Saiyn dalanyŋ Saiyny

Ötken jazda Toraiǧyr kölıne jol tüstı. Köldı jaǧalap kele jatqanda alystan appaq jūmyrtqadai bolyp aq kesene köz tartty. Baianauyl tügıl, jalpy Arqa öŋırıne tän emes qūrylystyŋ sūlu säuletıne qarap, ony salǧan şeberdıŋ atyn bılmek boldyq. Ol qūrylysşy-injener Saiyn Nazarbekūly eken. Saiyn aqsaqal: «men osy ömırımdı üş kezeŋge bölıp baǧalaimyn» deidı eken. 50 jyl ömırı keŋes zamanyna tüspa-tūs keldı. «Kommunizm» tūrǧyzu jolynda adal eŋbek ettık» dep äŋgımesın jalǧady.

Tarihty taspen tūrǧyzǧan

– 25 jyl Qazaq elı degen saǧynyşty sözdı «Mäŋgılık el» etemız dep ter töktık. Menı kısı etken de, ataqty etken de, özımdı qoǧamǧa qajet azamat sezındırgen de osy 25 jyl. Aqyn-jazuşy, qūrylysşy-säuletşı atandyq. Dramaturg, etnograf degen de ataqtarymyz bar. Sonymen 75 jasqa kelıppız. Men endıgı qalǧan ömırım turaly köbırek oilanamyn. Ony ömırımnıŋ üşınşı kezeŋı dep ataimyn. Öz oiymşa, qalǧan ǧūmyrym degenıme jete alsam, barlyq sürgen ömırımnıŋ ışındegı maǧynalysy da, qadırlısı de bolmaq. Menıŋ tırşılıkte bolǧan jyldarymnyŋ qory­tyndysy sekıldı bolmaq. Oidaǧylarym oryndalyp jatsa, maǧan būl ömırge beker kelmegen ekenmın de­gızbek. Men qalǧan ǧūmy­rymdy Abaidyŋ ruhani qazynasyna baǧyştadym. Abaidyŋ ruhani bailyǧyn özım qūrǧan «Abai älemıne saiahat» kluby arqyly mektep oquşylarynyŋ 1-synybynan bastap mektebın bıtırgenşe jalǧasatyn jastardyŋ ruhani da, ūlttyq ta bolmysyna äser eter jūmystar bolmaq. Bıraq Sız bügın menımen säuletşı retınde söilespek ekensız. Abai taqyryby – jeke äŋgımege laiyq taqyryp. Sūraǧyŋyzdy qoia berıŋız.

– Aǧa, Sız qūrylysşy-injener ekensız, qalai säuletşı atandyŋyz?
– Menıŋ säuletşılık önerım Sūltanmahmūt Toraiyǧyrov kümbezınen bastaldy deuge bolady. Bala kezden jūbymyz ajyramaǧan dosym Äbış Kekılbaev deputat sailauyna tüsıp, Baianauylda baǧyn synady. Sonda bolǧan alǧaşqy kezdesude eldıŋ bır dılmär qarty: «Demokratiia degen habar bızge de jetıp jatyr. Bız de elmız. Deputattyqqa ekı bırdei azamatymyzdy daiyndap otyrǧan jai bar. Şyraǧym, özıŋnıŋ elıŋ, jerıŋ bar emes pe? Sol jaqtan nege tüspedıŋ?» deidı ǧoi. Sonda Äbekeŋnıŋ: «Jüirıktıgıŋdı tanyǧyŋ kelse, arǧymaq qosqan jerge bar, qūlyn kezıŋde jalyn sipamadym dep qaitara qoimas baǧyŋdy. Jıgıttıgıŋdı synaǧyŋ kelse, azamat ösırgen elge bar, äkesımen tabaqtas bolmadym dep syndyra qoimas saǧyŋdy» degen eken babalarymyz. Men sondai eldı taŋdap aldym» deptı. Şeşen sözıne toqtap, älgı dılmär: «Myna bala men bır auyldyŋ balasy emes, tūtas eldıŋ balasymyn dep tūr ǧoi! Dauysymdy osyǧan beremın!» dep däl sol arada ügıt jürgıze bastaǧan eken. Äbekeŋ Baianauyldan deputat bolyp sailandy. Deputattardyŋ bıraz mındetterdı moinyna alatyn salty bar. Äbekeŋ sol eldıŋ ūly, qazaqtyŋ aqyny Sūltanmahmūt Toraiǧyrov basyna kümbez tūrǧyzu şaruasyn qolǧa alatynyn jariia etıp, būl mındettı maǧan jüktedı. Qorytyndysyn özıŋız körıpsız.

Şäkır qarttyŋ şerı

 – Batagöi qariiamyz Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı N.Nazarbaevqa ūlttyq dästür boiynşa halyq atynan aq bata bergen tarihi tūlǧa re­tınde este qalǧan Şäkır Äbenovtıŋ basyna öz ese­bıŋız­den saǧana tūrǧy­zuyŋyzǧa Sızge äser etken bır sebep bar şyǧar?
– IýNESKO 150 jyldyǧyn atap ötken, Abaidyŋ qūrmetıne tūrǧyzylǧan «Abai–Şäkärım» kesenesınıŋ men bas qūrylysşysy boldym. Sonyŋ arqasynda Semeidıŋ qazynaly qart­tary­men tabaqtas bolyp, Abai jerınıŋ ejelgı tarihyna qanyqtym. Bıraz äŋgımelerdı Şäkır qarttyŋ öz auzynan estıdım. Ol kısınıŋ auyr taǧdyryn, özımen bırge alyp ketken qasıretın ekınıŋ bırı bıle bermes.
Bız Jidebaida qys tüse «Abai–Şäkärım» qūrylysyn toqtatyp, elge oralatynbyz. Bır jyly Şäkır aqsaqaldyŋ dünieden ötkenın estıdım. Kelesı köktemde jūmysty jaŋǧyrtpaq bolyp, Jidebaiǧa soǧyp qaitaiyn dep jalǧyz özım Almatydan jolǧa şyqqan edım. Şäkır aqsaqal auyly – Jürek jotada. Ol jerde Aqtamberdı jyraudyŋ ziraty bar. Sonda jerlegen bolar dep, Jürek jotaǧa būryldym. Jaŋa qoiylym közge tüspedı. Tünımen myŋ şaqyrymǧa juyq jol jürıp şarşaǧan adammyn, azdap dem almaq bolyp bır tasqa otyrdym. Kün ūiasynan jaŋa köterılgen kez. Auyl adamdarynyŋ bırı sauyn siyrlaryn örıske şyǧaryp jatsa, endı bırı şyǧaryp salyp qaityp kele jatyr. Solardyŋ bırı men otyrǧan töbege tura mola tūsynan köterıldı.
Maǧan amandasyp sälem berdı de, esıne bırdeŋe tüskendei, säl jymiyp külıp aldy. Külkı sebebın sūradym. «Naq Sız otyrǧan osy tasta, däl osy uaqytta, osydan on şaqty jyl būryn Şäkır aqsaqal otyr eken. Ekeumızdıŋ aramyzda bolǧan bır auyz söz esıme tüsıp külıp tūrmyn dedı.
Men ol kezde osy auyldyq keŋes töraǧasy edım. Kün­de taŋerteŋ örıske mal şyǧaryp osy jolmen oralatynmyn. Sız otyrǧan tasta otyrǧan Şäkır aqsaqal menen «sen künde siyr şyǧarasyŋ ba?» dep sūrady. Men basymdy izedım. «Menıŋ bır ötınışım bar, oryndaisyŋ ba?» degenı. «Qolymnan kelse ısteiın» dep jauap qattym. «Qolyŋnan keledı» deidı.
– Men mal şyǧaruǧa erteŋ Sanany jıberemın. Tasalau jerde jolyǧyp, ony köndır. Jas jıgıtsıŋ, könbese – zorla. Qoryqpa, şu şyqpaidy. Aǧaiyn aldynda da, ökımet aldynda da özım jauap beremın, – dedı.
– Ai, Şäke-ai, Sız de aita beresız-au, – dep auylnai üiıne qarai zytady.
Şäkeŋnıŋ taǧdyry – öte auyr taǧdyr. Jazyqsyz üş ret sottalyp, jalpy sany jiyrma jyldan astam türmede otyrǧan. Üş ret üilengen. Üş qyzdy bolǧan. Ülken qyzy erte qaitys bolady. Bır qyzy JenPİ-dı qyzyl diplommen bıtırgen künı trolleibus toǧyna tüsıp mert bolady. Sanasy küieuge şyqpai qalady.
Men Şäkeŋnıŋ jatqan jerın sūrap alyp, basyna baryp qūran baǧyştadym. Kelesı jyly nauryz aiynda taǧy da älgıdei saparmen kele jatyp Şäkeŋ basyna soqtym. Bır jyl boiy adam balasy aiaq baspaǧan sekıldı. Aiap kettım. Onyŋ soŋǧy ümıtı Sanasynyŋ da ūrpaqsyz quaryp bara jatqany janyna batqandaǧy äreketı eske tüstı. Būl äŋgıme Şäkırdıŋ özımen ketken jan jarasyn aşyp berer oqiǧa ǧoi. Sanadan keşırım sūrai otyryp, jariia etudı jön kördım. Şäkeŋnıŋ basqa tüsken, ömırden ūrpaqsyz ötu atty qatal taǧdyryn özınşe özgertpek bolǧany menı de tebırenttı. Iştei Şäkırdıŋ ruhymen tıldeskendei boldym, ekı-üş şumaq öleŋ arnadym.

Uäde

Jambyldyŋ batasyn ap,

Elbasyǧa bata bergen –

Jan edı keiuana,

Alaböten ataǧy elden.

 

Ūlyŋ köp, Şäkır ata –

Desem, Sız qate der me eŋ?

Solardyŋ men de bırı,

Alǧys ap, ata körgen.

 

…Basynda belgı de joq,

Ökınış. Ūqtym jaiyn…

…Moinyna būl salmaqty,

Eşkımnıŋ jük qylmaiyn.

Sodan baryp men öz qarajatyma Şäkır Äbenov atty qazaqtyŋ bır daraboz adamynyŋ basyn qaraityp ketıp edım.

 Qūnanbai kelını – Dıldänıŋ zary

– Özıŋızdıŋ qolyŋyzdan şyqqan «Abai–Şäkärım» keşenı Abai älemın tabuyŋyzǧa köp septıgın tigızgen şyǧar. Ülken qūrylysty tämamdap, Dıldä men Äigerımnıŋ, Aqylbai basyn da aqy-pūlsyz özıŋız qaraitypsyz ǧoi. Osyndai märttıkke, ızgılıkke bastaǧan jürek syrymen bölısesız be…
– Abai bır älem ǧoi. Şyŋǧystau öŋırınde jürgenımde osy topyraqtyŋ şejıreşı qarttarymen köp sūhbattas boldym. Jidebaidaǧy, Börılı­degı, Semeidegı Abai mūra­larynyŋ şyraq­şylaryna ainalǧan qarttarmen kezdestım, dos boldym. Sonyŋ ışınde marqūm Töken İbragimovtıŋ orny bölek edı. Sol egemendık alyp kelgen jyldar qoǧamymyzǧa jaŋa ruhani sezımder syilap jatty. Men būryn Abaidy Mūhtar Äuezov romany arqyly tanitynmyn. Sol jyldary el qarttaryn tyŋdai jürıp, «Abai joly» romanyna keŋestıŋ yqpaly qatty äser etkenın aŋǧardym. Sondai keŋestık elekten ötken bır närse, Dıldä men Äigerım arasy eken. Äruaqtary riza bolsyn, Dıldä 1924 jyly dünieden ötse, Äigerım erteleu qaitys bolady. Keŋestıŋ belsendılerı Dıldänı Alşynbai ūrpaǧy dep qudalaǧan kezde ol baspanasyz qalyp, Äigerım qystauyn panalaǧan. Jūma künderı Äigerım basyna baryp Dıldä: «Toqal-au, alsaŋşy menı janyŋa-au» dep talai zarlap jylaitynyn auyl qarttary aityp otyrady eken. Äigerımdı alarynda Dıldänıŋ aldynan ötu üşın Erboldy jıbergen eken. Sonda Dıldä: «Qai qazaqtyŋ qyzy küieuge şyqqanda men onyŋ jalǧyzy bolamyn dep şyǧady. Alyp kelsın toqalyn» dep razylyǧyn bergen eken deidı.
Töken İbragimovtıŋ ötı­nı­şın tastai almai, men qarausyz qalǧan Dıldä, Äi­gerım, Aqylbai bastaryna saǧana tam tūrǧyzdym. Būl, negızınen, menıŋ Abaiǧa degen qūrmetımnıŋ qorytyndysy edı. «Abai ışıp ülgermegen u» degen drama da osy oqiǧadan keiın qaǧazǧa tüsıp, sahnalandy.
Äuez äuletı Börılıde, Aral­töbedegı Äigerım qys­tauy­nan qozyköş jerde qonystanǧan. Osynda qazaqtyŋ ūly jazuşysy Mūhtar Äuezov düniege kelgen. Onyŋ ata-anasyna arnalǧan Omarhan men Nūrjamal kümbezı 1994-1996 jyldary salyndy. Onyŋ da bır qyzyǧy bar. Bırde Töken İbragimov aqsaqal menı Mūhtardyŋ ata-anasynyŋ basyna alyp keldı. Tökeŋ kübıjıktep: «Säke, jerdıŋ tesıgı bolsa kırıp keter edım, mıne dep körsetuge de auzym barmai tūr» deidı. Ūialsa ūialǧandai eken. Üstınde qozy-laq oinap jürgen bes-alty tas. Qasynda qoi qora, bır üidıŋ aǧaş därethanasy. Namystanǧanym sonşa, qasymdaǧy jıgıt ekeumız älgı därethanany qūlatyp ketıp edık. Bıraq kelesı kelgende taǧy ornyna qoiyp alypty. Mūhtardai zaŋǧar jazuşyny düniege alyp kelgender de qarausyz qalypty. Qazaǧymyzdyŋ asyldaryn tügendetpegen zaman edı ǧoi. IýNESKO-nyŋ Abaidyŋ 150 jyldyǧyn atap ötuge daiyndyq kezı. Almaty qalasy Omarhan–Nūrjamal kesenesın salyp berudı moinyna alypty. Bıraq bır jyl boiy eşqandai qarjy böle almady. Studenttık jyldary qatar ösken marqūm Zamanbek Nūrqadılovtı jaqsy tanityn edım. «Abaidyŋ kesenesı salynbai qalmas, sen Omarhan men Nūrjamaldyŋ basyn qaraituǧa kömek ber» dep bırneşe ret kırıp şyqtym. Sodan ne kerek, Zäkeŋ bıraz qarajat bölıp, bız kesene qūrylysyn bastap kettık. Keiın ol basqa jūmysqa auysyp kettı de, qūrylys jūmysy taǧy da toqtap qaldy. Abaidyŋ aruaǧy bolar, onyŋ ornyna endı menıŋ kurstas joldasym Şalbai Qūlmahanov keldı. Halqymyzdyŋ körnektı azamattarynyŋ bırı, ol da bastalǧan ıstıŋ abyroimen bıtuıne atsalysty. Aqyrynda Abai–Şäkärım kesenesı salynyp bıtkennen keiın, bır jyldan soŋ kesenenı de tūrǧyzyp boldyq.
– Özıŋız siiaqty azamattar bas bolyp, keler ūrpaqtyŋ qasiettı aruaqtar aldynda jüzderı aşyq boluyna köp jūmys jasapsyzdar. Bügıngınıŋ adamymen salystyrǧanda ruhtyŋ küştılıgın baiqap otyrmyn. Älde sızder basqa qa­lyp­tan jasalǧansyzdar ma?
– Qalyp bır qalyp qoi. Bıraq ol kezde halyqtyŋ egemendıkke qoly jetıp, joǧyn tügendep, barǧa qanaǧat dep jatqan kezı bolatyn. Basşysy da, qosşysy da ortaq ıske jūmyla kırısıp ketetın sekıldı edı. Joqşylyq qanşa qysqanmenen, halyqtyŋ ruhy asqaqtap tūrǧan kez bolatyn. Tıptı kesene qūrylysyna kömektesuge kelgen jaqyn jerdegı eldı mekennıŋ tūrǧyndary taŋnan keşke deiın eŋbek etuge daiyn edı. Abai–Şäkärım kesenesınıŋ negızgı jūmystaryn özım on jyl eŋbek etken Almaty qūrylys tehnikumynyŋ arhitektura fakultetınıŋ studentterı atqarǧan bolatyn. İmandy bolǧyr tehnikum direktory Bolat Musin öndırıstık täjıribe dep toptardy jıberıp jatty. Jūmys basynda tehnikumnyŋ bedeldı ūstazdarynyŋ bırı Naǧaşybai Razaqov, ol da menıŋ kurstas dosym, tūraqty basşylyq ettı. Bız studentterge araq ışu tügıl, zirat basynda şylym şektırmeitınbız. Jaman söz aitqyzbaitynbyz. Jaŋa kelgen studentterden jūmysqa kırıser aldynda ant qabyldaitynbyz. Solardyŋ bırı mende saqtalyp qalypty.
Eskerusız qalyp bara jatqan ūly tūlǧalary­myzdy ūlyqtap, olardyŋ basyn qaraitu mındetıne adal kırıstık. Sonyŋ nätijesınde ūmyt qalǧan esımder halyq jadyna qaita oraldy. Asyldarymyzdyŋ aruaǧy asqaqtap, dalamyzdyŋ törınde qaita şalqydy.
– Äruaq ta şeber qolyn taŋdaidy. Jazuşy Äbış Kekılbaev Domalaq ana kese­nesın «Saiynnyŋ erekşe jūmysy» dep baǧalap, onyŋ aşyp beru märtebesı özıne būiyrǧanyn jazǧan eken.

– Jidebaidaǧy kesene­lerdı öz közımen körgen Atymtai Omarov degen şymkenttık azamat kä­sıptes aǧasy Altynbek Tölepbekovke «Aǧa, Maŋǧystaudyŋ aqtasynan bız nege Domalaq anamyzǧa kesene tūrǧyzbaimyz?» dep oi salady. Altynbek kelısıp, menı Aqtaudan ızdep tabady. Men bırden kelıstım. Bırınşıden, Domalaq ana – bar qazaqqa aty belgılı, bar jūrtymyz moiyndaǧan qasiet iesı. Ondai aruaqqa eŋbek etu azamattyq ataq­qa, qazaqşylyqqa, Alla Taǧala jolyna jaqsy qabyldanatyn ruhani nätijesı bar ıs edı. Ekın­şıden, şynyn aitsaq, bärımız de pendemız. Ataqty bolǧymyz keledı, jūrt maqtasa eken deimız. Menıŋ bolmysymdaǧy osyndai özımşıl sezımderıme alǧys ornyna Abai–Şäkärım kesenesın bıtırgen kezde oblys äkımşılıgı maǧan şapan kigızbek tügıl, auyzşa raqmet te aitqan joq. Bızdı Abai–Şäkärım kesenesıne şaqyrǧan sol kezdegı oblys äkımınıŋ orynbasary Märken Şaijünısov bolatyn. Bız ol kısınıŋ tamaşa ūiymdastyruymen bıraz ıster tyndyryp aldyq. Bıraq keiın bızdı şaqyrǧandar ornyna Jaqiianov, Lukin deitınder keldı de, şataq bastaldy. Lukin: «ekeuın bırdei salyp ülgermeisıŋ, Şäkärım qūrylysyn toqtat» dep zorlady. Bız könbedık. Bızge qarajat böluın toqtatty. Bız, qasymyzda Hafiz Mataiūly boldy, Lukinnıŋ kabinetınde töbelesıp qala jazdaǧan edık. Men oǧan «sen qazaq halqynyŋ naǧyz jauysyŋ» degen edım sonda. Osy jaǧdailardy aityp tüsındıreiın dep Jaqiianovqa kırmek boldym. Ol qabyldamady. Sodan men oǧan tömendegı hatty jazdym. Ony äkımşılık keŋsesı qabyldamai, zorǧa qabyldatqan edım.

Jaqiianovqa hat

Qabyldandy: №849. 10.04.1995

Qyzyl tılım, paidaŋnan

zalalyŋ köp,

Keide jönsız şapalaq

 qalamyn jep.

Tastap senı ketpeppın

kelgenımde,

Aq mūnara Abaiǧa

salamyn dep.

 

Aitady ǧoi qaldyryp

 ketpegesın,

Teksız jandar tektıge

tek demesın.

Pasyqtardyŋ qūdaiy

 berıp jatyr,

Basu aityp basşylar

 sökpegesın.

 

Sabatyp ap bır kezde

 Abaiyŋdy,

Tartpap pa edıŋ tobyqt

y sazaiyŋdy.

Jelkeletıp ärkımge

 qoiasyŋ ba,

Abai jandy, qūrylysşy,

Adaiyŋdy…

Saiyn NAZARBEKŪLY, Abai–Şäkärım kesenesınıŋ bas qūrylysşysy,

26.03.1995 j.

Keiın bır kezdeskende Hafiz Mataiūly Jaqiia­novtyŋ būl hatty oǧan jıbergenın aityp edı. Mümkın hat sol kısınıŋ arhivınde jatqan bolar. Semei oblysynyŋ basşylarynan körgen qorlyqtarym äser etıp, ylǧi jüikemdı şiryqtyryp jüretın. Domalaq ana jobasy menı armanyma jetkızetın, jaqsy säuletşı-şeber atandyratyndai bolyp qatty quandym.

 

Oŋtüstıktegı qoltaŋba

Aqtaudan Şymkentke ūşyp kele jatyp, ūşaq üstınde Domalaq ana kesenesınıŋ qazırgı sūlbasy köz aldyma elestedı. Ūmy­typ qalmauǧa tyrysyp, qoiyn däpterıme üş bunaq kümbezdı kesenenı syzyp aldym. Soŋǧy kezde Domalaq ana qūrylysyna bız de aqşa böldık, qarjylai kömektestık deuşıler qaptap ketıptı. Bız Domalaq ana kesenesıne jūmsalǧan barlyq qarjynyŋ tek ekı azamattyŋ qaltasynan şyqqanynyŋ kuäsımız. Altynbek pen Atymtai jūmysty bastap ketuge alǧaşqy qarajattaryn tauyp bergenımen, olar keide aqşa oryna özderıne sauda ainalymynan tüsken qant, vermişel sekıldı azyq-tülık beretın boldy. Menıŋ olardy aqşaǧa ainaldyruǧa uaqytym da, täjıribem de jetkılıksız bolyp şyqty. Aqyrynda olardyŋ maǧan bergen jetı milliondyq azyq-tülıgın menıŋ tapsyrǧan adamdarym Ukrainaǧa jıberıp, aqyry pysyqtar boiyna sıŋırıp kettı. Sondai olqylyqtarymnan «Paryz» atty JŞS esepş­otyndaǧy 17 million teŋ­genı qūrylysşylar ailyǧyna amalsyz jūmsap jıbergen edım. Bıraq būl ısıme älı künge deiın eş ökınış bıldırmei kelemın. Özımdı-özım tanu üşın, özgelerge tanytu üşın Domalaq ana kesenesın körnektı etıp şyǧaruym qajet edı. Äulie basyna barǧanymyzda adam aiaq alyp jürgısız tastar men betondardyŋ üiındısı eken. Ūzaq jyldar boiy oblys basşylyǧynda bolǧan bılıktı basşy, el qūrmetıne bölengen ardaqty azamat Tölepbek Nazarbek aqsaqaldyŋ batasyn al­ǧaly Altynbek ekeumız üiıne barǧanda «Abai–Şäkärım kesenesın salyp şyqqandyqtan büiregım būryp otyr. Äitpese menıŋ Domalaq ana aruaǧy aldynda ūiatym jeterlık. Osy ǧūmyrymda men üş ret ana basyna kesene tūrǧyzamyz degenderge bata berıp, halyqtan qarjy jinauǧa kömektesken adam edım» degen edı. Äruaq ta adam qolyn, nietın taŋdaityn siiaqty. Isımız körnektı bolyp şyqty.

«Saraişyq dertı»

– «Qazaq halqyna eŋ jaqyn tarih, eŋ qymbat tarih – Saraişyq tarihy» dep jazypsyz. Ol qalai ömırge keldı?
– Abai kesenesın bıtır­gennen keiın 1996 jyldan bastap bız üş jyl boiy «Saraişyq» dertıne şalyqqandai köptegen kıruı qiyn esıkterdı aşyp, köptegen lauazymdy kısı­lerge Saraişyq qala­synyŋ tarihi qū­dylyǧy jönınde auyzşa da, jazbaşa da pıkır aityp jürdık. Jasaǧan jobamyzdy körsettık. Tıptı bır ret Prezidentke de körsetudıŋ sätı tüsken bolatyn. Qa­zaq halqynyŋ ruhani örken­deuıne Türkıstan men Otyrar qandai äserlı bolsa, Saraişyq qalasynyŋ odan kem tüspeitının däleldeuge tyrystyq. Bar mäsele qarjyǧa tıreletını belgılı. Sol tapşylyq ol kezde qol bailady.
Aqyry sätı tüsıp, İman­ǧali Tasmaǧambetov myrza Atyrau oblysynyŋ äkımı bolyp taǧaiyndaldy da, bızdı bırden şaqyrdy. Sol 1999 jyly qyrküiek aiynda «Qazaqstan mūnaiyna – 100 jyl» atty toi toilanbaq eken. İmekeŋnıŋ bızge aitqany: «Säke, Saraişyq dep bıraz jügırdıŋız. Endı sätı tüsken sekıldı. Qyrküiek aiyna deiın bes ai uaqyt bar. Bır ai – daiyndyqqa, tört ai – qūrylysqa. Jobaǧa bır şaǧyn meşıt, bır şaǧyn mūrajai, «Handar ziraty» atty bır körnektı kümbez kıretın bolsyn. Aqşa tabam dep oilama. Ailyqqa jūmys jasaisyŋdar» dedı. Sondyqtan da bız «Han ordaly Saraişyq» kesenesınıŋ bas säuletşısı İmanǧali Tasmaǧanbetov dep qabyldaimyz. Biıktıgı 17 metr handar ziraty kümbezı segız būryşty ǧimarat etıp tūrǧyzyldy. Är qabyrǧasyna arkaly esık qaldyryldy. Bır esık kesene ışıne kıruge, al qalǧan jeteuıne Saraişyqta jerlengen qazaq handary men Noǧai Orda bekterınıŋ qūrmetıne qūlpytastar ornatyldy.
– Baiqaǧanym, Sızdıŋ alaqanyŋyz tarihy­myzdyŋ ūlylary men asyl perzentterın taŋdaidy eken. Būl tek tarihi tūl­ǧalarǧa qyzmet etemın degen sertıŋızden de bolar…
– Bırde Äzılhan aǧa zaiyby qaitys bolyp, oǧan kümbez tūrǧyzǧysy keletının bıldırıp, habarlasty. Sonda «Äz-aǧa! Kümbez tūrǧyzu qoldan keledı ǧoi, bıraq menıŋ özıme berıp qoiǧan, tek tarihi tūlǧalarǧa ǧana eŋbek etemın degen bır sertım bar edı dedım. Sonda Äzılhan aǧamyz «öz sertıŋdı būzbai, menıŋ ötınışımdı oryndaudyŋ joly joq pa?» dep sūrady. «Ondai jol bar, eger Sız ūly jolǧa sapar şekkende sol jerge baryp jatatyn bolsaŋyz» degenımde, jazuşy «menıŋ de armanym sol bolatyn» dep quana jauap berdı. Būl da tarihqa ainaldy.
– Raqmet, Saiyn aǧa! Sonymen söz soŋynda…
– Sözımnıŋ basynda 75 jastan keiıngı ömırımnıŋ mänın taptym dep edım ǧoi. Endı qalǧan ömırımde «Abai älemıne saiahat» degen ruhani tynysymdy mektep oquşylarynyŋ qajetıne jaratqym keledı. Abai būlaǧymen susyndauyna septıgımdı tigızsem deimın. Abaiǧa degen süiıspenşılıktı sonau Şyŋǧystaudan Maŋ­ǧys­tauǧa alyp kelgenmın. Sol sezımdı endı bükıl baitaǧymyzdyŋ ruhani tynysyna ainaldyru jolynda eŋbek etıp jürmın.

Sūhbattasqan
Aigül UAISOVA