TASBAUYR

Külpan äjeidı şyrt ūiqydan üzdıksız bezıldegen esık qoŋyrauy oiatty. Taiaǧyna süienıp, tösegınen şaq köterıle jaryqty jaǧyp edı, saǧat tüngı üş eken. «Jetı tünde tynyştyqty būzǧan būl kım boldy?» dep küŋkıldei esıkke bettedı.

«Esıktı aş, esıktı aş» dep qaita-qaita qoŋyraudy basqanynan nemeresı ekenıne şübäsı bolmady. Tılı kürmelıp, äreŋ söilep tūr. Taǧy da «tentek suǧa» sylqiia toiyp alǧany anyq. Jasy seksendı eŋsergen keiuananyŋ jüregı äldenenı sezgendei bosaǧaǧa taialyp kelıp, ūzaq tūrdy. Esıktı aşpaiyn dese, it te bolsa jalǧyz nemeresı, aşaiyn dese, ötkendegıdei taǧy mazasyn alyp, ūiqy bermesı aidan anyq. Degenmen, osyndai oi qūşaǧynda tūryp, äjesı esıktıŋ kıltın qalai būrap jıbergenın özı de baiqamai qaldy. Köz aldynda jüzı älemtapyraq, şaşy ūipa-tūipa adam beinesındegı qūr sülde tūrdy.
– Mynauyŋ ne jürıs, şyraǧym? Özıŋdı-özıŋ syilap, el qatarly adam bolmaisyŋ ba? – deuı mūŋ eken, ışke tältırektep şaq engen sabazyŋ aq jaulyqty äjesınıŋ keŋırdegıne jarmasty.
«Maǧan aqyl üiretkenşe, kärı qaqpas, «basymdy jazatyn» jaǧdai jasa. Tez aqşa tauyp ber» dep, özıne janaşyrlyq tanytqan adamdy aiamai sılkıledı.
Külpan äjeidıŋ sol künı zeinet­aqysyn alǧany ras edı. Alaida, özı de qasqaldaqtyŋ qanyndai mardymsyz pūldy därı-därmegı men päterınıŋ «ony- mūnysyna» jūmsaǧanda, qolynda ai boiy talǧaju etetın tamaǧyna bolar-bolmas tiyn qaldy. Ony tas qaraŋǧyda tösegınen tūrǧyzyp alyp, qylǧyndyryp jatqan myna arsyzdyŋ qolyna qalai ūstatady?!
«Joq!» dedı kempır, tynysy tarylyp bara jatqandyqtan ekı qolyn joǧary köterıp, «bar aqşama bügın azyq-tülık alyp qoiǧanmyn. Keudem qysylyp barady, bosatşy, ainalaiyn!».
«Ötırık aitasyŋ, aljyǧan, eger aqşa bermeseŋ, öz obalyŋ özıŋe, aiamaimyn» dep odan saiyn esırıp, sūraǧanyn ala almasyna közı jetken soŋ, qoly men aiaǧyna erık berdı. Kempırdı bas-közge qaramai tömpeştep, tepkılei bastady. Üş-tört soqqydan soŋ esınen tanyp qalǧan egde adamnyŋ üstındegı kiımın tegıs tıntıp şyqty. Syrtqa ılıp şyǧatyn jelegeiınıŋ qaltasyna deiın süzdı. Üidıŋ ışın aqtaryp, «osynda aqşa tyǧuy mümkın-au» degen jerdıŋ bärın tımıskıledı. Jastaiynan betıne jel bolyp eşkım timegen jügırmek jügensızdıktıŋ şegınen attap, äjesınıŋ sandyǧyn būzdy. Aqşa tappady, alaida, jasy ūlǧaiǧan jannyŋ «älde qan­d­ai kün bolady» dep jinap jürgen bet­ke­­ūstar dünielerın qoldy qylyp, jany qinalyp, qyryldap jatqan äjesınıŋ üstınen attap öttı de jaiyna kettı.

Külpan äjeidıŋ jalǧyz qyzy Ämina Küzekovanyŋ balalyq şaǧy jaima-şuaq bola qoiǧan joq. Ekı aiaǧymen jer basqanmen, pende şırkınnıŋ ızdegenı tabylyp, köksegenı kezıgıp, oilaǧany oryndala bere me?! Äkesınen erte aiyrylǧan qarşadai qyzdy şeşesı jalǧyz tärbieledı. Mekteptı ılınıp-salynyp bıtırgen soŋ odan ärı oquǧa yntasy da, mümkındıgı de bolmady. Qatarlary bılım quyp, jan-jaqqa ketıp jatqanda ol Selinograd qalasyndaǧy käsıptık-tehnikalyq uchilişege tüsıp, sylaqşy-boiauşy mamandyǧyn alyp şyqty. Köp ūzamai avtoparkke jūmysqa ornalasty. Osynda bolaşaq küieuı Bolatpen tanysty.
Alǧaşynda jas qyz el qatarly otbasy bolǧanyna qatty quandy. Özınen bes-alty jastai ülken jıgıttı arqa tūtyp, qamqorşym bolady dep oilady. Alaida, quanyşy ūzaqqa sozylmady. «Ömırdıŋ aşy-tūşysyn bırge tatamyz» dep bolaşaqqa qol ūstasyp attanǧan küieuı ekı-üş ai ötpei jatyp, nıldei būzyldy. Işımdıkke salyndy. Qol jūmsaityndy şyǧardy.
Äminanyŋ jalǧyz şeşesınen basqa arqa süier eşkımı joq ekenın jaqsy tüsıngen ol kele-kele, tıptı, basynyp kettı. Araqqūmardy kım ūnatsyn, ıstep jürgen jūmysynan aiyryldy. Barlyq künkörıs mūnyŋ azdaǧan tabysyna qarap qaldy.
Ämina şydap baqty. Öitkenı, aiy-künı jaqyndap jaryq düniege keler säbiın kütıp jürdı. Mümkın, ömırge bala kelgesın esı kırer, ışuın, qol köteruın qoiar dep ümıt­tendı. Alaida, ümıtı aqtalmady.
Osylai ūrys-kerıs, berekesız tırlıkpen kün artynan kün jyljyp, arada jyl jarymdai uaqyt ötıp kettı. Bolat sol taŋerteŋ ketıp, keşte ışımdıkke sylqiia toiyp keluden tanbady. Bırde tün ortasynda qasyna ekı maskünem «dosyn» ertıp kelıp «menıŋ qonaqtarymdy dūrys qarsy almadyŋ» dep, oiran saldy. Esı kıresılı-şyǧasyly naqūrys qolyna tüsken auyr närsemen mūnyŋ keudesınen ūryp, esınen tandyryp tastady. Közın aşsa, asüide jatyr eken, tösı küp bolyp ısıp ketıptı. Ol keiın osynyŋ zardabyn köp tartty. Der kezınde därıgerge körınbegendıkten, kele-kele auru uşyǧyp, kelınşektıŋ omyrauyn kesuge tura keldı.
Alaida, kemsıtu, ūru-soǧu toq­tamady. Osyndai bır aiqai-şudyŋ üstıne körşısı kelıp, polisiia şaqyrtqany bar. Äielın künde soqqyǧa jyǧatyn juan jūdyryqty organnyŋ adamdary alyp ketkenımen, jäbırlenuşı «talabym joq» degesın köp ūzamai bosatyp jıberdı. Keiın ol būl turaly körşısıne: «özımdı ūryp-soqqanymen, säbiım üşın keşıre saldym. Balamnyŋ äkesı ǧoi» dep kürsınıptı.
Arada taǧy bır jyl uaqyt öttı. Būlardyŋ aiqai-şuy men dau-da­maiyna körşı-kölemnıŋ qūlaǧy üirenıp bolǧan-dy. Uchaskelık ins­pektor da Bolat Maqanovty janjal şyǧaryp, otbasynyŋ be­rekesın alǧany üşın bırneşe ret on bes täulıkke qamaǧany bar. Bıraq, odan ol tüzelıp kete qoi­ǧan joq. Kerısınşe, keudesınde öşpendılık oty örşi tüskenge ūqsaidy.
Sol künı keşte Ämina Küze­kova üş jasar balasyn şomyldyryp, tösegıne jatqyzyp, ūiyq­­tatqannan keiın kündelıktı as­üidegı şaruasyna kırısken edı. Qasyna ekı er adamdy ılestırıp, küieuı kırıp keldı. Tabaldyryqtan attar-attamastan «Būlar menıŋ qonaqtarym, tamaq äzırle, şölmek äkel» dep būiyra söiledı. Mezgıl tüngı on bırdıŋ şamasy edı. Ol bala ūiyqtap jatqanyn aityp, üş erkektıŋ üige kıruıne qarsylyq bıldırdı. Ärı üşeuınıŋ de üsterınen jaǧymsyz iıs şyǧyp, qolqany qabatyn. Üstı-basy kır-qojalaq, juynbaǧan adamdardy kelınşek üige kırgızuden üzıldı-kesıldı bas tartty. Jaǧdaidy baiqaǧan «ekı qonaq» keiın būrylyp şyǧyp kettı de, küieuı ädetınşe äielımen «mäsele talqylauǧa» kırıstı.
Būl turaly kelınşek sotta bylai dep baiandady: «Dostarymdy qarsy almadyŋ» dep aiǧailap, üidı basyna köterdı. Bırneşe ydysty syndyrdy. Menen araqqa aqşa sūrady. Bermeitınıme közı jetken soŋ, menı ūra bastady. Qatty dybystan bala oianyp, jylaǧan soŋ amalsyz janjalyn doǧardy. Bıraq, mūnymen tynǧan joq, «anamnyŋ tuǧan künıne syilarmyn» dep satyp alyp qoiǧan radioqabyldaǧyş bar edı, sony alyp kettı. Keiın anyqtalǧanyndai, ony ekı şölmek araqqa auystyryp, üşeuı bölıp ışıptı. Ekınşı ret üige oralǧanda qatty qaharlanyp keldı. Jatyn bölmede jatqan menı şaşymnan süirep, asüige alyp keldı. Tamaǧyma pyşaq taqady. Endı
bolmasa, bauyzdap jıbereiın dep tūr. Qolymdy köterıp, söileuge işara jasadym da «qazır aqşa bere­mın» dedım. Ol pyşaǧyn alyp üsteldıŋ üstıne qoidy da menı bosatty. Sol sätte şapşaŋ qimyl­dap, üsteldıŋ üstındegı py­şaqty qolyma aldym da «şyq üiden, antūrǧan, äitpese öltı­remın» dedım. Boiymdy bır ba­tyldyq biledı. Aşu ma, yza ma tüsı­nıksız qūbylys kökeiıme ty­ǧyl­dy. Taǧy da «şyq üiden!» dep şyŋǧyrǧanymdy bılemın. Sol kezde ol maǧan tūra ūmtyldy. Men de ekpınmen pyşaqty qarsy jūm­sadym. Saby aǧaş suyq qaru keudesıne «pyrs» etıp kırıp kettı de qoiu qara qan atqylady. Ol keudesın ūstap qūlap bara jatty. Men de esımnen tanyp qalyppyn…»
Qatty aşu üstınde küieuın py­şaqtap öltırgen Ämina Küzekovaǧa sot jetı jyl ükım kestı.

Qyzy qamalǧannan keiın Külpan äjei nemeresı Esendı bauyryna basty. «Jalǧyz qyzymnyŋ balasy, şeşesı bolsa abaqtyda otyr. Eşkımnen kem bolmasyn» dep betınen qaqpai ösırdı. Alaida, bala qanyna tartty ma, köşe tärbiesı äser ettı me «qiyn», salqamsoq bolyp östı. Mektepte oqudy maŋ­dytpady. Toǧyzynşy synypty bıtırıp, käsıptık-tehnikalyq uchilişege tüsıp edı. Mūnda da bū­zaqylyqpen aty şyqty. Tür­meden bosap kelgen anasymen bırge tūrudan bas tartty. On bes-on
alty jasynda ışımdıkpen auyzdandy. Kele-kele maskünemge ai­naldy. Endı, mıne, moinyna tuǧan äjesınıŋ qanyn jüktep otyr.
Qylmys jasaǧan uaqytta onyŋ jasy on segızge tört kün tolmaǧan eken, sot sony eskerse kerek, as­qan qatygezdıkpen adam öltırgen Esen Maqanovty segız jylǧa bas bostandyǧynan aiyrdy.
P.S. Belgılı sebepterge bailanysty maqala keiıpkerlerınıŋ aty-jönderı özgertılıp alyndy.

Taŋatar TÖLEUǦALİEV