Eŋbek, bılım, öner jäne ǧylymdy ömırınıŋ tört qaǧidasyna ainaldyrǧan professor Jädıger Eshojin aǧamen jüzdesıp, äŋgımeleskennıŋ özı bır ǧanibet. Jaqynda jūmys kabinetıne arnaiy baryp, bıraz sūhbat qūrudyŋ sätı tüstı. Amandyq-saulyqtan keiın: «Aǧa, ömır jolyŋyzdan äŋgıme estiın dep keldım» dep ötınış jasadym. Ol kısı bolsa ädettegıdei jūmsaq jymiyp: «Ötınışıŋ oryndy, menıŋ qatarlarymnyŋ – soǧys balalarynyŋ, äsırese, äkesız qalǧandardyŋ ömır joly erekşe boldy ǧoi. Keiıngı jastarǧa sabaq bolary bar. Aitsam, aitaiyn» dep, aǧamyz äŋgıme bastady.
Belgılı ǧalym Jädıger Eshojin 1942 jyly 14 nauryzda Qaraǧandy oblysynyŋ Nūra audanyna qarasty Qaratal (qazırgı atauy – Kievka) auylynda tuǧan. Jetı jasynan kolhozdyŋ būzauyn, qoiyn baǧyp, ögız aidauşy bolyp eŋbekke aralasty. On törtınde Kommuna kolhozynda traktor alyp, tyŋ jerdı igeruge qatysty. Qazaqstannyŋ bırınşı milliard egının jinauǧa üles qosty.
Ol 1959 jyly Qorǧaljyn orta mektebın üzdık bıtırgen soŋ, Kommuna kolhozynda traktorist-maşinist bola jürıp, oǧan qosa, komsomol komitetınıŋ hatşysy qyzmetın atqardy. 1960 jyly kolhoz joldamasymen Aqmola auylşaruaşylyq institutynyŋ (qazır S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetı – QazATU) mehanikalandyru fakultetıne student bolyp keldı. İnstitutty oidaǧydai bıtırgennen keiın Kommuna sovhozynda mehanik, bas injener jäne sovhoz direktorynyŋ mındetın atqardy.
İnstitutty öndırıstıŋ täjıribelı mamandarymen tolyqtyru maqsatynda oblystyq Auyl şaruaşylyǧy basqarmasynyŋ bastyǧyna joldaǧan rektordyŋ şaqyru hatyna säikes Jädıger Eshojin 1968 jyly S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetıne qyzmetke auysty. İnstitutta qyzmet ıstegen künnen bastap ǧylymi-zertteu jūmystaryna yntaly kırıstı. Nätijesınde 1973 jyly tehnika ǧylymdarynyŋ kandidaty därejesıne oidaǧydai dissertasiia qorǧady. Universitette, ol, tehnika ǧylymdarynyŋ kandidaty bolǧan bırınşı qazaq. Keiıngı jastardyŋ osy ǧylym salasyna baǧyt aluyna ülgı bolyp, köp yqpaly tidı.
Joǧary oqu ornynda ıstegen bar uaqytynda J.Eshojin ǧylymi-zertteu instituttary, konstruktorlyq biurolar, zavodtardyŋ jäne öndırısterdıŋ tapsyrmalarymen ǧylymi jūmystardy jürgızdı.
Atalǧan jūmystardyŋ logikalyq nätijesı – özınıŋ tehnika ǧylymdarynyŋ doktory därejesıne dissertasiia qorǧauy jäne onyŋ jetekşılıgımen tehnika salasy baǧytynda 10-nan asa magistrlık, 4 kandidattyq jäne 2 doktorlyq dissertasiialardyŋ qorǧaluy boldy. Universitette J.Eshojin öz ǧylymi mektebın qūra bıldı. Onyŋ şäkırtterı M.Aduov, S.Nukeşev, E.Ahmetov, K.Eshojin ǧylym salasynda özderınıŋ salmaqty ornyn ala bılgen jäne joǧary oqu ornynyŋ bılıktı oqytuşylary retınde ozyq jetıstıkterge jetken ūstazdar atandy.
Bılıktı ǧalymnyŋ kelesı eŋbek baǧyty joǧary oqu oryndarynda studentterdı memlekettık tılde oqytu mäselelerı boldy. Onyŋ yntaly bastamasymen respublikanyŋ tehnikalyq jäne käsıptık joǧary oqu oryndary arasynda alǧaşqy bolyp köptegen qarsylyqtar men kedergılerdı jeŋe otyryp, 1987 jyly Selinograd auylşaruaşylyq institutynda qazaq tılınde oqytu ūiymdastyryldy.
J.Eshojin QR Ministrler kabinetı janyndaǧy terminologiialyq komitetke, 31 tomdyq terminologiialyq sözdıktıŋ redaksiialyq alqasyna, «ST RK 3.26.2003 Gosudarstvennaia sistema sertifikasii Respubliki Kazahstan» memlekettık standartyna, dissertasiia qorǧaityn keŋeske müşe boldy. Köp jyl boiy «Ǧylym jarşysy» jurnaly redaksiialyq alqasynyŋ, universitet pen fakultettıŋ ǧylymi jäne ädıstemelık keŋesterınıŋ, ärtürlı deŋgeidegı ǧylymi-tehnikalyq keŋesterdıŋ müşesı. QR Auyl şaruaşylyǧy, Bılım jäne ǧylym ministrlıkterınıŋ granttarymen ǧylymi-zertteu jūmystaryn jürgızıp keledı.
J.Eshojin – 268 ǧylymi eŋbektıŋ, onyŋ ışınde 2 monografiianyŋ, memlekettık jäne orys tılderınde daiyndalǧan 4 oqulyq pen 2 oqu qūralynyŋ, otandyq jäne şeteldık avtorlyq kuälıkter jäne patenttermen bekıtılgen 72 öner tabystarynyŋ avtory. «Syzba geometriia», «Nachertatelnaia geometriia», «İnjenerlık grafika» jäne «İnjenernaia grafika» oqulyqtarynda teoriialyq materialdardy algoritmdık ädıspen beru jäne joǧary därejelı qisyq betterdı jıkteudıŋ tolyqtyrylǧan jaŋa jolyn engızu arqyly pänderdı oqytudyŋ tiımdılıgın kürt köteruge mümkındık jasady.
Jädıger Eshojin muzykalyq, poeziialyq jäne prozalyq şyǧarmalar da jazady. Bıle bılsek, eluden asa muzykalyq tuyndylardyŋ avtory. Onyŋ jeke änder jinaǧy jäne «Köŋıldıŋ keibır küilerı» atty poeziialyq, muzykalyq, proza şyǧarmalar jinaǧy baspadan şyqqan. Ötken ǧasyrdyŋ 70-jyldardyŋ aiaǧynda, Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ batyrlary R.Qoşqarbaev pen T.Bigeldinovtıŋ qatysuymen, respublikada bırınşı ret berılgen patriottyq «Atameken» telehabarlarynyŋ alǧaşqy qoiylymdary onyŋ muzykasymen jäne oryndauymen aşylǧan bolatyn. Ol habarlar sol kezeŋdegı jastardyŋ patriottyq ruhtaryn köteruge, 1979 jyly Qazaqstandy bölşekteuge qarsylyq qozǧalysyn ūiymdastyruǧa zor yqpal ettı.
Tehnika ǧylymdarynyŋ doktory, professor, eŋbek ardagerı Jädıger Eshojinnıŋ 60 jylǧa juyq eŋbek ötılınıŋ 50 jylǧa jaqyny bır ūjymda, S.Seifullin atyndaǧy QazATU-da ötıp keledı. Ūjym öz tülegıne tiıstı qūrmetın körsetude. Köptegen ataq-abyroiǧa keneldı. «Eren eŋbegı üşın» jäne basqa medaldermen marapattaldy.
– Jäke, ömırde ūstaǧan negızgı qaǧidalaryŋyz qandai? Sony aitsaŋyz, – dep, äŋgıme soŋynda taǧy bır ötınış jalǧadym.
– «Jer tört kiıktıŋ üstınde tūrady» degen aŋyz boluşy edı, menıŋ soǧan ūqsas tört qaǧidam bar. Olar – eŋbek, bılım, öner, ǧylym. Bırınşı, eŋbek –barlyq tabys, jetıstık eŋbektıŋ jemısı. Eŋbektıŋ bırınşı jemısı – bılım. Ol – ekınşı qaǧida. Oqu – eŋbek. Bala mektepke barǧany – eŋbektı bastaǧany. Adam eŋbektense bılımdı bolady, eŋbekpen bılımı bar – dalada qalmaidy. Üşınşı qaǧida – öner. Ol adam ūjdanynyŋ qoregı, jan-düniesın aspanǧa qalyqtatatyn qanaty. Öleŋnıŋ köŋılden şyqqan ūiqasyn, söilemnıŋ mazmūndy mätının nemese küidıŋ ädemı iırımın tapqan kezeŋde, adam sūŋqar bolyp aspanǧa ūşyp ketetındei sezımde bolady. Al törtınşı – ǧylym, ol eŋbek pen bılımnıŋ bırıgıp jeter biık şyŋy.
Aitylǧan äŋgımeden toqyǧanym, Jädıger Zarlyqūlynyŋ ǧylymǧa jäne öner-şyǧarmaşylyq salasyna qosatyn ülesı älı de mol. Būiyrtsa, olarǧa da kuä bolarmyz!
Jädıger Eshojin muzykalyq, poeziialyq jäne prozalyq şyǧarmalar da jazady. Bıle bılsek, eluden asa muzykalyq tuyndylardyŋ avtory. Onyŋ jeke änder jinaǧy jäne «Köŋıldıŋ keibır küilerı» atty poeziialyq, muzykalyq, proza şyǧarmalar jinaǧy baspadan şyqqan.
Bazarhan RÜSTEMBAEV, ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor
