Tūrmystyq qaldyqtar kädege qalai jaratylyp jatyr?

Elımızde zaŋ boiynşa 2019 jyl­dyŋ 1 qaŋtarynan bastap qalalyq poligondarǧa plastmassa, makulatura, karton, qaǧaz qaldyqtary men şynyny tas­tauǧa tyiym salynǧan. Bıraq ekologtardyŋ aituynşa, şyntuaitynda, şyǧarylatyn qoqystyŋ tek 1 paiyzy ǧana sūryptalady. Onyŋ sebebı köp: köpqabatty üi aulalarynda qaldyqtardy jinaudyŋ qolaily jüiesınıŋ joqtyǧy, qoqys öŋdeu­şıler men ony tap­syruşylar arasynda jüielı bai­lanystyŋ ornatylmaǧandyǧy, tūrǧyndardyŋ sanasynda qoqysty sūryptau mädenietınıŋ qalyptaspaǧandyǧy, taǧysyn taǧylar.
Sonymen bırge, Qazaqstanda qaldyqtardy öŋdeitın 160 käsıp­oryn bar ekenın aita keteiık. Olar qaǧazdy, şynyny, rezeŋkenı, aliuminii men qaŋyltyr bankalardy qaita öŋdeumen ainalysady. Atalǧan käsıporyndardyŋ qai-qaisy da öndırısın tolassyz jürgızu üşın ūdaiy şikızat tapşylyǧyn sezınıp otyr. Al jetpegen qaldyqtardy şetelderden satyp aluǧa mäjbür. Mäselen, elımızdegı makulatura öŋdeitın «Almatyqaǧaz» ben «Karina» kompaniialary ai saiyn qajettı 7 tonna şikızattyŋ 1 tonnasyn Reseiden aldyrady. Äitpese, öndırısterı tūralap qaluy mümkın.

Bılesız be?
10 adamnan tūratyn keŋse qyzmetkerlerı bır jylda bır tonnadai qaǧaz qaldyqtaryn jinaidy. Eger osy şikızatty qaita öŋdep, ekınşı ret paidalansa:
• 10 aǧaşty saqtaidy (100 kg makulatura 1 aǧaşty saqtaidy);
• 20000 litr sudy ünemdeidı;
• 1000 kVt elektr energiiasyn aluǧa bolady;
• Qorşaǧan ortaǧa ziiandy SO2 qaldyqtaryn azaitady.

Būl jait memleket, biznes qūrylymdary, ÜEŪ (ekologiialyq baǧyttaǧy) jäne tūrǧyndardyŋ arasynda özara bailanystyŋ joqtyǧyn körsetedı. Halyqtyŋ ortasynda būl baǧytta ügıt jūmystary jürgızılmeidı. Köpşılık jūrt qandai qaldyqty qai konteinerge salu kerektıgın de dūrys bılmeidı. Tıptı mūndai jäşıkter bolǧanymen, tūrǧyndardyŋ enjarlyǧynan olarda ärtürlı tūrmystyq qaldyqtar bırge aralasyp jatady. Sondai-aq jūrt qaldyqtardy aqşaǧa qabyldaityn arnaiy oryndardan da beihabar. Tıptı ondai oryndardy bılgen adamnyŋ özı kün saiyn qala aralap, qoqys tasyp jüruge qūmar emes. Sol sebeptı üi aulasynda ärtürlı qaldyqtarǧa arnalǧan jeke-jeke konteinerlermen bırge, ony rettep, tärtıptep, arnaiy punktterge tapsyratyn jauapty bıreu boluy kerek. Äitpese, aulalardan özı aralap, qaldyqtardy jinap äketetın tasymal qyzmetın ūiymdastyrǧan jön.

Örkeniettı jūrttarda qalai?
• Vetnamda adam qaldyqtardy paketterge sūryptap salmasa, qoqys jinaityn maşina ony qabyldamaidy, al iesıne aiyp jazyp beredı.
• Germaniiada kez kelgen dükenge bosaǧan şölmektı tapsyryp, onyŋ kepıl qūnyn öndırıp aluǧa bolady. Al qoqysty qaita kädege jaratumen arnaiy polisiia bölımı ainalysady.
• Gollandiiada qoqysty otyn­ǧa ainaldyru zauyttary keŋınen tanymal. Būl elde qoqys­ty sūryptaǧan jäne jinaǧan adam kommunaldyq qyzmetter tö­lemı boiynşa, tıptı baspana alu­ǧa jeŋıldıkter beretın kupon ala alady.
• Angliiada tıptı üiınıŋ janyndaǧy kök şalǧynǧa qoqys jäşıgın dūrys ornalastyrmaǧany üşın 1000 funt mölşerınde aiyp salynuy mümkın.
• AQŞ-ta polimer qaldyq­tardy sūryptau boiynşa baǧ­darlama jūmys ısteidı. Oǧan qatysuşy adamdarǧa memleket aqşalai syiaqydan bastap türlı jeŋıldıkter men bonustar beredı.
• Japoniiada eger zaŋdy tūlǧalar polimer qaldyqtaryn özderı sūryptasa nemese öŋdese, salyqty anaǧūrlym az töleidı. Jeke tūlǧalarǧa kommunaldyq qyzmetter tölemı boiynşa, basqa da jeŋıldıkter berıledı.

Qazaqstanda qoldanystan şyq­qan tūrmystyq qaldyqtardy qaitadan kädege jaratu jaǧy kemşın soǧyp jatqanymen, otandyq kä­sıporyndar odan azdy-köptı bol­sa da türlı paidaly önımder şy­ǧarady: makulaturadan qoraptar, äjethana qaǧazyn, qaǧaz sülgı jasaidy. Polietilen paketterden – plastik qūbyrlar, neilon jıpter, qaŋyltyr bankalardan – ydys- aiaq, rezinadan şlang öndıredı.
Älemde qoqystardy sūryptau­dan būryn, qoldanylǧan tūrmys­tyq qaldyqtardy şyǧarudy barynşa şekteuge erekşe nazar audarylyp otyr. Ekologtar as-suǧa bır rettık plastik ydys­tardy, polietilen paketterdı paidalanbauǧa şaqyrady. Öitkenı olardyŋ densaulyqqa ziiany orasan.
«EKO NETWORK» ūiymynyŋ äleu­­mettık saualnamasyna süien­sek, bügınde halyqtyŋ köpşılıgı eko­logiialyq ahualǧa alaŋdau­şylyq bıldırgen. Olar üi aulasynda arnaiy konteinerler qo­iylsa, özderınıŋ qoqysty sūryptap ji­nauǧa äzır ekenderın aitty.

Qazaqstanda 1 kg qaitalama şikızatty qabyldau­dyŋ orta baǧasy:

1. Plastik şölmekter – 40 teŋge
2. Makulatura – 20 teŋge
3. Aliuminii bankalar – 150 teŋge
4. Şyny – 5-10 teŋge