Nauryz meiramy – türkı halyqtaryna ortaq toi. Mysaly, Qyrǧyzstanda salt-dästürge, ädet-ǧūrypqa erekşe män berılıp toilanady. Jaŋa jyldyŋ bastaluy men köktemnıŋ keluın bıldıretın būl meiram – qyrǧyz halqynyŋ ejelgı jäne qasterlı merekesınıŋ bırı.
Qyrǧyz elınde Nauryz meiramyn toilaudyŋ erekşelıgı – jaqsylyq pen molşylyqtyŋ nyşany sanalatyn nauryzdaǧy qardyŋ nyşany. Halyq auyzbırşılıktı, qaryzdan qūtyludy bıldıretın sary mai, qant, bidai ūnynan jasalǧan suman, köje siiaqty dästürlı taǧamdardy äzırlep, merekege aldyn ala daiyndalady. Būl künı är otbasy bır-bırıne quanyş syilap, merekenı toilauǧa bas qosady. Adamdar bır-bırıne jaŋa jylda baqyt pen bereke tılep, özara syilyq almasyp, türlı tättıden däm tatady. Sonymen qatar at jarysy, ūlttyq sport oiyndary dästürlı oiyn-sauyqtarmen qatar jüredı.
Äzerbaijanda Nauryz meiramy kün men tünnıŋ teŋeletın künı jäne köktem mezgılınıŋ bastaluy retınde toilanady. Äzerbaijan halqy merekenı erekşe sän-saltanatpen toilaidy. Būl künı äzerbaijandar molşylyq pen berekenı bıldıretın türlı taǧam daiyndaidy. Eŋ tanymaly – asqan şeberlıkpen daiyndalǧan jarty ai tärızdı tättı bälış şekerbura. Dastarqannyŋ sänın keltırıp, üidı hoş iıs pen jyluǧa toltyratyn palaudyŋ da aluan türı daiyndalady. Nauryz meiramyn toilaudyŋ taǧy bır erekşelıgı – «tongal» dep atalatyn ot jaǧu dästürı. Būl räsım tazaru men jaŋarudy bıldıredı, üilesım men kelısımdı şaqyrady. Adamdar aralasyp, än aityp, bi bileu üşın ottyŋ ainalasyna jinalady. Būl künı äzerbaijandar bır-bırın qūttyqtap, baqyt pen molşylyq tıleidı.
Özbekstanda Nauryz meiramy erekşe sän-saltanatpen toilanady. Būl – özbekterdıŋ merekelık şaralarǧa airyqşa yqylaspen daiyndala bastaǧan kezı. Qalalar men auyldardyŋ köşelerın järmeŋkeler, ūlttyq şeruler, it pen äteş, at jarysy toltyrady. Osynyŋ bärı dumanǧa ūlasyp, ainalany şattyqqa böleidı. Özbek ūltynyŋ dastarqanynda bidaidan jasalǧan, tırşılık pen molşylyqty beineleitın taǧam – sumaliak mındettı türde bolady. Sonymen qatar, tättı nişalda bälışı, palau, halim jäne kök şöpter daiyndalady. Körşıles memlekettıŋ taǧy bır ädet-ǧūrpy – qyz-kelınşekterge türlı jemıs-jidek, kökönıs taǧamdaryn jasau. Būl salt otbasynyŋ bereke men molşylyqqa ūmtyluyn bıldıredı.
Türıkmenstanda Nauryz merekesın toilau ūrpaqtan-ūrpaqqa jalǧasyp kele jatqan ädet-ǧūrypqa toly. Jaŋa mausymnyŋ bastaluy men tabyndy qorǧaudy beineleitın qasqyrǧa şabuyl jasaityn şopandar men alabaidyŋ şaiqasy türıkmen halqynyŋ ejelgı ömır saltyn körsetedı. Sonymen qatar būl künı türıkmender Nauryz meiramyn toilauǧa bailanysty türlı dästürdı saqtaǧan. Mysaly, nauryz aiynda jaŋbyr nemese qar jausa, jyl egın jinauǧa qolaily jäne önımdı bolady dep eseptegen.
Türkiiada jaǧdai basqaşa. Būl jönınde Türkiia universitetterıne oquǧa qabyldau jönındegı keŋesşı Mänşük Jälelqyzy bylai deidı:
– Nauryz Türkiiada toilanbaidy, būl memlekettık nemese ūlttyq mereke emes. Tek Türkiianyŋ oŋtüstık jaǧynda kürd halqynyŋ arasynda ǧana tanymal. Onyŋ ornyna olarda dıni jäne ūlttyq dästürlermen bailanysty Ramazan jäne Oraza ait siiaqty maŋyzdy merekeler bar. Alaida Türkiiadaǧy qazaq qauymy bop Nauryzdy özdıgınşe toilaimyz. Mysaly, nauryzdyŋ 22-sı künı än aityp, bi bilep, toilauǧa jinalamyz.
Qoryta aitqanda, Nauryz qazırgı älemdegı türkı halyqtary üşın bırlıktıŋ, jaŋaru men ümıttıŋ simvoly bolyp qala beredı. Köne mereke türkı halyqtarynyŋ ömırı men mädenietıne, olardyŋ ata-baba tarihymen, salt-dästürımen bailanysyn nyǧaita tüsuge zor yqpalyn tigızude.
Güljanat ASYLBEKOVA,
L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ studentı
