Qazır zaman basqa. Joǧary tehnologiianyŋ damyǧany sonşalyq, adamzat balasynyŋ özıne qatty äser ete bastady. Ärine, bırjaqty pıkırmen şektelıp qaluǧa bolmas. Degenmen, oiymyz ozǧan saiyn künnen-künge qolymyzda bar qūndylyǧymyzdy da joǧaltyp jatqanymyz ras. Bügıngı jastarǧa qarap osyndai oi tüidık.
Qazırgı uaqytta ūialy telefonsyz adamdy elestetu qiyn. Ǧylymnyŋ soŋǧy jiyrma jyldyǧyndaǧy ülken jetıstıkterdıŋ bırınen sanalatyn mobildı bailanys qartqa da, jasqa da tiımdı ekenın moiyndaimyz. Bıraq alaqandai sol qūrylǧynyŋ jyl ötken saiyn türlenıp bara jatqany köŋılge küdık ūialatady. Alǧaşqyda telefon ūrlau siiaqty qylmystyq faktıler köp tırkelıp jürdı. Keiın ozyq oilylardyŋ arqasynda odan da qūtylǧandai boldyq. Telefonymyzǧa «aqyl qonyp», smartfon atandy. Endı qazır ony bailanys üşın ǧana emes, kıtap, aqparat, oiyn-sauyq, taǧy da basqa neşe türlı qajettılıkter üşın paidalanyp jürmız. Ainalyp kelgende, qai-qaisymyz da öz smartfonymyzdyŋ aldynda täueldı boldyq. Ǧylymda ony «Nomofobiia» dep ataidy.
Būl ataudyŋ paida bolǧanyna köp uaqyt öte qoiǧan joq. Aǧylşynnyŋ «no mobile phobia» sözderınen qūralǧan termindı qazaqşalasaq, «telefonsyz qalu qorqynyşy» degenge saiady. Osyǧan deiın ludomaniia (oiynǧa täueldılık), internet-addiksiia (internetke täueldılık) sekıldı dertterdı bıluşı edık. Al bız äŋgıme etıp otyrǧan nomofobiia – joǧaryda atalǧandardyŋ tūtasqan türı desek, qatelespeimız. Öitkenı, bızdı täueldı etken smartfonymyzdan internet te, oiyn-sauyq ta – bärı-bärı tabylady emes pe?!
Bır bölem bar. Köp balaly janūianyŋ ekınşı perzentı. Men üşın sol üidegı eŋ aqyldysy da, eŋ qaiyrymdysy da – osy. Tuǧandarynyŋ, meilı ülkenı, meilı kışısı bolsyn, köŋılderıne qarap jüredı. Alaida, soŋǧy uaqytta mınezınen bır auytqular baiqadym: qabaǧy qatuly, eŋsesı tüsıŋkı. Sebep ne deisızder ǧoi? Ärine, aifon! Tuǧan künıne üidegı jaǧdaiǧa qaramastan, sony alyp beruın ötınıptı. Ondai qomaqty qarjynyŋ qolda joq ekendıgı oǧan beseneden belgılı. «Kreditke bolsa da, alyp berıŋızder!» dep bezek qaǧady.
– Sıŋlım-au, täp-täuır telefonyŋ bar ǧoi. Aifondy keiınırek alyp bersek bolmai ma? Ata-anaŋ qinalyp qalady ǧoi!
– Sızder eşteŋenı tüsınbeisızder! Maǧan tek qana aifon kerek jäne tez arada!
Mässaǧan! Bır smartfonnyŋ adam balasyna osynşa äser etetının öz közımmen kördım. Kördım de, tüŋıldım. «Tüsınbeisızderdıŋ» astarynda ne jatqanyn tüsıne qoidym. Maŋaiyndaǧy özderı aitpaqşy «krutoi» qūrby-qūrdastarymen teŋeskısı keledı. Al olardy «krutoi» qyp tūrǧan tıstelgen almasy bar bäle. Aqyry armanyn qolyna qondyryp tyndy. Al ata-ana qaryzǧa batty… Bıreudıŋ otbasyna aralasuǧa haqym da joq qoi, būl oqiǧa qatty qynjyltty. Mäsele aqşada da, kreditte de emes, tehnologiianyŋ adam sanasyna bylai äser etkendıgın jaqsylyqqa balamadym. Boijetken endı tynyştala ma desek, mülde olai emes eken. Būl joly sol üide qonyp qaldym. Sıŋlım tıptı üiındegılermen aşylyp äŋgımelespeitın bolypty. Äpkemmen şüiırkelesemız dep, tünnıŋ üş saǧatynda ūiyqtau kerektıgı eske tüstı. Jatyn bölmege barsam, balapan da oiau. Telmırıp qarap jatqan telefonyn sūradym. Işınde «Vkontakte», «İnstagramm», «Whats App», «Retrica», «MomentCam», «Repix»…. Aita bersem, tausylar emes. Eŋ ökınıştısı, paidaly bır dünie de tappadym. Qoly nelıkten bosamai jürgenı belgılı boldy. Osynyŋ bärıne alaŋdap üige kırıp kelsem, anam taǧy bır jaitty habardar ettı. Küzde nemere ınım bır bılım bäigesıne qatysatyn edı. Bıraq jaz boiy bır daiyndalmady. Endı aiaq astynan kıtaptardy aqtaryp älek. Söitsem, jeŋgem ǧylymi jobadan bırınşı oryn alsa, iPad alyp berem deptı! iPhone-nıŋ aǧasy ol! Aşulanǧanym-ai…
Mıne, köz aldymdaǧy jaǧdai osy. Osydan keiın-aq adamnyŋ özgeruıne öz qolyndaǧynyŋ yqpaly zor ekenın tüsındım. Jaqsylyqqa qarai jetelese bır särı-au… Jerden şyqqan jık siiaqty jamandyqqa süireitının qaitersıŋ?!
Mamandardyŋ aituynşa, nomofobiiaǧa şaldyqqandardyŋ esırtkıge nemese ışımdıkke täueldı bolǧandardan eş aiyrmaşylyǧy joq. Olar da qoǧamdaǧy tırlıkten bırte-bırte ajyrap, jūmys jasau, otbasyn qūru qabıletterın bırjola joǧaltady eken. Sondai-aq, özın-özı kütudı doǧaryp, jan-jaǧyndaǧylarǧa meiırım körsetuden qalady. Ondaidy basqa salmasyn! Būl dertten qūtylatyn kün tuar ma eken?
P.S. Söz soŋynda Stiv Djobstyŋ öz balalaryna «aifon» men «aipadty» paidalanuǧa tyiym salǧany turaly aitqym keledı. Tıstelgen alma tıstelgen ömırge ainalatynyn önertapqyştyŋ özı aldyn ala bılse kerek…
Künaiym SÄKEN
