Astana qalalyq sotynyŋ mälımetınşe, jyl basynan berı kämeletke tolmaǧan balalardyŋ qatysuymen elordada 43 qylmystyq ıs qozǧalypty. Soŋǧy tört jyldyŋ ışınde 338 bala jauapqa tartylsa, 35 jasöspırım bas bostandyǧynan aiyrylǧan.
Bas bostandyǧynan aiyrylǧan jasöspırımderdıŋ basym bölıgı adam densaulyǧyna qauıp töndırıp, jaraqat salu, soqqyǧa jyǧyp, tonau siiaqty qylmystary üşın sottalǧan eken. Örımdei jastardyŋ osyndai qadamǧa baruyna ne türtkı boldy? Qylmys jasaǧan kımnıŋ balasy? Iývenaldy ädılettıŋ mındetı qandai? Jasöspırımderge qatysty basqa da mäselelerdı mamandardyŋ özınen sūradyq.
Sara JARMŪHAMBETOVA,
Astana qalasy Kämeletke tolmaǧandar ısı jönındegı mamandandyrylǧan audanaralyq sotynyŋ töraiymy:
Bala baqylausyz qalmasyn
Jasöspırımder arasyndaǧy qylmys qaşanda ūlttyq tūtastyǧymyzǧa, el bolaşaǧyna qauıp töndırerı sözsız. Bas qalada jyl basynan berı kämelettık jasqa tolmaǧan bırneşe jasöspırım qylmystyq jauapqa tartyldy. 43 tūlǧaǧa qatysty 21 şeşım şyqsa, 20 ıs qysqartyldy. Jauapqa tartylǧandardyŋ köbı Qylmystyq Kodeksınıŋ 178-baby boiynşa, iaǧni bötennıŋ mülkıne qol salu, ūrlyq, tonau bolyp otyr. Is barysynda sot otyrysyna jasöspırımderdıŋ ata-anasy, tuystary jäne ata-anasynyŋ ornyn basqan tūlǧalar qatysty. Jalpy, qylmys jasaǧandardyŋ köbı özge öŋırden kelgender. Olar jaŋa ortaǧa kelgende, ülkenderdıŋ baqylauy bolmaǧandyqtan, türlı jaǧdailarǧa duşar bolady. Balanyŋ tärbiesıne erekşe män berıp, tüzu jolǧa baǧyttauda ata-ananyŋ orny qaşanda bölek.
Bärımızge belgılı, qylmys jasaǧan jasöspırım Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋ aktılerıne säikes jauap beredı.
QR QK-nıŋ 78-babyna säikes, «kämeletke tolmaǧandar» dep – qylmys jasaǧan kezde jasy on törtke jetken, bıraq on segız jasqa tolmaǧan balalar tanylady.
Töremūrat AIMAǦAMBETOV,
«Mediatorlar odaǧy» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ atqaruşy direktory:
Jetkınşektıŋ jazasyn jeŋıldetken jön
Soŋǧy kezderı jasöspırımder arasyndaǧy qūqyq būzuşylyq azaimai otyr. Mūndai kürdelı mäselenı şeşu maqsatynda elımızde sot ädıldıgınıŋ jaŋa tetıgı – iuvenaldyq ädılsot zaŋdyq negızde ıske asyrylyp, arnaiy organ – kämeletke tolmaǧandar ısı jönındegı sottar qūryldy. Iývenaldyq ädılettıŋ negızı bolyp tabylatyn būl sottarǧa tek jazalau şaralary ǧana emes, eŋ aldymen aldyn alu jūmystary jükteledı jäne kämeletke tolmaǧandardy oŋaltumen ainalysatyn qoǧamdyq instituttar kömekşı retınde tartylady. Bızdıŋ bırlestıkte «Kämeletke tolmaǧandardy sot öndırısıne baǧyttau ortalyǧy» jūmys ısteidı. Ondaǧy psihologtar men äleumettık jūmyskerler kämeletke tolmaǧandarǧa qatysty sot prosesterıne qatysyp, aiyptaluşy jasöspırımderge qatysty qūjattardy resımdeuge tıkelei qatysady. Balanyŋ äleumettık portretı, otbasy, tūrmys jaǧdaiy turaly aktı jäne jetkınşektıŋ jeke psihologiialyq mınezdemesı siiaqty qūjattar sot ädıldıgın atqaruda, aiyptaluşynyŋ būl qylmysqa baruynyŋ sebepterın anyqtap, balanyŋ bolaşaǧyna balta şappaityndai, bıraq tärbielık mänı bar jaza türın qoldanuda şeşuşı röl atqarady. Aita keterlıgı, «Kämeletke tolmaǧandarǧa qatysty sot ädıldıgı. Mediasiia» jobasynyŋ aiasynda bırneşe aiyptaluşy jetkınşektıŋ jazasy jeŋıldetılıp, olarǧa şartty türde jaza qoldanyldy.
Janat Habarov,
Astana qalasy Kämeletke tolmaǧandar ısterı jönındegı mamandandyrylǧan audanaralyq sotynyŋ sot pristavy:
Äleumettık jaǧdai äser etpei qoimaidy
Menıŋ oiymşa, jasöspırımder arasyndaǧy qylmystyŋ ösuıne qoǧamnyŋ qarqyndy türde äleumettik bölinui, halyqtyŋ basym köpşiliginiŋ ömir süru deŋgeiiniŋ kürt tömen tüsip ketui, otbasylyq qatynastardyŋ özgerui, jasöspirimderge degen qatygezdiktiŋ joǧarylauy äser etedı. Sonymen qatar, otbasynda balamen qatal qarym-qatynas jasau, iaǧni ūryp-soǧu, balaǧattau, ar-namysyna tiiu de keleŋsızdıkke aparady. Tärbieleudıŋ qataŋ türlerınıŋ bala ömırıne köp äserın tigızetının eskersek, bolaşaqta onyŋ osyndai täsıldı qoldanbauyna kepıldık beru qiyn.
Mıne, osyndai jaǧdailar kämelettık jasqa jetpegenderdıŋ kriminogendık ortany taŋdauyna, qylmysqa boi ūruyna, qatygez boluyna alyp keledı. Al būlardyŋ qoǧamda abzal azamat bolyp qalyptasuy üşın barlyq jaǧdaidy jasau memleketımızdıŋ basty mındetı.
Gülmira AIMAǦANBET
