Dvijenie Vselennoi mojno vychislit, odnako chelovecheskuiu duşu ischislit nevozmojno.
İsaak Niuton
Qos palataly Parlament ötken jyly 1 jeltoqsan – Tūŋǧyş Prezident künı dep jariialaǧanda «Būl oraiy kelgen oŋdy şeşım boldy» degen sözben jarysa menıŋ oiyma dalanyŋ dana aqyny Dulat Babataiūlynyŋ:
Jailauyŋdy körgende,
Jadyraimyn, jailanam.
Öksıgıŋdı oilasam,
Ūiqy berıp, qaiǧy alam, –
degen jaqūt jyry oraldy. Köz aldyma eŋsesı biık elınıŋ jasampaz jaqsy ısterın körgende «jadyrap, jailanatyn», älı de şeşımın tappaǧan kürmeuı qatty kürdelı problemalary jaily oilaǧanda «Ūiqy berıp, qaiǧy alatyn» Elbasy Nūrsūltan Äbışūlynyŋ jarqyn tūlǧasy keldı. Jalpy, «Tūŋǧyş Prezident künı» qazaqstandyqtar oilap tapqan jaŋalyq emes. Būl mereke batys elderınde baiaǧydan bar. Mūsylman jūrty da ony şet körmei, merekelep jür.
Tūŋǧyş Prezident künıne arnalǧan ıs-şaralar elımızdıŋ barlyq öŋırlerınde jan süisıntken jaqsy jarasymmen jalǧasyp jatty. BAQ-tyŋ habarlarynan bılgenımız, kögıldır ekrannan körgenımız Astana ädettegısındei būl tūsta da kösemdık tanytyp, köp ıs tyndyrdy. Közıqaraqty halyqtyŋ bärı habardar ol oŋdy ısterdı tızbelep jatpai-aq, bärı de basşyǧa bailanysty ekendıgın atap aitu ädılettılık bolmaq.
Elımızdıŋ erteŋı jas ūrpaq tūlǧaǧa qarap boi tüzeidı. Jasqa ǧana emes, jasamysqa da ülgı-önege bolar Nūrsūltannan artyq qandai tūlǧa bar?! Nūrekeŋ syi-qūrmetten kende, ataq-daŋqqa zäru emes. Ūlt köşbasşysynyŋ kökeiındegı aqiyq arman, asyl mūrat – el qamy. Sonau bır jyldary, täuelsızdıktıŋ eleŋ-alaŋynda-aq «Men üşın eŋ basty baqyt – Qazaqstannyŋ täuelsızdıgı» dep edı. Elbasy osy sözın özınıŋ halyqqa arnaǧan maǧynaly ömırımen däleldep kele jatyr.
Nūrsūltan Äbışūlynyŋ oilaǧany taqtyŋ baǧy emes, halyqtyŋ qamy. Eger ol el jaiyn emes, bilık jaily oilasa, keŋester odaǧy dürıldep tūrǧan kezde KSRO-nyŋ vise-prezidentı de, premer-ministrı de bolyp, Kremldıŋ törınen bır-aq şyǧatyn edı. Mäskeu törın ūsynǧanda halqyna qyzmet etudı oilaǧan Nūrekeŋnıŋ sol asa biık bilıkten bas tartqany älemge aian. Äuejaiǧa, qalaǧa atyn beruge de qarsy boldy Nūrekeŋ. Onyŋ sebebın sūraǧandarǧa, «Bolaşaq ūrpaq būl qalaǧa būl kısınıŋ atyn nege qoiǧan?» degennen görı, «Nege onyŋ atyn qoimaǧan?» degen saual salmaqty emes pe?» dep jauap berdı Elbasy.
Ana bır jyldary Elbasy «2020 strategiiasyn» jasaǧanda ümıtten görı küdık basym bolǧany bar. Endı elımız ony da eŋserıp, «2030 strategiiasyna» qol sozdy. Söitıp, Qazaqstan bır biıkten ekınşı bır biıkke köterılıp keledı. Jiyrma jylda jiyrma ǧasyrdyŋ jügın erkın kötergen Qazaqstannyŋ älem moiyndaǧan balama aty —Ǧajapstan! 2010-2014 jyldarǧa arnalǧan üdemelı industriialyq-innovasiialyq damu baǧdarlamasy elımızdıŋ onan ärı damuyna quatty serpın berdı.
Syrtqy saiasatta köp vektorly modeldı taŋdap, BŪŪ, EQYŪ, TMD, AÖSŞK jäne basqa da asa bedeldı halyqaralyq ūiymdarǧa müşe bolǧan Qazaqstan quaty jaǧynan älemdegı törtınşı oryndy ielengen iadrolyq arsenaldan öz erkımen bas tartyp, 1991 jyly tamyz aiynyŋ jiyrma toǧyzynda Semei iadrolyq synaq alaŋyn jabu jaily asa batyl, köregen şeşım qabyldady. Osy tarihi Jarlyqqa qol qoiu arqyly Nūrsūltan Äbışūly beibıtşılık süigış syrtqy saiasatty bolattai berık ettı. AQŞ, Japoniia, Qytai, Resei, Türkiia, Euroodaq elderı strategiialyq ärıptesıne ainalǧan Qazaqstan älemdık jäne dästürlı dınderdıŋ törtınşı sezın ötkızıp, olardyŋ köşbasşylaryn bır üstelde toǧystyrdy.
Erı kemeŋger, elı eŋbekker bolsa, aŋyzdyŋ özı aqiqatqa ainalady. Sözımızge köp däleldıŋ bır parasyn ǧana aitaiyq. Qazaqstan halqy, Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev kül-talqany şyǧyp qiraǧan, ekonomikasynyŋ qiiuy ketıp, qisaiǧan elde jaŋadan memleket qūrdy. Basqaru jüiesı baiaǧydan jolǧa qoiylǧan bar memlekettı basqaru da oŋai emes. Jaŋa täuelsız qazaq memleketın qūru – şöl dalany güldendırıp, taqyr jerden tau tūrǧyzǧanmen bırdei. Olai bolsa, N. Nazarbaev – memleket qūruşy kemeŋger Er, ony qoldap, oǧan quat bergen, qanat bıtırgen Qazaq elı – eŋbekker El! Būl – bır. Ekınşı – bar bolǧany on jylda qūlpyrǧan jaŋa astana salyp, älemdegı eŋ ozyq elu eldıŋ qataryna qosyluǧa ūmtylu da aqiqatqa ainalǧan aŋyz. Ertegınıŋ de auqymyna syimaityn, aŋyzdan da asyp tüsken eŋ ülken aqiqat – Qazaqstannyŋ OSCE-ge – Europadaǧy Qauıpsızdık pen Yntymaqtastyq ūiymyna töraǧa boluy. Baiyrǧy, bai memleketter sap tüzegen, asqaqtaǧan aq jaǧaly, menmen Europa memleketterıne töraǧa bolyp, törge ozyp, bilık aitpaq tūrmaq, qazaq qaşan onyŋ bosaǧasynan syǧalai alyp edı?! Osydan jiyrma jyl būryn bız osyndai biıkke köterılemız dep armandai da almauşy edık, mūndai biık märtebe öŋımız tügıl tüsımızge de kırgen joq. Ony aitasyz, oǧan, tıpten, aŋyzdyŋ auqymy jetpegen edı. Endı, mıne, tüske kırmegen, qiialdyŋ da qūşaǧy jetpegen biıkke öŋımızde şyqtyq. Täube, täube delık, Alla Taǧala tıl-közden saqtai gör.
Al, osy tarihi ūly jeŋıske qalai jettık degende, eŋ aldymen, qaitalap aitar, qadap aitar bır şyndyqty eşqaşan, eşkım de ainalyp öte almasa kerek. Ol şyndyq – Er men Eldıŋ tarihi ūly jeŋısı – köregendık pen köl-kösır eŋbek jemısı. Elın süimegendı, eşkım de süimeidı. Taudyŋ biıktıgın, teŋızdıŋ tereŋdıgın janynda, jaǧalauda tūryp tani bermeisıŋ. Asqar tau alystaǧan saiyn biıktei beredı, teŋız tereŋıne boilaǧan saiyn qūdıret-küşın tanytyp, qūpiiasyn aşady. Sol siiaqty, uaqyttyŋ özı tudyrǧan tarihi tūlǧalardy ol jer basyp, köz aldyŋda jürgende anyq tanyp, tarihi oqiǧalardy tolyq tüsınıp, baǧalai da bermeisıŋ. Tarihi tūlǧa aldaǧyny körıp, asqar biıkterge bastaidy. Onyŋ oiy men ısı ǧaryştyq jyldamdyqpen jüitkıgen uaqyttyŋ aldyn orap jüredı. Qazaqstan Respublikasynyŋ bükıl halyq sailaǧan tūŋǧyş Prezidentı N.Ä.Nazarbaev qai ölşemmen, qai biıkten qarasaŋ da asqary eşqaşan alasarmaityn tarihi ūly tūlǧa! Segız emes, seksen, bälkım, segız jüz qyrly Nūrekeŋnıŋ talaiymyzdy tamsandyrǧan tamaşa bır qyry – onyŋ armany eşqaşan alasarǧan emes. Bır biıkten keiın taǧy bır biıkke ūmtylu, ūmtylyp qana qoimai sättı sekıru tän oǧan. El müddesı, halyq baqyty üşın qiialdaǧy armandy ıske asyryp, aŋyzdy aqiqatqa ainaldyru – basty mūraty. Alys joldy jaqyndatyp, asyl mūratqa jetkızetın kemel oily kemeŋgerlıktı de Tabiǧat-Ana oǧan jomarttyqpen syilaǧan. Andrei Belyidyŋ bır sözı bar: «Aqyldy adamdar yqpaldy bolady» degen. EQYŪ-ǧa töraǧa bolu – eŋ aldymen N.Nazarbaevtyŋ arqasynda jüzege asqany şyǧar kündei şyndyq. Töraǧa boluǧa talpynyp, ūsynys beru – biıkke ūmtylu, armannyŋ biıktıgı bolsa, ony jüzege asyru – kemel oily, keŋ tynysty kemeŋger saiasattyŋ jemısı.
Töraǧa bolu da tarihi ūly jeŋıs, ärine. Al, endı töraǧalyqpen şektelıp qalmai, on bır jyl boiy ötpegen samittı Astanada ötkızu, oǧan elu alty memlekettıŋ basşylaryn şaqyryp, sammitke qatynasuǧa kelısım alu – alǧyrlyq qana emes, saiasattaǧy danyşpandyq, tarihi erlık!
Özıŋız oilap qaraŋyz, özge elu alty eldıŋ bırınşı basşylaryn bır mezgılde bır jerge jinau – tarihta būryn-soŋdy bolyp körmegen oqiǧa. Mūndai ūly ıstı keşegı jarty älemdı aşsa alaqanynda, jūmsa jūdyryǧynda ūstaǧan asa quatty ūly derjava – Keŋes odaǧy da jüzege asyra alǧan joq. Ärı ketken Varşava şartyna qatysqan onşaqty memleketke ǧana sözın ötkıze alatyn. Bügıngı asa bedeldı Halyqaralyq ūiym – BŪŪ-da mūnşalyqty köp memleket basşylarynyŋ basyn bır kezde bır jerge qosa almai jür. Būl qiynnyŋ qiyny ǧoi. Tıptı, mümkın emestei. Sebebı, basqa emes, ırı memleketterdıŋ bırınşı basşylarynyŋ yntasy bolsa da uaqytqa bailanysty mümkındıkterı bola bermeidı. Soǧan qaramastan solardyŋ bärın – älemdık deŋgeidegı asa ırı saiasatkerlerdı ügıttep, aitqanyna köndıru, bır mezgılde, bır elge – Qazaqstanǧa jinau Nūrsūltannan basqa qai saiasatkerdıŋ qolynan kelıp edı?! Elbasymyzdyŋ osynau tarihi erlıgınıŋ qūpiiasyna «Mudrost luchşe voinskih orudii (Ehklesiast, gl.9.st.18) degen anyqtama aiqyn jauap beredı.
«Jer betındegı ǧūlama danyşpandar aspandaǧy jūldyzdarǧa ūqsaidy. Jerde de, suda da jūldyzdarǧa qarap jol tabuǧa bolady… Jūldyzdar bolmasa adasuy mümkın». 2010 jylǧy jeltoqsan aiynyŋ ekısı künı saǧat tüngı on ekıde elımızdıŋ bas qalasynda Astana deklarasiiasy qabyldanǧan sätte menıŋ oiyma «Myŋ hadistegı» ǧūlama danyşpandardy jūldyzǧa teŋegen osy bır aitary anyq, boiauy qanyq beinelı sözder oraldy. Astana Sammitınde bas qosqan 56 eldıŋ basşylary öŋşeŋ aqylman, öŋkei «sen tūr, men ataiyn» syndy yǧai men syǧailar ǧoi. Öz elderınde myŋdardyŋ ǧana emes, milliondaǧan adamdardyŋ köşın bastap jürgen olar «Myŋ hadiste» aitylǧandai, aspandaǧy jūldyzdar emes pe? Qaraŋǧy tünde adamdardyŋ jūldyzdarǧa qarap jol tabatyny ras qoi. Endeşe, Astana Sammitınde öz elı, öz halqynyŋ müddesın qorǧap, söz saiysyna, oi jarysyna tüsken saiasat saŋlaqtaryn aspandaǧy jūldyzǧa teŋesek, aiyp pa? Jūldyz boludy da Jaratqan iem eldıŋ bärınıŋ maŋdaiyna jazbaǧan. Olai bolsa, jūldyz bolu da baqyt. Al, jan-jaǧyna säule şaşqan jaryq jūldyz bolu — adamdy taŋdap tabatyn, talǧap qonatyn asa ülken baq, sirek baqyt. «Astana deklarasiiasyn» qabyldau barysynda pıkır aluandyǧynan tuǧan qiyn sätte qiialap jol tapqan Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev jūldyzdardyŋ sūltany — jaryq jūldyz.
Asyra sıltep, artyq madaqtady demeŋızder. Nūrekeŋ bızdıŋ madaǧymyzǧa zäru de emes. Maqtau, madaq kerek bolsa elu alty elden kelgen delegasiia basşylarynyŋ bärı de Nūrekeŋe degen qūrmetın jasyrmai, maqtauyn asyrdy. Bızdıŋ Elbasymyzdyŋ atyna aitylǧan jyly lebız, madaq sözderın sauysqannan da saq, joǧary baǧa beruge öte saraŋ sarabdal saiasatşylardyŋ eldıŋ bärıne bırdei būlai aǧynan jarylyp, aqtaryla bermeitını taǧy talassyz. «Bärın ait ta bırın ait, kollektivtıŋ jyryn ait» dep Beiımbet Mailin aitpaqşy, bärınen būryn Astana Sammitınıŋ ūtymdy da ūtqyr, sättı de şeber ūiymdastyrylyp, tabysty ötkenın aitsaŋşy!
Mıne, osynau tarihi ūly oqiǧalar men elımız köterılgen asqaraly biıkter Elbasy N.Nazarbaevtyŋ esımımen tyǧyz bailanysty. Qazaqstan Prezidentınıŋ kemel oily kemeŋgerlıgın älemge äigılı saiasatkerler de moiyndady.
Asa körnektı saiasatker Otto Bismark aitqan «eldı basqarudyŋ jaqsy jüiesıne» qol jetkızgen Elbasy «jaqsy basqaruşylardy» da jasaqtai aldy. Oǧan Nūrsūltan Äbışūlynyŋ şekpenınen şyqqan Qairat Mämi, İmanǧali Tasmaǧambetov, Serık Ahmetov, Qasym-Jomart Toqaev, Qyrymbek Köşerbaev, Mūhtar Qūl-Mūhammed, İgor Rogov, Mahmūt Qasymbekov, Serık Ümbetov, Bektas Beknazarov, Oŋalsyn Jūmabek, Anatolii Dernovoi, Ömırzaq Şükeev syndy körnektı memleket qairatkerlerınıŋ qarymy men alymy aiqyn aiǧaq. Keiıngı jyldary bilıktıŋ biık baspaldaǧyna köterılgen Äset İsekeşov, Nūraly Säduaqasov, Nūrlan Noǧaev, Qairat Qojamjarov, Darhan Myŋbai, Marat Tolybaev, Erlan Aryn, Baǧlan Mailybaev, Bauyrjan Baibek sekıldı qairatkerlerdıŋ alǧaşqy sättı qadamdary quantady. Bismark aitqandai, «eldı basqarudyŋ jaqsy jüiesı bolmasa jaqsy basqaruşylar da bolmas edı».
Eŋ ülken quanyş – elımız jyl, ai saiyn ǧana emes, apta saiyn jaŋa bır biıkten körınıp keledı. Sonyŋ aiqyn bır aiǧaǧy – künı keşe ǧana Qazaqstan Bırıkken Ūlttar Ūiymy Bas Assambleiasynyŋ 67-sessiiasy şeŋberınde osy ūiymnyŋ Adam qūqyǧy jönındegı keŋesıne müşelıkke sailandy. Būl – elımızdegı demokratiia damuynyŋ biık bır belesı. Qazaq memleketınıŋ mereiın asyryp, halyqaralyq arenadaǧy bedelın asqaqtatqan mūndai jemıster men jeŋısterdıŋ alda da jalǧasa bererıne senım zor. Sebebı, el tızgını el baǧyna tuǧan er, kemel oily kemeŋger N.Nazarbaevtyŋ qolynda.
Tereŋ teŋız tartylmaidy, tereŋ oi sarqylmaidy.
Säbit DOSANOV,
Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettık syilyǧynyŋ laureaty
