Bır künde myŋdaǧan adam ömırge keledı, myŋdaǧan adam baqilyq bolady. Ökınıştısı, būl qatarda öz ömırıne özı balta şauyp, ajalynan būryn jalǧan düniemen qoştasatyndar da bar. Qoǧamdaǧy ruhani dert turaly tılşımız Astanadaǧy psihologiialyq kömek ortalyǧynyŋ suisidolog-mamany Ekaterina MİRONOVAMEN sūhbattasty.
– Ekaterina Mironova, özıŋız bıletındei, mamandyqtar tızımınde arnaiy suisidolog mamany joq. Sız būl joldy qalai taŋdadyŋyz?
– Bala kezımde özımnıŋ boiymda adamdardy tyŋdai bılu men janaşyrlyq qabıletımdı baiqadym. 1996 jyly mekteptı bıtırıp, jergılıktı medisina universitetıne tüsıp, pediatr boludy josparladym. Bıraq taŋdaǧan mamandyqtaǧy keibır kemşılıkter taŋdauyma tüzetu engızdı. 5-kursta psihiatriia kursynyŋ oqytuşysy onyŋ ǧylymi jūmysy üşın zertteuge qatystym. Sondyqtan internaturada osy mamandyqty bırden taŋdadym. Elordada Daǧdarys qyzmetı ūiymdastyryldy. Jūmys barysynda qalada mamandandyrylǧan suisidologiialyq kömekke mūqtaj adamdar köp ekenı belgılı boldy, bıraq būl baǧytta maman aitarlyqtai tapşy eken. Osylaişa psihikalyq densaulyq ortalyǧynan tys jūmys ısteitın şūǧyl psihologiialyq kömek kabinetın aşu ideiasy paida boldy. Men mūnda 15 jyldan berı jūmys ıstep kelemın. Osy jyldary suisidke qatysty barlyq jaǧdaidyŋ farmakologiialyq emdeumen qalypqa kelmeitının tüsındım. Köbınese mūndai adamdarǧa jyly söz aityp, oǧan janaşyrlyq körsetu kerek. Mūndai qadamǧa ne üşın barǧanyn tyŋdap, oǧan qoldau körsetu öte maŋyzdy.
– Statistikaǧa köz jügırtsek, būl qauıptı qūbylystyŋ elımızdegı körınısı köŋıl quantarlyqtai emes. Adamdar köbıne qandai jaǧdaida özıne qol jūmsauǧa barady?
– Älemde bır jylda 730 myŋ adam suisid jasaidy. Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ mälımetınşe, suisidtıŋ 800-ge juyq sebebı bar. Onyŋ ışınde emosiialyq küizelıs, otbasy problemalary, psihikalyq būzylys, qarjy tapşylyǧy siiaqty türlı sebep jatady. Ol adamnyŋ jas erekşelıgı men mınezıne de bailanysty. Sondai-aq ömırınde oryn alǧan oqiǧalar da sebep bolady. Jan düniesı qūlazyp, keudesı bos qalǧandai küi keşkende adam ıştei ürei men özın-özı kınälauǧa boi aldyrady. Özın eşkımge qajetsız sezınıp, jan jarasy tereŋdei tüsedı. Osyndai tüpsız tereŋ şyŋyraudan şyǧudyŋ joly tek ömırmen qoş aitysu dep tüsınıp, jaŋylys qadamǧa baratyndar jiı kezdesedı.
Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ mälımetınşe, suisidtıŋ 800-ge juyq sebebı bar
– Qandai adamdar öz-özıne qol jūmsauǧa beiım?
– Mūndai äreketke baratyn täuekel topta psihikalyq auytqulary bar adamdar, ūzaq uaqyt boiy somatikalyq aurulardan zardap şegetınder, jasöspırımder men qarttar beiım keledı. Sondai-aq migranttar, qorlyq körgen jäne ädıletsızdıktı bastan ötkergen adamdar da öz-özıne qol jūmsap jatady. Suisidtık äreketterdı basqalarǧa qaraǧanda äielder köbırek jasaidy. Al er adamdar özıne qol jūmsasa, ol qaiǧyly aiaqtalady. Nekesız, ajyrasqan, jesır qalǧan, balasyz jäne jalǧyz tūratyn adamdar arasynda suisid jasau deŋgeiı joǧary. Jasy boiynşa aitatyn bolsaq, 15-24 jas aralyǧyndaǧy jasöspırımder ömırınde tuyndaǧan qiyndyqtarǧa bailanysty özıne qol jūmsaidy. Sonymen qatar 40-50 jas aralyǧyndaǧy eresekter men 65 jastan asqan adamdar suisid jasauǧa beiım keledı. Astana qalasy boiynşa 20-29 jas aralyǧyndaǧy jastar suisid jasauǧa äreket jasaidy, bıraq köp jaǧdaida der kezınde körsetılgen kömektıŋ arqasynda aman qalyp jatady. Al 40-49 jas aralyǧyndaǧy adamdardyŋ mūndai äreketı, ökınışke qarai, qaiǧyly aiaqtalady.
– Öz-özıne qol jūmsamaq bolǧan adamdy körıp qalǧan jaǧdaida, ony qalai toqtatuǧa bolady?
– Mūndai jaǧdaidy eleusız qaldyruǧa bolmaidy. Aşyq äŋgıme jürgızu arqyly nege ömır sürgısı kelmeitını turaly bıluge tyrysyŋyz. Būl arada jaqyn jandaryŋnyŋ kündelıktı mınez-qūlqynda, qarym-qatynasynda baiqalatyn özgerısterge män beru asa qajet. Suisid aiaq astynan paida bolmaidy, ol bırtındep, impulsivtı türde keledı. Iаǧni uşyǧyp tūrǧan jaǧdaidyŋ künderdıŋ künınde jarylary sözsız. Suisid jasaǧandardyŋ köbı öz maqsatyn qandai da bır türde bıldıredı eken. Olar aşylyp äŋgımeleskısı keledı, bıreudıŋ ony tyŋdaǧanyn qalaidy. Keibır suisidtı josparlaǧan adamdar aiaq astynan dostaryna, tuystaryna zattaryn berıp, syilyqtar ülestıre bastaidy. Tıptı özı üşın qymbat, qūndy sanalatyn zattaryn da oŋai qiia salady. Osyndai jaǧdailardy baiqaǧan boida ol adammen aşyq sūhbattasyp, syrlasu kerek. Eŋ bastysy, janaşyrlyq tanyta söilesu qajet.
– Öz-özıne qol jūmsamaq bolǧan adamnyŋ mūndai qadamǧa ekınşı ret barmaitynyna kepıldık bar ma?
– Özderıŋız bıletındei, Astanada suisid boiynşa arnaiy qyzmet täulık boiy jūmys ısteidı. Oǧan anonimdı rejimde kez kelgen adam jügıne alady. Eresekter men jasöspırımderge arnalǧan ekı şūǧyl psihologiialyq kömek kabinetı bar. Öz-özıne qol jūmsauǧa äreket jasalǧannan keiın adam köbınese somatikalyq stasionarǧa tüsedı. Onda onyŋ fizikalyq jaǧdaiy qalpyna kelgennen keiın psihiatr därıgerınıŋ diagnostikalyq keŋesı jürgızıledı. Nätijege bailanysty ol şūǧyl psihologiialyq kömek kabinetıne jıberıledı. Mūnda diagnoz qoiylady, suisid qaupı baǧalanady. Būl qadamǧa ekınşı ret barmaitynyna kepıldık joq. Suisidke bır ret äreket jasaǧan adamdardyŋ 10 paiyzy öz-özıne qaita qol jūmsau saldarynan qaitys bolady.
– Suisidtıŋ aldyn alu üşın ne ısteu kerek?
– Suisidtıŋ aldyn aludyŋ bırneşe baǧyty bar. Bastapqy profilaktika – ol suisidtık mınez-qūlyqtyŋ paida boluyn boldyrmauǧa baǧyttalǧan şaralar. Mūnda salauatty ömır saltyn ūstanu, öz-özıne qol jūmsau turaly dūrys aqparat jetkızu, qolaily äleumettık jaǧdai men BAQ-ta suisid taqyrybyn sauatty jariialau jatady. Ekınşı – suisidtık jaǧdaidy toqtatu maqsatynda özıne-özı qol jūmsau äreketın jasaǧan adamdarǧa qatysty şaralar. Būl därıgerler men psihologtardyŋ stress kezınde psihikalyq özın-özı retteu ädısın igeru. Üşınşı – profilaktika-suisidtık äreketterdıŋ qaitalanuyn boldyrmau. Mūndai jaǧdaida äreket jasauşynyŋ jaqyndaryna köp jaǧdai bailanysty. Ökınıştısı, qoǧamda psiholog mamanǧa tek psihikalyq auytquşylyǧy bar adamdar ǧana jügınedı degen tüsınık qalyptasqan. Osy jaŋsaq pıkırdı sanadan şyǧaryp, maman keŋesıne qūlaq asu kerek. Suisidtıŋ aldyn alu üşın bırınşı kezekte kündelıktı qarym-qatynastaǧy jaqyn adamdarymyzǧa jyly şyrai tanytyp, ışkı jan düniesın tüsınuge tyrysu qajet.
Sūhbattasqan
Zarina SÄRSENBAIQYZY
