Tülei tüs, Türkıstan!

Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev biylǧy jazda el üşın asa maŋyzdy tarihi şeşım qabyldady. Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ ortalyǧy Türkıstan qalasyna köşırılıp, Türkıstan oblysy qūryldy. Şymkent qalasyna respublikalyq maŋyzy bar qala märtebesı berıldı. Būl qazaqy qaimaǧy būzylmaǧan öŋırdıŋ ǧana emes, bırtūtas respublikanyŋ alǧa basyp, örkendeuıne jol aşatynyn ärtürlı saladaǧy sarapşylar aituda. Ärine, ol üşın alda atqarylar auqymdy ıster bar. Qazır aimaqty tületuge qatysty jan-jaqtan türlı ūsynystar men pıkırler aityluda. Sondai bır top pıkırlerdı oqyrman nazaryna ūsynudy jön kördık.

Būl, älbette, süiın­şıleuge tūratyn jaŋa­lyq. Şymkenttıŋ res­pub­likalyq maŋyzy bar qala boluy – ülken qadam. Aldaǧy uaqytta şy­raily qala – oŋtüstık öŋır­dıŋ mädeni, ruhani ärı sport baǧytyndaǧy ırı ortalyǧyna ainaluy tiıs. Oǧan onyŋ resursy da, mümkındıgı de jetedı.

Irı öndırıs oryndary qajet

Türkıstan oblysyna oralatyn bolsaq. Jaŋa oblystyŋ otau köteruı – oŋ bastama. Būl öŋırde halyq öte tyǧyz ornalasqan. Adam sany köp. Basym bölıgı – jastar. Demek, eŋbek resursy jetkılıktı. Aldaǧy uaqytta Türkıstanǧa eŋ kerektı dünie – ırı öndırıs oryndaryn aşu. Būl ai­maq­taǧy jūmyssyzdyqty joia­dy. Eŋ qyzyǧy, elımızdegı ırı käsıporyndar soltüstık öŋırlerde ornalasqan. Al eŋbek resursy, demek adamdar – oŋtüstıkte. Osy paradoks turaly Ükımet oilansa deimın.
Jaŋa önerkäsıpter Tür­kıstan qalasynyŋ maŋynda boi köterse. Halyq tyǧyz­dyǧyna bailanysty būl jerdegı auyldyq eldı mekender bır-bırıne öte jaqyn ornalasqan. Onda qanşama azamattar kün körıp jatyr. Olardy jūmyspen qamtu kerek.
Endıgı kezek Elbasy Nūrsūltan Äbışūlynyŋ «5 äleumettık bastama» dep atalatyn ündeuıne qarai oiyssaq. Būl bastama Türkıstan öŋırınde jüzege asu üşın ülken-ülken reformalar qajet. Mūndaǧy faktorlardyŋ bırı – bılım. Būl öŋırde bılım ordalary köp bolǧanymen, onyŋ sapasy barlyǧymyzdy oilandyrady. Al sonşalyqty köp paidaǧa kelmeitın mamandar elımızge ne bere alady? Älbette, eşteŋe. Sondyqtan Elbasy ündeuındegı «joǧary bılım aludyŋ qoljetımdılıgı men sapasyn arttyryp, student jastardyŋ jataqhanadaǧy jaǧdaiyn jaq­sartu» degen tapsyrmasy osy oraida erekşe nazarda bolu kerek dep oilaimyn. Sapaly bılım – jarqyn bolaşaqtyŋ kepılı.
Osy ekı mäsele jüzege ­asuyn je­del bastasa, ündeudegı tūr­ǧyn üi, şaǧyn jäne orta bizneske berıletın nesie, salyq salmaǧynyŋ azaiuy halyq jaǧdaiynyŋ jaqsaryp, öŋırdegı ekonomikanyŋ tū­raqty ösuıne äser etedı dep oilaimyn.

Tarihi ölke turizm ordasyna ainalsa…

Altynbek QŪMYRZAQŪLY,
äleumettık ǧylymdar magistrı

Qazaqstannyŋ tarihi tu­rizm oşaǧy sanalatyn Türkıs­tannyŋ turisterdı tartuǧa äleuetı zor. Elbasy «100 naqty qadam» Ūlt josparynda otandyq tu­rizm salasyn damytu mäselesıne keŋınen toqtalǧan. Otandyq turizm klasterı Ūlt jospary qadamynan tiıstı ornyn ala alady degen söz.

Turizm – Qazaqstan ekonomi­ka­­syndaǧy qarqyndy sala­lardyŋ bırı. Halyqaralyq sa­rapşylardyŋ pıkırınşe, qa­zırgı kezde turizm älem­dık eko­nomikadaǧy qarqyny tömen­demeitın salanyŋ bırıne jatady. Qazaq­stannyŋ ärbır aimaǧy – turizm klasterınıŋ oşaǧy. Euraziia kındıgınde ornalasqan, Ūly Jıbek jolynyŋ darhan dalasyna ainalǧan ölkede erteden qala soǧyldy, mädeni oşaqtar salyndy.
Bügınde Türkıstan qalasy tūr­ǧyn­darynyŋ sany 200 myŋǧa jaqyndap otyr. Türkıstan şahary – Qazaqstannyŋ tari­hi turizmınıŋ bıregei ordasy. Äsırese, turizm klasterınıŋ basym baǧyty kölık infraqūrylymy qolaily jolǧa qoiylǧan. Türkıstan qalasy halyqaralyq kölık magistralınıŋ jelısınde ornalasqan. Temırjol, kölık-jol qatynastary retke keltırıl­gen. Qalanyŋ äleumettık infra­qūrylymynda da basty nysandar turisterge qyzmet atqara alady. Oiyn-sauyq ortalyǧy, zamanaui qonaqüiler, mädeni-tarihi oşaqtar, drama teatry, meiramhanalar, saltanat üilerı, akvapark, sporttyq demalys nysandar, bazarlar men supermarketter tolyqtai talapqa sai salynǧan. Turisterge tolyqtai sapaly qyzmet körsete alatyn oryndar barşylyq degen söz. Şavǧardan Türkıstanǧa deiın Türkıstan qalasynyŋ tarihy 2 myŋjyldyqtan berı kele jatyr. Alǧaş qala atauy Şavǧar degen atpen arab jazbalaryndaǧy derekterde kezdesedı. Ol – ejelden Orta Aziia men Tūran dalasyndaǧy eŋ köne qala.
Qoja Ahmet Iаsaui kesenesı – Türkıstannyŋ basty saltanaty. XII ǧasyrda ömır sürgen ūly aqyn, sopy beiıtınıŋ üstıne salynǧan. Būl ǧimaratty ataqty qolbasşy Ämır Temır saldyrǧan. Būl ǧimarat – öz zamanyndaǧy säulet önerınıŋ barlyq jetıstıkterın boiyna jinaǧan qūrylystarynyŋ bırı. Bügınde kürdelı jöndeuden ötken tarihi nysan jylyna myŋdaǧan turistı tartyp otyr. Qoja Ahmet Iаsaui kesenesı – IýNESKO-nyŋ mūralary tızımıne engen eskertkış.

JAŊAŞA DAMUǦA BASTAIDY

Aibol ARǦYNǦAZİNOV,
ekonomika ǧylymdarynyŋ magistrı

Äleumettık-ekonomika­lyq damu faktorlary, aimaq­tyq demografiianyŋ oŋ qarqyny, öŋırdıŋ geogra­fiialyq jaǧ­daiy, tranzittık äleuetı oŋ­­tüs­tık öŋırdıŋ damu traek­to­riiasyn qaita qarauyna äkeluı sözsız bolatyn. Būl zaman talaby, ömır aǧysy edı.

Mäselen, būrynǧy Oŋtüstık Qa­zaqstan oblysy Şymkent qalasy oblys ortalyǧy retındegı öz missiia­syn tolyǧymen oryndap, xalyq sany oblys ortalyǧy üşın tyǧyz qonystanǧan, derbes ekonomikalyq äleuetı qa­lyptasqan, zaŋnamada belgı­lengen respublikalyq maŋyzy bar qalaǧa qoiylar talaptarǧa tolyǧymen jauap beretın äkımşılık bırlıkke ainalǧan edı.
Osy rette orta ǧasyrlardaǧy köne Jıbek jolynyŋ sauda-ekonomikalyq beldeuı qyzmetın atqarǧan, tranzittık äleuetı erekşe, damu perspektivasy men özge de mümkınşılıkterı mol Türkıstan qalasyn attas oblystyŋ ortalyǧy retınde aiqyndau elımızdıŋ ru­xani-mädeni baǧdary ǧana emes, ekonomikalyq saiasatyndaǧy fiskaldyq derbestıgı bar, el biudjetıne donor aimaq retınde qaita qūrylymdauǧa mümkındık bererı aiqyn bolatyn.
El täuelsızdıgınıŋ betbūrysty mezgılınde, jaŋa myŋjyldyqtyŋ basynda – 2001 jyly Almaty oblysynyŋ ortalyǧyn Taldy­qorǧan qalasyna köşıru arqyly stag­nasiiadaǧy qalany ǧana emes, öŋırdıŋ ekonomikasyn ör­ken­­detıp, elımızdegı agrarlyq-tu­ristık baǧyttaǧy damuşy öŋır deŋ­geiıne jetkızgenın eskersek, Tür­kıstannyŋ da äleuettı müm­kın­dıkterın paidalanu arqyly öŋırde auyl şaruaşylyǧy, jeŋıl öner­käsıptı damytudyŋ bolaşaǧy zor.
Oblys ortalyǧynda talai jyldan berı türkı älemınıŋ intellektualdy ortalyǧyna ainalǧan Halyqaralyq qazaq-türık uni­ver­sitetınıŋ ornalasqany öŋır ekonomikasynyŋ naqty sektory­nan özge adami kapitaldy, jaŋa innovasiialardy damytuyna da jol aşady. Būl tūrǧydan alǧanda, Elbasy N.Ä.Nazarbaevtyŋ 19 mausym künı öte dūrys şeşım qabyldaǧany anyq. Türkı keŋesı men Halyqaralyq türkı akademiiasy sekıldı halyqaralyq mekemelerdıŋ Türkıstan qalasynan bölımşeler aşuy – osynyŋ aiqyn bır dälelı.

TÜRKSOIDYŊ KÖNE ŞAHARǦA QŪRMETI

Türkı älemınıŋ mädeni astanasy bolǧan Türkıstan qalasynda TÜRKSOI halyqaralyq ūiymynyŋ 25 jyldyǧyna arnalǧan saltanatty şara öttı. Jiyn barysynda atalmyş ūiym men Türkıstan oblysy arasynda mädeniet salasyndaǧy yntymaqtastyq jönindegi özara tüsinistik turaly memorandumǧa qol qoiyldy. Aimaq basşysy Janseiıt Tüimebaev ūiymnyŋ «Qūrmet» ordenımen marapattaldy.

«Türkı älemınıŋ bügıngı za­mandaǧy kemeŋger köşbasşysy atanǧan Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaev «TÜRKSOI» türkı älemınıŋ IýNESKO-syna ainaluy tiıs» degen bolatyn. TÜRKSOI ūiymy türkı älemınıŋ mädeni astanalaryn taŋdau jobasyn 2012 jyldan berı jüzege asyryp, türkı düniesınıŋ IýNESKO-syna ainaldy. Türkı halyqtary jahandanu zamanynda alpauyt elderge jūtylyp ketpei, ūlttyq kodyn, özındık erekşelıkterın, mädenietı, ruhaniiaty men memlekettılıgın saqtap qalu üşın özara yntymaqtastyǧyn nyǧaityp, bırlıgın bekemdei tüsuı kerek. Osyny eskersek, «Türkıstan – türkı älemınıŋ mädeni astanasy» jyly Elbasynyŋ ruhani jaŋǧyru jönındegı bastamasymen üilesıp, Mäŋgılık El mūrattarymen ündesıp keldı. Tübı bır türkı tügel bolsa, bızdıŋ alar asularymyz ben baǧyndyrar biıkterımız köp bolmaq!» dedı J.Tüimebaev.
TÜRKSOI halyqaralyq ūiymy­nyŋ bas hatşysy Düisen Qaseiınov, Q.A.Iаsaui atyndaǧy HQTU Ökılettı keŋesınıŋ töraǧasy Musa Iyldyz, Q.A.Iаsaui atyndaǧy HQTU rektory Bolatbek Äbdırasılov ūiymnyŋ maŋyzdylyǧy haqynda baiandama jasady. Şara konserttık baǧdarlamamen jalǧasty.
Ötken jyly Türkıstan türkı äle­mınıŋ mädeni astanasy atanǧanda qasiettı öŋırde 42-ge juyq mädeni şara ötkızılgenın aita ketu kerek. Sonyŋ ışınde türkı älemınıŋ «Nau­ryznama» ıs-şarasy, «Türkıstan jäne türkologiia» konferensiia­sy, türkı älemınıŋ öner ielerınıŋ basyn qosqan aqyn-jazuşylardyŋ, opera jäne satira saŋlaqtarynyŋ, suretşılerdıŋ basqosuy ötken künderden syr şertetın tarihi künder tızbegıne ainaldy.