıp taǧy bır qonaq keldı. Dästür boiynşa, ol da özı pısırgen sümäläktı ala kelıptı. Halima apa astyŋ dämın körmes būryn Jaratqannan el-jūrtymyzdyŋ amandyǧyn sūrap, beibıt ömır tıledı. «Qyzdarymyz jaqsy jerge kelın bolyp tüsıp, ūldarymyz adal kelın alyp, toiǧa jeteiık. Ärqaisysymyzdyŋ otbasymyz säbidıŋ külkısıne tolyp, yrys-nesıbesı ortaimasyn» dep batasyn berdı. İgı tılek qabyl bolsyn dep, qazanda bülkıldep qainap jatqan köktem närın kütpei-aq, būiyrtqan dämnen bız de auyz tidık.
Aigül UAISOVA
