JAŊA ÄLEMDEGI JAŊA QAZAQSTAN

Astanada «Jaŋa älemdegı ja­­ŋa­ Qa­zaq­s­tan»­ ta­qy­rybyndaǧy bırınşı Nazar­baev­ oqulary halyq­­ara­lyq­ forumy öttı.
51 memlekettıŋ müiızı qara­ǧai­dai ǧalymdary men saiasat sardarlary «jaqsynyŋ jaq­sy­ly­ǧyn­ ait,­ nū­ry ­tas­ysyn» degen nietpen As­­ta­na­ǧa at aryltyp, ädeiı kel­dı.

Tūŋǧyş Prezident künıne orai ūiym­das­ty­rylǧan jiyn ǧasyr reformatory atanǧan Nazarbaevtyŋ täuelsız Qazaqstannyŋ qalyptasuy men damuyndaǧy rölın aşyp kör­se­­tuge zor mümkındık berdı.

Nazarbaev Ortalyǧynyŋ direk­to­ry Qanat Sau­dabaev jiynnyŋ kırıspe sözınde Qazaq­stannyŋ damu joly men Nazarbaevtyŋ jasampaz qyzmetı älemnıŋ köptegen elderı üşın zertteu nysany bolyp tabylatynyn aitty. Forumǧa qatysuǧa 1500-den asa adamnyŋ ötınış bıl­dır­uı sonyŋ dälelı bolsa kerek.

Bügınde älemge tanymal eks-pre­zi­dent­ter, sarapşylar men ekono­mis­ter, halyqaralyq ūiymdar men­ ırı kompaniialardyŋ basşylary Qazaqstan men onyŋ basşy­sy­ turaly erekşe qūrmetpen, taŋ­da­nys­pen söz etedı.

AQŞ Prezidentı Barak Oba­ma­nyŋ Nazarbaevty «älem basşy­la­ry­­na ülgı bolarlyq tūlǧa» dep­ ata­ǧa­ny­ bar.­ Pan Gi Mun, Vla­di­mir­ Pu­tin,­ Hu­ Szin­tao, Mar­ga­ret­ Tet­cher, Toni Bler, düniejüzınıŋ öz­ge de belgılı saiasatkerlerı osyndai pıkırde. Öitkenı, Nūrsūltan Nazar­baev saiasi yqpaly tek jeke­le­gen memleket şeŋberınde ǧana emes, örkeniettıŋ damuyna da äser etken Djordj Vaşington, Ma­hat­ma Gandi, Nelson Mandela, Mūs­tafa Kemal Atatürık, Mahathir Mo­hamad syndy köşbasşylar tı­zı­­mın jalǧastyryp keledı.

«Adamzattyŋ damuy men ja­ŋa­ mem­­le­­ket­ter­ qū­ru­dyŋ­ şe­­şu­­­­şı­ ke­zeŋ­­de­rın­de­ erek­şe pas­­sio­nar­­lyq­­ je­tek­şı­ler­ pai­da­ bo­lyp,­ ta­­­rih­­­qa­ enıp­ ja­ta­dy.­ Olar­ ja­ŋa­ el­­­der­ tä­uelsızdıgınıŋ simvoly­ ǧana emes, ru­ha­ni­, ziiat­­ker­ köş­­bas­­tau­­şy­­ re­tın­de­ de­ ta­ny­la­­dy.­ Osyndai pas­­sio­­nar­lyq­ tūl­­ǧa­­­lar­­dyŋ­­ qa­­ta­­ry­­­­na,­ söz­sız, Qazaqstan halqynyŋ älem­ ta­­ny­­ǧa­n­­ köş­­bas­­şy­­sy­­ Nūr­sūl­tan­ Äbışūly Nazar­baev­ jatady» dedı jiynda baianda­ma­ ja­sa­ǧan­ bı­lım jäne ǧylym ministrı Baqyt­jan Jūmaǧūlov.

Elımızdıŋ Memlekettık hatşysy Mūh­tar Qūl-Mūhammedtıŋ te­ŋe­­uı de­ te­gın­nen­-te­gın­ ai­tyl­ǧan­ joq.­ «Ame­ri­ka­lyq­tar­da­ ejel­den­ qa­lyp­tas­qan,­ fra­zeo­lo­giia­lyq­ ai­na­lym­da­ jür­gen «ne­gı­zın­ qa­lau­şy-äke­ler» atty tüsınık bar. Mūndai keremet atauǧa AQŞ memlekettık qai­rat­­ker­le­rı­ Djor­dj­ Va­­şing­ton,­ To­mas­­ Djef­fer­son, Djeims­ Me­di­son,­ Alek­sandr­ Ga­mil­ton­­dar­­ jat­­qy­­zy­­la­­ty­­nyn­ bä­rı­ŋız­ bı­le­sız­der.­ Bäl­kım­, būl­­ mın­ber­den­ men ne­nı meŋ­ze­gım­ ke­­lıp­ otyr­ǧa­nym­dy­ köp­şı­lık­ tü­sın­gen­ bo­la­r.­ İä, şynymen de, Nūrsūltan Nazarbaev barlyq qazaqstandyqtar üşın tä­uel­sız Qazaqstannyŋ «negızın qa­lau­şy­-äke­sı» bolyp tabylady. Būl­ eş­ ar­tyq­ ait­qan­dyq­ emes»­ de­dı ol.

Rumyniianyŋ eks-prezidentı Emil­ Kons­tantinesku de Elbasymyz turaly keremet pıkır­lerımen bölıstı.

«Osydan 14 jyl būrynǧy uaqi­ǧa esıme tüsıp otyr, – dep bas­­ta­dy äŋ­gı­me­sın,­ – Ol­ kez­de­ men­ bas­qa­ra­tyn­ Ru­my­niia­ öte­ kür­de­lı­ eko­­no­­mi­­ka­­lyq­­ ke­­zeŋ­dı­ bas­tan keşırıp jatqan. 1998 jyly qyr­kü­iek­te Qazaqstan Preziden­tı­men­ kez­de­su­dıŋ­ sä­tı­ tüs­tı.­ Kez­de­su­den­ bır­ kün­ bū­ryn­ Nūr­sūl­tan­ Na­zar­baev­tyŋ­ 1996­ jy­ly­ jaz­ǧan­ «XXI ǧa­syr­ ta­bal­dy­ry­ǧyn­da»­ at­ty­ kı­ta­byn­ oqyp­ şyq­tym.­ Oqyp­ oty­ryp,­ tün­nıŋ­ bır­ ua­ǧy­ bol­ǧa­nyn­ bai­qa­mai­ da­ qa­lyp­pyn.­ Ädet­te,­ saia­sat­ker­ler­ aty­nan­ kı­tap­ ja­zu­ǧa­ ma­man­dan­ǧan­ köp­­te­gen­ käsıbi jazuşylardyŋ jazu stilımen jaqsy tanys bolatyn­myn. Al, būl kıtaptyŋ stilı mülde bö­lek edı. Men özıme qajettı ja­ŋa­ ke­ŋes­ter, jaŋa bastamalar tapqan­dai boldym.

Al, resmi kezdesuden keiın Nūr­sūl­tan Nazarbaevty kıtaphanaǧa kök şäi ışuge şaqyryp, ekeumız Jıbek Jolyn jaŋǧyrtu jaiynda ūzaq äŋgımelesken edık» dep esıne aldy.

Halyqaralyq saiasattyŋ sözdık qo­­ryn­­da­­ǧy­ «Qazaqstandyq jol», «Na­zar­­baev­ fenomenı» ūǧymdary älem alpauyttarynyŋ osyndai riia­­syz moiyndaularynan keiın pai­da bolsa kerek.

Nazar­baev­ oqu­la­ry­nyŋ­ mär­te­be­lı­ qa­ty­su­şy­la­ry­nyŋ­ bı­rı­ BŪŪ­ Bas­ hat­şy­sy­nyŋ­ oryn­ba­sa­ry­ Qasym-Jomart Toqaevtyŋ pıkı­rın­şe, «Nazarbaev fenomenı» Eu­­ropa men Aziianyŋ, ekı qūrlyq­tyŋ, ekı örkeniettıŋ, ekı saiasi­ jüie – totalitarizm men demo­k­ra­­tiianyŋ tüiısken tūsynda tudy.

Osy ekı türlılıktı sintezdep, de­mo­k­­­ra­tiia­lyq­ qūn­dy­lyq­tar­dy­ qūr­met­te­gen­ eu­ro­pa­lyq­ jä­ne­ san­ ǧa­syr­lar­dan­ ke­le­ jat­qan­ aziia­lyq­ däs­tür­dı­ sa­baq­tas­ty­ra oty­ra­ jür­gız­dı.­ Sol­ se­bep­­ten­ de­ ha­lyq­ara­lyq­ qa­uym­das­tyq­ Qa­zaq­stan­­ köş­bas­şy­sy­nyŋ­ ış­kı­ jä­ne­ syrt­qy saia­sat­ta­ǧy­ sa­rab­dal jolyn joǧary baǧalap, onyŋ esımın strategiialyq oilau qabıletı joǧary tarihi tūlǧalarmen qatar qoiady.

«Adamzat tarihyna qarasaq, naǧyz köşbasşy eŋ bır auyr kezeŋde, halyq basyna ülken qiyn­şylyqtar men auyr synaqtar kel­gende tarih sahnasyna şyǧady da, sol batpandai, zılmauyrdai auyrt­­palyqty moinymen köterıp şy­ǧady. Basqaşa aitsaq, tarihtyŋ özı osyndai tūlǧany tudyrady, al­ olar tarihty jasaidy. Bızdıŋ El­ba­sy osyndai qasietterdıŋ ie­sı jäne Qazaqstan tabysynyŋ tari­hyn­ köz aldymyzda jasaǧan adam» dedı ol.

Nūrsūltan Nazarbaev saiasat sahnasynda eŋ beibıtsüigış köşbasşy retınde de tanymal. Saiasi közqaras, saiasi müdde tūrǧysynan pıkır qaişylyǧyna boi aldyryp körgen jerı joq. Onyŋ beibıtsüigıştıgınıŋ bır ǧana dälelı – Qazaqstan ǧalamdyq iadrolyq qaruǧa qarsy qozǧalystyŋ aldyŋǧy qatarynda kele jatyr.

Jiynda Qazaqstan Respub­li­ka­synyŋ IýNESKO-daǧy ökı­lı Oljas Süleimenov KSRO-nyŋ eks-prezidentı Mihail Gorba­chev­tıŋ kezınde «Nazarbaev özge prezi­dent­ter­ge­ ha­lyq­ara­lyq­ qauıp­sız­dık­ke­ bai­la­nys­ty­ kür­de­lı­ mä­se­le­nı ­şe­şu­dıŋ­ ül­gı­sın­ kör­set­tı»­ degen sö­zın eske tüsırdı.

«Rasynda da, bügıngı taŋda Na­zar­­baev­tyŋ­ po­li­gon­dy­ ja­­bu­ jö­nın­de­gı­ şe­şı­mı­ saia­si­ da­na­lyq­ pen­ kö­re­gen­dıktıŋ naqty mysaly bola alady. Bızdıŋ res­publika jappai qyryp-joiatyn qarudy taratpau jäne iadrosyz älem qūru saiasatynyŋ ülgısı bolyp tabylady» dedı ol.

Nazarbaev oqularyna qatysu­şy­lardyŋ bırı M.V.Lomonosov atyn­daǧy MMU-dıŋ rektory Viktor Sadovnichii Qazaqstannyŋ bılım salasyndaǧy serpındı ısterıne täntı ekenın jetkızdı.

Qazaqstandaǧy joǧary oqu oryn­darynyŋ janynan bırneşe ǧy­lymi-zertteu ortalyqtarynyŋ qūryluy ǧylym men bılımnıŋ bı­rı­­­guıne, nä­tijesınde, jastardy ǧy­­lymnyŋ eŋ jaŋa je­tıs­­tık­terıne jūmyldyruǧa mümkındık beretının aitady.

«Nazarbaevtyŋ bastamasy bo­iyn­­şa qūrylǧan L.N.Gumilev atyn­daǧy EŪU men Resei Fede­ra­siia­sy Prezidentı Vladimir Pu­tinnıŋ belsendı qoldauymen aşyl­ǧan­ M.V.Lomonosov atyndaǧy MMU­ filialy belsendı jūmys ıs­tep keledı. Nazarbaevtyŋ menı «MMU-dyŋ baǧbany» dep ataityny bar. Al, bızdıŋ baq – örkendeu men bılım arttyrudyŋ keremet baǧy bolary sözsız» dedı Viktor Sadov­nichii.

Aty älemge äigılı, auzy dualy saia­sat saŋlaqtary osylai dep oi qorytty.

1500-dei adam qatysqan forumǧa negızgı taqyryptar boiynşa 14 plenarlyq, 62 paneldık jäne 409 stendtık baiandama ırıktelıp alynypty.Oǧan qosa, «Ūlt köş­bas­şysy N.Nazarbaevtyŋ ǧyly­mi eŋbekterı men strategiia­lyq jobalary» atty körme ūiym­das­tyryldy.

Şynar DOSAN