Austriia men Qazaqstan – älemde beibıtşılık pen qauıpsızdıktı nyǧaituǧa sübelı üles qosyp kele jatqan elder. Halyqaralyq sarapşylar qos memlekettı özderı ornalasqan aimaqtarda tūraqtylyqtyŋ faktory bola bılgen elder dep baǧalaidy. Biyl – osy ekı el arasyndaǧy yntymaqtastyqtyŋ ornaǧanyna 29 jyl. Täuelsızdık merekesı qarsaŋynda Austriianyŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne ökılettı elşısı Villi Kempelmen sūhbattasudyŋ sätı tüstı.
– Elşı myrza, Qazaqstannyŋ 30 jyldaǧy täuelsız damu jolyna, özgerısterıne qandai baǧa berer edıŋız?
– Qazaqstan soŋǧy otyz jylda naqty damyǧan tabysty jolǧa tüstı, söitıp tanymal öŋırlık jäne ǧalamdyq oiynşyǧa ainaldy. Äsırese eldıŋ ekonomikalyq jetıstıkterı taŋqaldyrady. Mereke üstınde barşa qazaqstandyqtardy mereitoimen şyn jürekten qūttyqtaimyn!
– Ekı eldıŋ qarym-qatynasy qandai deŋgeige köterıldı? Aldaǧy uaqytta qandai salalardaǧy yntymaqtastyqty damytu, basymdyq beru qajet dep sanaisyz?
– Qos eldıŋ arasyndaǧy qarym-qatynas öte joǧary deŋgeide, ekı jaq ta barlyq deŋgei boiynşa damudy jedeldetuge ūdaiy qyzyǧuşylyq tanytyp keledı. Äsırese, ekonomikalyq saladaǧy qarym-qatynasty damytudyŋ ülken äleuetı bolaryna senımdımın. Älemdık pandemiia aiasynda Austriia halyqaralyq, sonyŋ ışınde Qazaqstanmen ıskerlık ärıptestıktı ūlǧaituǧa arnalǧan «ReFocus Austria» dep atalatyn jaŋa biznes-bastamany jüzege asyruǧa kırıstı. Degenmen Qazaqstan men Austriia būrynnan bırge tabysty jūmys ıstep kele jatqan basqa da salalar bar, mäselen, iadrolyq qarusyzdandyru mäselelerı soǧan jatady.
– Qazaqstanda qai uaqyttan berı tūrasyz? Elımızge alǧaş kelgen kezdegı äserıŋız qandai boldy?
– Qazaqstanda tūrǧanyma bır jyldan asty, kelgelı berı mūnda ärtürlı adamdarmen tanysyp, kezdestım. Olardyŋ ışınde saiasat, ekonomika jäne mädeniet salasynyŋ beldı tūlǧalary bar. Mūnda maǧan ūnaidy. Qazaqstandyq ärıptesterımmen tyǧyz aralasyp, qarym-qatynasymdy jaqsarta tüsuge tyrysamyn. Būl rette men bıraz täjıribe jinap qaldym. Sosyn menı qazaq dalasynyŋ keŋdıgı men tabiǧatynyŋ san aluandyǧy taŋqaldyrmai qoimaidy.
– Elordamyz nesımen erekşelenedı? Sızdıŋ eldıŋ astanasynan ne üirenuge bolady? Bas qalamyzdy damytuda nenı eskergen jön dep oilaisyz?
– Elorda XXI ǧasyrdaǧy säulet önerınıŋ sättı jetıstıgı, ınju monşaǧy dep sanaimyn. Kögaldandyrylǧan jäne zamanaui belsendı ömır süruge qolaily qalany jaqsy körıp qaldym. Ärıptester jäne dostarymmen elordany aralap seruendegendı ūnatamyn. Özım negızgı jūmysymnan bölek qosymşa körkemönerpazdyq, iaǧni poeziia, suret salu, teatrǧa qyzyǧatyn bolǧandyqtan, Qazaqstannyŋ öner jäne mädeniet mekemelerındegı tanymal öner adamdarymen bailanys ornattym.
– Qazaqstanda demalys ötkızu sızge ūnai ma? Būl salada qandai kemşılıkter bar? Qalanyŋ qai jerınde demalǧandy ūnatasyz? Qazaqstanǧa sızdıŋ elden keletın turisterge osynda demalǧan ūnai ma?
– Qalanyŋ qaq ortasynda ornalasqan Austriia rezidensiiasy parkterge, muzei men meiramhanalarǧa, galereialarǧa tez baruǧa jaqyn jerde tūr, sondyqtan qoǧammen bailanysty jyldam ornatuǧa mümkındık mol. Elorda halqy – öte qonaqjai, aşyq. Mūnda kez kelgen kerektı nysanǧa jaiau da, velosipedpen nemese kölıkpen jetu öte qolaily. Sondai-aq elordadan Qazaqstannyŋ basqa kez kelgen öŋırıne ūşaqpen, poiyzben, avtomobilmen jetu eş qiyndyq tudyrmaidy. Nūr-Sūltan qalasynan bölek Aqmola öŋırı men Qaraǧandy, Almaty, Semei, Öskemen qalalaryn kördım, būl jerlerdıŋ de tabiǧaty men qonaqjailylyǧy elordadan kem tüspeidı.
– Öz elıŋızdı jäne Qazaqstandy bır auyz pıkırmen, sözben qalai sipattar edıŋız?
– Austriia – tabiǧaty bai mädeni el, al Qazaqstan – bai mädenietı bar tabiǧat elı.
– Ekı el arasyndaǧy mädeni, saiasi, basqa da bailanystar jaqsy damyǧany belgılı. Sondai-aq bılım salasynda da tyǧyz qarym-qatynas ornatylǧan. Osy oraida bügınde Austriiada qanşa qazaqstandyq jastar bılım aluda jäne kerısınşe Qazaqstandaǧy austriialyq studentter sany qanşa, ekı jaqtyŋ jastaryn qos eldıŋ bılım salasyndaǧy qandai artyqşylyqtary qyzyqtyrady dep oilaisyz?
– Bılım jäne oqytu – ekı jaqty qarym-qatynastyŋ maŋyzdy elementıne jatady, sebebı būl salalar basqa eldıŋ mädenietı men naqty täjıribesın aluǧa mümkındık beredı. Būl sondai-aq turizmge, biznesmender men öner qairatkerlerın almastyruǧa, sonymen qatar saiasi kezdesulerge qatysty. Koronavirus pandemiiasynyŋ barlyq salaǧa terıs yqpaly boldy, sondyqtan bügıngı körsetkışter aitarlyqtai joǧary emes, bıraq ekı tarap ta barlyq salada özara bailanysty nyǧaituǧa ülken qyzyǧuşylyq tanytady. Biyl qyrküiek aiynyŋ ortasynda elordada 35 austriia sarapşysymen, sonyŋ ışınde 25 kompaniia ökılderımen ökken ekıjaqty aralas ekonomikalyq komissiialyq kezdesu sony däleldedı, söitıp būl ındet bastalǧaly ötkızılgen bırınşı ıskerlık otyrys boldy.
– Bügınde Qazaqstanda qanşa Austriia azamaty tūraqty ömır süredı jäne olardyŋ mūnda tūraqtap qaluyna qandai faktorlar äser etuı mümkın?
– Qazaqstanda austriialyqtar asa köp emes, alaida elge degen mädeni, saiasi jäne ekonomikalyq tūrǧyda qyzyǧuşylyqtyŋ ülken ekenı sözsız. Ūzaqmerzımdı perspektivada mūny 400 austriialyq kompaniia ökılderı däleldeidı.
– Sız ataǧan austriialyq kompaniialar Qazaqstanmen belsendı ıskerlık qarym-qatynasta, onyŋ ışınde Austriianyŋ qatysuymen 83 bırlesken käsıporyn qyzmetın jüzege asyrady. Austriia – käsıpkerlık salasy myqty damyǧan el, al syrt köz retınde Qazaqstandaǧy, Nūr-Sūltan qalasyndaǧy käsıpkerlıktıŋ damuyna qandai baǧa beresız?
– Qazaqstandaǧy käsıpkerlık salasy qarqyndy damuda dep sanaimyn, būl rette jaŋa bastamalar men jaŋa kommersiialyq ūiymdardy jäne basqa da mümkındıkterdı köruge bolady. Austriialyq kompaniialar ökılderı öz kezegınde ozyq täjıribelermen almasuǧa müddelı jäne būl mäselege oŋ tūrǧyda qaraidy. Austriiadan Qazaqstanǧa tıkelei şeteldık investisiialar aǧyny 2020 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa 40 mln AQŞ dollardan asty. Qazaqstan men Austriia arasyndaǧy tauar ainalymy 2021 jylǧy qaŋtar-şılde kezeŋınde 96,4 mln AQŞ dollaryn qūrady, būl ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 14%-ǧa joǧary (84,6 mln AQŞ dollary). Qazaqstannan Austriiaǧa 2021 jylǧy qaŋtar-şıldede eksport 59,1%-ǧa tömendep, 1,0 mln AQŞ dollaryn qūrady. Al Austriiadan Qazaqstanǧa import 2021 jylǧy qaŋtar-şıldede 16,2% – ǧa ösıp, 95,4 mln AQŞ dollar kölemınde boldy.
– Austriia astanasy Vena – naǧyz klassikalyq önerdıŋ otany, ekı el arasyndaǧy mädeni bailanystar qalai damyp jatyr?
– Mädeni qarym-qatynastar öte jaqsy jäne qarqyndy damyp jatyr, ol mädenietterımızdıŋ tarihyn da, zamanaui kezeŋderın de qamtidy. Äsırese, Oralda jäne elordada İzrail elşılıgımen jäne qala äkımdıgımen bırlese ūiymdastyrylǧan, Rada Haruşeva jetekşılık etetın «Aialaǧan alaqan» syndy balalarǧa qatysty şaralar, kartinalar körmesı erekşe nazar audarudy qajet etedı.
– Bızdıŋ gazet arqyly astanalyqtarǧa qandai tılek aitasyz?
– Ǧalamdyq jäne öŋırlık syn-qaterler men ekonomikalyq jäne ekologiialyq mümkındıkter mol däuırde Qazaqstanda tūratyn barlyq adamdardyŋ niettestıgı men yntymaǧynyŋ zor bolǧany jön. Qoǧamnyŋ barlyq salalarynda azamattardyŋ bır-bırımen tyǧyz bailanysyn nasihattau kerek. Barşa qazaqstandyqtarǧa tabys pen beibıt ömır tıleimın
Qysqaşa ömırderek:
Austriianyŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne ökılettı elşısı Villi Kempel 1961 jyly 13 mamyrda Venada düniege kelgen. Nemıs tılı – ana tılı, oǧan qosa aǧylşyn, fransuz tılderın erkın meŋgergen, ispanşa jaqsy bıledı. 1983 jyly Vena universitetınen joǧary bılım alǧan, zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory ataǧy bar. 1985 jyly Venadaǧy Diplomatiialyq akademiiany qauıpsızdık jäne ekologiialyq saiasat salasy, sonymen qatar halyqaralyq qarjy instituttary boiynşa oqyp bıtırgen. AQŞ pen Norvegiiada bılımın jetıldırgen. Klara esımdı 13 jasar qyzy bar. Qosymşa qyzyǧuşylyq tanytatyn süiıktı salalary: rotari, saiasat, mädeniet, saiahat, suret, teatr, sport. Eŋbek jolyn 1985 jyly otbasylyq ısterı boiynşa audandyq sotta bastap, 1986 Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ hattama jäne Şyǧys Europa bölımınde qyzmet ettı. Odan keiın BŪŪ bölımşelerı jäne basqa da halyqaralyq ūiymdardaǧy Austriia ökıldıgınıŋ bırınşı hatşysy, Austriianyŋ Tel-Avivtegı elşılıgınde keŋesşı jäne missiia basşysynyŋ orynbasary, Europalyq odaqtaǧy Austriianyŋ tūraqty ökıldıgınde ışkı saiasat bölımınıŋ basşysy, Europalyq komissiiada halyqaralyq sarapşy, 2016 jyly Austriianyŋ Katar memleketındegı elşısı jäne taǧy da basqa qyzmetter atqarǧan. Al Qazaqstandaǧy elşılık qyzmetı 2020 jyly 15 qyrküiekte bastalǧan.
