Jauynger kündelıgı

Aŋdatpa

Oqyrman nazaryna ūsynǧaly otyrǧan kündelık jazbalardyŋ iesı Embergen Omarov, tegı – Orta jüz Arǧyn, arǧy babasy – Qazdauysty Qazybek bi, däulesker küişı Tättımbet, berırektegı jaqyndary – arqaly aqyn-kompozitor Mädi Bäpiūly, Respublika Halyq komissarlary keŋesınıŋ töraǧasy, keiınnen prokurory bolǧan Nyǧmet Nūrmaqūly, özara nemereles aǧaiyndar. Embergennıŋ öz atasy Kürdeubai bolsa, Mekkege baryp, qajy atanǧan. Al äkesı Omardan tört ūl, bır qyz – ülken şaŋyraq edı. Qazaqstandaǧy jappai aştyq būlardy da aiamaidy, üidegı bes baladan jalǧyz qalǧan Embergen oqu quady, Almatyǧa keledı. Qazaq memlekettık unversitetınıŋ fizika-matematika fakultetınde oqyp jürgenınde jahandyq soǧys bastalady da, ol maidan dalasynan elge jaralanyp oralady. Sodan bastap alpys jyldyq eŋbek jolynyŋ qyryq jyldan astamyn köbıne Qaraǧandynyŋ politehnikalyq institutynda (qazır universitet) fizika-matematika salasynan därıs oqyp, şäkırt tärbieleuge arnaidy. Bırer jyl Temırtau zauyty janyndaǧy tehnikalyq institutta qyzmet ıstegende, tūŋǧyş prezidentımız N.Ä. Nazarbaevqa da sabaq beredı.

Ol tört ūl, ekı qyz ösıredı. Ūldary tügel ǧylym jolyn taŋdap, dosent, professor atanǧan. Kezınde şyqqan tegı, tuystyǧyna bailanysty qyraǧy bolşevikterden taiaqty az jegen joq, soǧan qaramastan, E.Omarūly artynda şyǧarmaşylyq mol mūra qaldyrdy. Ärine, matematika salasyndaǧy eŋbekterınıŋ orny bölek. Arǧyn ruynyŋ qysqaşa şejıresı de bar. Sonyŋ ışınde soǧys aldyndaǧy jäne soǧys kezındegı kündelıkterı – özınşe bır erekşe jädıger. Erekşe bolatyny, soǧys jaiynda derektılık tūrǧysynan da, körkem ädebiet türınde de az aitylǧan joq desek te, tap mynadai jyly, aiy, künı, saǧaty körsetılgen qazaq jauyngerınıŋ jazbasy būryn-soŋdy közımızge tüse qoimaǧan edı. Sol sebeptı būl jazbalar bügıngı gazet oqyrmany üşın de ǧibrat alar qyzyqty dünie bolar dep oilaimyn.

01.01.1941 j.

          Kalendar betı 1941 jyldy aşty. Keşe universitettıŋ aktı zalynda Jaŋa jyldyq bal-maskarad bolyp öttı. Bır jaqsy jerı radioladan muzyka oinalyp, bi biledık. Araq, syra satyldy. Bız studentpız ǧoi. Bärımızdıŋ ortamyzdaǧy bır grafin syra auzymyzǧa tidı me, timedı me?..

31. 01.1941 j.

          24 ianvar künı komitet şaqyrady degenge barsam, biuro bolyp jatyr eken. Samsonenko maǧan: «Sen ügıtşı bolasyŋ» dedı äit-şüit joq. Men jūmys ısteitınımdı, ügıtşılıkke uaqytymnyŋ joqtyǧyn aittym. «Isteseŋ de ısteisıŋ, ıstemeseŋ de ısteisıŋ» dep jekırdı Samsonenko maǧan.  Olar sondai. «Istemeimın» dedım men bır aitqanymnan qaitpai. Myna jaqta otyryp Cheredniak degenı kübırledı: «Oǧan kak nedissiplinirovannyi i za otkaz ot agit. raboty sögıs berılsın». Men «jaqsy» dedım qasarysyp.

          Bır şūnaq laqqa ūqsaityn şürtigen auyzdy qaryndas: «Nesı jaqsy?» dep menı qaǧytady. Sonymen olarǧa «rahmet» dep men kettım. Sögıspen mūqatyp olar qaldy. Olarǧa ne kerek kısınıŋ keleşegınıŋ.

08.02.1941 j.

          Keşe orystyŋ akademiialyq drama teatrynda «Za okeanom» atty spektakl kördım. Menıŋ baram degen oiym da joq edı. Evgenii Iýrevich Aimauytov bilet satyp alǧan eken. Ol barmaimyn dep biletın maǧan bergenı. Pesa evrei tūrmysynan alynǧan. Jaman pesa emes, ūnaǧan jerlerı köp. Tziva degen Esfiranyŋ sıŋlısı ne qylǧan düzı qara edı. Şırkın, Esfiraǧa janyŋ aşidy.

05.03.1941 j.

          Menı aqşa tölemedıŋ dep universitetten şyǧardy. Amal joq, aryzdanyp Joǧarǧy Sovetke bardym. Oryndarynda Qazaqbaev ta, Ermaǧambetova da joq eken. Tek Musina degen äiel otyr. Aryqşa kelgen, aurudan jaŋa tūrǧan adam sekıldı. «Ne aitasyz?» dep, menı sülesoq qarsy aldy. Men oǧan syrttan kömek almaitynymdy, oqu üşın tölemedıŋ dep universitetten şyǧarǧanyn aittym. Aiaǧynda sızderden nendei kömek bolady dep sūradym. Aty äiel ǧoi, jasqanşaq.Ükımet jaǧynda otyrǧanymen mynau bylai, anau alai dep tiıstısın aşyq aita almady. Sekretar Baimanov degenge jıberdı. Oǧan da kırıp şyqtym.

          Ädemı kiıngen, galstugın şıregen qara sūrlau jıgıt eken. Kabinet tolǧan jūmsaq barqytpen tystalǧan divan, oryndyqtar. Men oǧan qolymdaǧy ötınıştı ūsyndym. Bırer auyz sözden keiın ol maǧan qarap moral oqi bastady. Sözınıŋ tüiını: bızde ondai qarajat joq. Sovnarkomnyŋ orynbasary Klimentev degenge bar. Mümkın olar bırdeŋe eter dep ötınışımdı qolyma qaityp berdı. «Su basynan sualar» degendei, bırınşı barǧandaǧy alǧan jauabyma eŋsem tüsıp, «sengen qoiym sen bolsaŋ» dep, Sovnarkom jaǧyna qarai aiaŋdadym.

          «Klimentev zaniat» dep bosatpai qoidy. Sonymen eşbır oilaǧanyma jete almai üige qaittym.

26.03.1941 j.

          Būl uaqyttyŋ ışınde bızde talai jaŋalyqtar boldy. Aidyŋ 12-sı künı komsomolesterdıŋ universitettık jalpy jiylysynda maǧan bergen sögıstı qarady. Jiylys predsedatelı jäne menı aiyptauşy Samsonenko söilep baqty. Onyŋ bar tapqany Omarov ügıtşılık jūmystan bas tartty. Ötırık bäle jabu qiyn ǧoi. Men ıstıŋ män-jaiyn aittym. Aşulanyp, asyǧyp ta kettım bılem, sözdı üstı-üstıne toǧyttyryp ta jıberdım. Jäne köpşılık jiylysta bırınşı ret synap söilegenım ǧoi. Jalaǧa qalai tözersıŋ. Sonymen, jiylys mendegı sögıstı aldy. Ärine, Samsonenkonyŋ bet-beinesıne äjeptäuır kır kelgenı sözsız.

          17-sı künı Joǧarǧy Sovettıŋ  referentı Topaevtyŋ şaqyruymen sonda bardym. Ol maǧan Baimanovtyŋ «ariiasyn» qaitalady.

Men 8-ı künı universitetke beresıden qūtylyp, būiryq boiynşa qaita alynǧan bolatynmyn. Topaev ony bılmeidı, «Narkomprosqa qaraityn balalar üiınıŋ  bastyǧy Qūdaiqūlova degenge bar, ol saǧan kömek beredı» dep tüiındedı sözın. Qazaqbaev menıŋ  ötınışıme, ony şaqyryp alyp, «tüsındır» dep būryştama qoiǧan bolsa kerek. Sonymen olarǧa rahmet aityp qaittym.

          Aidyŋ19-y künı raivoenkomattyŋ şaqyruymen baryp, mobilizasionnyi listok aldym.

30.06.1941 j.

          Mausymnyŋ 28-ı künı barlyq sabaqtardy berıp qūtyldym. Barlyǧy «bes» bolyp öttı.

          Osy bır aidyŋ ışınde ne bolmady: 22-sı künı Germaniianyŋ qanqūmar töbetı Gitler Sovetter Odaǧynyŋ jerıne aram tılın sozdy. Sovetter Odaǧy men Germaniianyŋ arasynda soǧys bastaldy. Bügın, mıne, segızınşı kün. Sovettıŋ erjürek  batyr, adal ūldary jerın, elın qorǧauda janyn aiamai küresıp, jau şabuylyna  üş ret qarsy soqqy berıp ülgerdı. Men kanikulǧa elge bara almaityn boldym. Äzırşe eŋbek frontyna, kolhoz jūmysyna baramyz. Osylai boluǧa kerek te. Qyzyl äskerler maidanda talasta jürgende, bızdıŋ demalyp şalqadan jatuymyz adamdyqqa jatpas.

04.07.1941 j.

KazMU-dan jüz qaraly bala auyl şaruaşylyǧy jūmysyna attandyq. Tünınde äkelıp, tovarly poiyzben jöneltken. Vagon ışınde erkın türegep tūruǧa bolatyndai oryn joq. Şıldenıŋ 5-ı künı keşınde Molaly stansiiasyna, odan osy künnıŋ tünınde maşinamen tün ortasy aua Abakumovka degen seloǧa keldık. Şarşap, qaljyrap jettık. Studentter köşedegı bır qoranyŋ ışıne jata saldyq. Kelesı künı jaiau, Büien Aqşi sovhozynyŋ (№332) ortalyǧyna attandyq, 23 şaqyrymdai jer eken. Tüste kelısımen üş brigadaǧa bölındık. Men bırınşı brigadamen 1-şı fermaǧa baratyn boldym. Direktor Zaharov – kalmaq. Bır kün osy jerge qondyq.

Kelesı, 8-künı, jūmysqa şyqtyq. Maia saluşyǧa şöp tasuşy boldym. Bendiukov ekeumız bır arbada boldyq. Üş kündei ıstep, arqanyŋ etın auyrtyp alyp, basqa jūmysqa, ögız aidauǧa auystym. Volokuşada üş adam ıstedık.

Mıne, bügın 14-künı arqam älı täuır bolǧan joq. Qyzdar arqamdy gliserinmen yspalady. Onymen de täuır bolǧan joq.

 29-künı Qapaldyŋ audandyq auruhanasyna keldım. Bırınşı tamyzda menı auruhanadan şyǧardy. Syrqatym gripp eken.

Vot segodnia vtoroi den kak ia vypisalsia iz bolnisy Kapala. Ne nahoju nichego. Daje hleba ne prodaiut. Iа siju za gorodom, nabliudaia za podvodom, kak budto ohrannik etogo goroda. Siju u peresecheniia dorog. Gorod Kapal nahoditsia u podnojiia gory Alatau. Sidel okolo chas. Ne vstretil podvoda i vernulsia v gorod…

 Almatydan studentterden barlyq voennoobiazannyilar tügel jıberılsın degen telegramma boldy. Altysy künı şyqtyq, 21 adam. Jolda taudan tüse berıste arba audarylyp, 5 kısı jaralanyp qaldy. Vasilii Timofeevich Demin, Pereverzev, Japarov Ryshan, Mahmetov Qūlmahan. Men tızemdı, qūiryǧymdy, şyntaǧymdy jaralap aldym.

7-sı künı Abakumovka poselkasyna keldık. Ol jerden 20 somǧa Molalyǧa jettık. Ne kerek, 9-y künı Almatyda boldyq.

Şırkın, Almaty, jerıŋ kılem, auaŋ jūpar ǧoi. Bızdı qoş isımen qarsy aldy. Sol künı voenkomatta bolyp, 20-sy künı äskeri uchilişege barasyŋ degen qaǧaz alyp, jataqhanaǧa kelıp jattym.

22.08.1941 j.

          Frunze qalasyna keldık. Bızdı bır otriadtyŋ ışıne alyp keldı. Qalasy qandai ekenın bılmeimız, bosatpaidy. Tamyzdyŋ 24-ı künı komissiia boldy. Men densaulyq jaǧynan jaramai qaldym. Maǧan jürektıŋ rezkii nevrozysyŋ (1min. 124 ret soqqan) dedı. Adam degenıŋ künde keledı, topyrlap jatyr. Kazarmanyŋ ışı syimaidy. Bız dalada sazǧa da, üide polǧa da jatyp baiqadyq. Jiyrma törttıŋ tünınde 4 kısı otriadtan qaşyp, şahar araladyq. Olar Balǧabaev Äbıl, Qalijan Bekqojin, Maldybaev Uäliahmet (Hasen Maldybaevtyŋ ınısı).

31.08.1941 j.

          Qarǧalydaǧy oqytu-üiretu batalonǧa kelıp tüstık. Jaiau ǧoi, ärine.

21.09.1941 j.

          Bıraz künnıŋ ışınde bastan ne ötpedı. Bıreu aitypty ǧoi: «Köp eken körgenıŋnen körmegenıŋ, jaqsy eken bärınen de ölmegenıŋ» dep. Sondai-aq, tırı bolsaŋ köretınıŋ alda eken. Podem saǧat taŋǧy 5-ten,sodan tüngı on bırge şeiın tauda sapta jüruge jäne bazda soǧys qūraldaryn igeruge üirenemız. 14 künı ant aldyq. Densaulyq  jaqsy emes. Äzırge şydap jür. Bızdı qalada eş jerge bosatpaidy.

1941 jyl, sentiabr.

22  sentiabrde bızdı jaiau äsker uchilişesıne auystyrdy. Alpys şaqty adam osynda keldık. Uchilişenıŋ kursanttary palatkada Kamenskoe plato kurortynyŋ janynda tūrady eken. Bızdı ärbır şatyrǧa bölıp-bölıp jıberdı. Men jetınşı şatyrǧa kettım. Komandir Miraskin degen ısınen sözı köpteu Odessa uchilişesın bıtırgen leitenant. 12 kısı bır palatkada jattyq. Bölımşe komandirı  Osadchinskii oŋbaǧan baqyrauyq. Adam balasynyŋ ışınde  aqymaǧy köp qoi, men bılemın dep quys keudesın tarsyldatatyn.

Vzvod komandirı Şumskii öte qatty adam. «Üzılıske 2 minut 23 sekund» dep qarap otyrady. Üş ret myltyq atu jattyǧuyna şyqtyq. Alǧaşqy künı kün jauyn boldy. Üstımızden su sorǧalap dalada otyrdyq. Bärımız de toŋyp jauradyq. Tamaqty taŋerteŋgı 4 -te ışkennen tüngı on ekı, bırge deiın ışe almadyq, 20-21 saǧat boiy. Öne boiyŋ bärı su, qūrǧaq jerıŋ bolmasa jaman eken. Keşke qarai Baqtiiarov Jaǧypar (universitettıŋ studentı) ekeumız bır qazylǧan üŋgır tauyp, bürseŋdep soǧan jattyq. Ainalamyz batpaq. Keşınde 200-300 gramnan nan jegen boldyq. Erteŋınde brosokpen üige qaittyq. Menıŋ jüregımnıŋ jiı soǧatyny bar. Qatty jügırgende, demala almai qalyp jürdım. Arqaŋda ransy. Onda granata, kürek pen protivogaz janyŋda salaqtaidy. Vintovkaŋ jäne bar. Mūnyŋ bärı 23 kg. bolu kerek. Sonda ǧana polnoe boevoe bolasyŋ. Mūnda senıŋ auru-syrqauyŋa qaramaidy. Mūnda tūp-tura jüruge jaramai qalmasaŋ, ia bolmasa temperaturaŋ 39-40 körsetıp jatpasa, saǧan nanbaidy.

Palatkanyŋ ışı qaraŋǧy. Keşke jatqanda bırınıŋ odeialyn bırı alyp, bırı odeialsyz qalady. Saǧat 22-de otboi. Ol internasional aitu, progulkamen bıtedı. Taŋǧy 5-te podem. Ainalaŋ u-şu. Köilekşeŋ fizzariadkaǧa barasyŋ. Tūrarda qap-qaraŋǧy. Aiaǧyŋa botinka kiıp, obmotkasyn orauǧa uaqytyŋ jetpeidı.

Ärı qarai tıptı uaqytyŋ joq. Bar bolǧany 2 minut 23 sekund üzılıstermen sabaqta bolasyŋ. Jai uaqyttaǧy künıŋ esıŋe tüsse, keide jylaǧyŋ keledı.

 Monşaǧa barǧanymyz bır qoiyrtpaq. Bırınıŋ kiımın bırı alyp, 7-8 saǧat boiy u-şu bolyp jatqanymyz. Sabyn bermeidı. Şyǧarda qoltyǧyŋdy, būtyŋdy üikeuge sasyq därı jetıp jatyr.

Qyrküiektıŋ 22-sı künı qysqy üige alyp keldı. Bärımızge «frontqa barasyŋ» dep habarlady. Fronttyŋ kiımın berdı. Osy künnıŋ tünınde poiyzben Almatydan şyqtyq. Bır vagonda 70 şaqty kısı.

Qyrküiektıŋ 24-ı künı, keşkı saǧat segızde, Taşkent qalasyna kelıp kırdık. Tüse-tüse qaldyq. Sodan ne kerek, äbden şarşaumen 25-ı künı saǧat üşte Şyrşyq degen qalasyndaǧy «Stalin joly» lagerıne jettık.

Qazır noiabrdıŋ 2-sı. Şyrşyqtyŋ şaŋyn jūtyp jürıp jatyrmyz. Eş jaqtan hat-habar alu joq. Bergenı köbıne qara nan, tary köje. Üş joldaspyz: Sardarbek Aqpanbetov, Ǧaliasqar Ysqaqov jäne men.

13.11.1941 j.

Jyl artynan jyl, kün artynan kün quyp degendei noiabr aiynyŋ ortasy da tez taqalyp qaldy. Älı eşbır aita qalarlyqtai özgerıster joq. 11-ı künı ekı kısı bırı 7 jylǧa (4 staqan araq), bırı 6 jylǧa (4 staqan araq) sottaldy. Olar – mas bolyp äsker zaŋyn būzǧandar.

15.11.1941 j.

Bırınşı ret qar jaudy.

Taŋerteŋ saǧat segızde joryqqa şyqtyq. Joryq – 30 kilometrlık. Kün jauyp tūr. Bızdı joiǧyştar vzvodyna auystyrypty. Sapta tūrmyz. Jūmaqanov Şorman, Bedelbaev Äbdıqoja jäne men – üşeuımız bır bölımge kelıppız. Üsten su ötuge ainaldy. Bız şyqqanda jer de şylqyldap qaldy. Köp jürgennen keiın, är rota jeke bölıne bastady. Boevoe polojenie aldy. Men joiǧyştar vzvodynyŋ bailanysşysy boldym. Men auyryp jürmın degenımdı kerek qylmady. Üsten su öttı. Batalon qaituǧa ainaldy. Qaitarda qatty jauradym. Brichkaǧa otyryp keldım. Aiaq su, kiım su, auystyratyn tük joq. Üidıŋ ışı jäne suyq. Ashanaǧa as ışuge bara almadym. Dem alysym tarylyp ūiqym kelgenı. Qaqyrǧanda qaqyryqtan qan şyqty. Därıgerge keldım. Ystyǧym 39,2. Menı gospitalǧa aparuǧa ūiǧardy. Aiaq-qol mūzdai. Saǧat 22-de brichkaǧa saldy. Tündeletıp alyp keldı. Qaqyryqpen qosa qan şyǧyp jatyr.

Qaraşanyŋ15-ınde tünde kelıp jatqannan, mıne, bügın 18-ı, älı gospitaldamyn. Qaqyryqpen qan şyǧuy toqtalǧan joq. Därıger aşyp eşteŋe aitpaidy. Bas auyrady, bel, tıze qaqsaidy. Men gospitalǧa soǧystan keiın tüsemın be dep oilasam, odan būryn tüstım. Mümkın, üige qaitarmyn.

19.11.1941j.

Ystyǧym qalpyna keldı. Bıraq, bas qatty auyrady. Bügın Järken närselerın äkelıp berıp kettı. Jylasyp airylystyq. Olardy bügın tünde jöneltpek. Järken Aqpanbetov – dostyqqa jaraityn jıgıt. Äskerde jürıp bız ekeumız bır tuǧan adamdai bolyp kettık. Oǧan arnap öleŋ şyǧardym:

Jıgıtsıŋ basyŋ altyn, betıŋ aşyq,

Tek jauyzdyŋ oǧy bolsyn senen qaşyq.

Jaqsy at, qirat, öltır nemıs ittı,

Talaptanǧan ısteuge bızge qastyq.

Bırge tuǧan adamdai boldyq bızder,

İembergen dep artymnan kım menı ızder?

Sen bolǧan eŋ däl sondai, Järken dosym,

Sen kettıŋ, endı maǧan kım kep jürer?

Järkenım, renjıme, jolyŋ bolsyn,

Ordenge qaitaryŋda keudeŋ tolsyn.

Aman-sau şattyqpen sen qaitady dep,

İembergen dosyŋ mūnda senı tossyn.

13.12.1941 j.

Bügın Taşkent qalasyna aparyp menı Odessa tubinstitutynyŋ professoryna körsettı. Rentgen kabinetınen öttım. Menı aparǧan 2-rangaly  äskeri vrach Jbagin Konstantin Mihailovich degen edı. SAVO-nyŋ därıgerlık  komissiiasy bolyp jatqan üiıne kırdık. Kısı degenıŋ lyq tolǧan: bıreuı aqsaq, bıreuı soqyr, bıreuınıŋ qoly joq… Odan şyǧyp, vokzal basyndaǧy maşinaǧa baru kerek boldy. Vokzaldaǧy agitpunktke kırıp edım, ışı tolǧan äskeriler, olardyŋ da arasynda jarymjandary öte köp eken. Ekı aiaqty haiuan Gitlerdıŋ kesırınen ǧoi. Gospitaldyŋ ashanasynan bır şi alyp ıştık. Äskerilerdıŋ de kenelıp, jaqsylap tamaqtanyp jatqany şamaly. Saǧat 20-da gospitalǧa qaita oraldym.

25.12.1941 j.

Gitler it,

Ekı aiaqty haiuan.

Meiırımsız jūt,

Evropany jailaǧan.

Ol oilandy,

Miy ainaldy.

SSSR -ǧa sozdy qoldy,

Adasqan espen,

Sandyraqpen,

Barlyq küştı ol saldy.

Tebıler kötke jalmauyz,

Qiratylar ol jauyz.

                             Gosital. Şyrşyq.

07.01.1942 j.

          Bügın men gospitaldan şyǧamyn. Köŋıl quanyşty. Mümkın anamdy, aǧa, ınını körermın. Saǧat – 16. Barlyq dokumentterımdı alyp ta ülgerdım. Bıraq ümıtım jelge kettı. Maǧan eşbır demalys, tük joq eken. Taşkentke soǧys komendantyna jıberdı. Äuelı gospitaldan jaiau şyqtym, arqamda sömkem bar. Eptep jürıp otyryp (äl az ǧoi), Şyrşyqtaǧy himzavod stansiiasyna keldım. Stansiia degenım bır budka, kışkene üişık bolyp şyqty. Gospitaldıŋ bilet aluǧa bergen liter qaǧazyn poezdyŋ biletıne auystyryp, qalaaralyq poezǧa mınıp kettım. Äskeri adamdarǧa jeke vagon. Men törtınşı vagonǧa mındım. Mıngender–  ylǧi äskeriler. Vagon ışı tütınnen körınbeidı.

Mıne Şyrşyq, ol Taşkentke japsarlas. Men 35 km jerden keldım. Jer las, qar jauyp, erıp jatyr, bylyqpai.

          Şyrşyqtan üşınşı tramvaiǧa otyryp, vokzalǧa keldım. Ol jerden on ekınşı tramvaiǧa mınıp, Türıkmen köşesınen tüsıp, komendantty taptym. Bergen qaǧazyn körsettım. Pisar menı peresylnyi  punktke jıberdı. Onda kezekşı pisar menımen söileskısı de kelmedı. Senıŋ qaǧazyŋda äskeri komendanttyŋ belgısı joq. Sen äskeri komendantqa jıberılgensıŋ, sonda bar deidı. Daulasyp bıraz tūryp, amal joq, oǧan menıŋ onda bolǧanym turaly qaǧaz alyp qaita komendantqa keldım. Odan «obespechte krasnoarmeisa Omarova nochlegom na odnu noch» degen qaǧaz alyp, qaita peresylnyi punktke keldım. Onda oryn joq dep qaitardy. Qaitadan kelıp, komendant keŋsesınıŋ dälızıne jatyp tündı ötkızdım. Onda-mūnda jürıste jürıp, gospitaldıŋ bergen qaǧazyn joǧalttym. Kün suyq, aiaq tonyp jatyr. Taza bolmasa da edende jatyp, jūmsaq tösekke jatqandai eptep ūiyqtaǧan da boldym.

08.01.1942 j.

          Pisarǧa napravlenienı joǧaltqanymdy aittym. Olar «qaitadan gospitalǧa barasyŋ, onyŋ köşırmesın äkelesıŋ, nemene ai qaradyŋ ba» dep zekıdı. Aqyrynda köptegen aqyl aitu, ūryspen bırge taǧy peresylnyi punktke qaǧaz berıp jıberdı. Onda kelsem, sanobrabotkanyŋ qaǧazyn körset, äitpese senı esıkten jıbermeimız, maǧan deseŋ bır jūma aş bol, bızge ol «ne holodno i ne jarko» dedı. Öitkenı men 07.01 küngı tüsten bügınge şeiın tamaq ışpegenımdı aitqan edım. Aqyrǧy sekundynda menı bır sestrasymaǧy qarap, «propustite na territoriiu peresylnogo punkta krasnoarmeisa» degenı. Barsam, kısı degenıŋ köp: bırı aqsaq, bırı soqyr, bıreulerı jaŋadan alynǧandar. Dokument tapsyrǧan, dokument alǧan, nanǧa talon alǧan (800 gr. sötkesıne) t.t. sondaidar.

          Dokumenttı aǧa pisarǧa berıp, odan nanǧa talon alǧan edım, ony sol jerde-aq joǧalttym. Menı Almatyǧa chastyǧa jıberdı, 5 kısımız. Almatyny qaita köretınıme, elıme bır qadam bolsa da jaqyndaitynyma, ärine,  quanyştymyn.

          Peresylnyi punktten barlyq dokumenttı alyp, endı garnizondyq monşaǧa bet aldyq. Öitkenı, sanobrabotkanyŋ spravkasy kerek. Onsyz poezǧa bosatpaidy. Halyq arasynda ma, armiia arasynda ma, sypnoi tif bar deidı. Sodan tazalaidy.

10.01.1942 j.

          Süiıktı qala Almatydamyn. Mıne, 1-şı Almaty vokzalyna tüsıp, tamaq ışıp ülgerdım. Saǧat 11-12-de qalaaralyq poezǧa mınıp, 2-şı Almatyǧa keldım. Men bes minut Myrzaǧūldyŋ üiıne kırıp şyǧuǧa ūlyqsat alyp, onda şinelımdı, jazǧy şalbarymdy, fliagımdı, bır par şūlǧauymdy qaldyryp kettım. Odan kolhoz bazarynda bolyp, №1 restorannan tamaqtandym.

11.01.1942 j.

          Oryndyqqa ūiyqtap şyqtym. Menı ūlttyq diviziiaǧa jıberse eken. Saǧat -10. Bızdı tırkedı. Menı Qarǧalyǧa baratyn 200-dei kısımen bırge jıberdı. Bır qazaq leitenanttyŋ kesırınen. Äitpegende aldynda menı qazaq polkyna jıberemız dep otyrǧan edı. Saǧat 19-da būrynǧy tanys jerımız Qarǧalyǧa alyp keldı. Kelısımen bır üige kırgızgen. Qu taqtai üstıne jattyq. Men qyrǧyz jıgıtterımen bırge boldym. Olardyŋ bauyrsaq, etı bar eken. Maǧan da berdı. Qazaq, qyrǧyz halqy eseptesudı bılmeidı ǧoi.

13.01.1942 j.

          Baiaǧy ömır bastaldy. Saǧat taŋǧy 6-da tūru kerek.

          Men kelgennen rota komandirıne menı qazaq polkyna jıberseŋızder eken dep ötınudemın. Ony kombatqa aitamyn degenıne, mıne, üşınşı kün. Bügın ädeiı sap tüzeuge şyqpadym. Soǧan eregısıp, ol nege şyqpaisyŋ, vstat dep aqyrǧanda men tösektıŋ üstınde otyrǧan jerımnen qozǧalǧam joq. Ol maǧan 5 sötkege arest berdı. Menıŋ tılegenım osy edı. Quana-quana gauftvahtaǧa özım kettım. Saǧat 7-de arestke aldy. Toǧyzdar şamasynda kombat şaqyryp alyp, bolǧan oqiǧany sūrady. Men bärın aityp berdım. Ol sen eşqaida barmaisyŋ, sen osynda qalasyŋ. Bölımşe komandirı etemın dep, anau-mynau notasiia aitty. Eger menıŋ aitqanyma könbeseŋ, özıŋe jaman bolady dep qorqytty da. Men «kak hotite, delaite. Iа stoiu v  perevode Kazahskii polk» degendı aittym. Qaitadan gauftvahtaǧa kettım.

          Mūnda aidyŋ 15-ıne şeiın jattym. Körmegen basym mūny da kördı. Därethana tazaladym, eden judym. Bır ret jūmysqa şyqpadym. Maǧan tamaq äkelıp bermei qoidy. Menı şalbardyŋ belbeuın bermegenım üşın qarauyldaǧy orys balalary aiamai ūrdy. Kısı jegış itter-ai, basymdy ısırdı, qolym qan boldy. Keudege ūryp, tūnşyqtyrdy. Basqa ūlttan adam joq. Kezekşı leitenantqa şaǧym aityp edım, ol «şakaldardy» qoldady.

          Osy künı menı gauftvahtadan şyǧardy.

          Bır mahorkamdy menı ūrǧan «şakaldar» alyp qalypty. Tauyp ber dep edım, taǧy qorqytty. Amal neşık, «Köp qorqytady, tereŋ batyrady». Tünınde monşaǧa baryp keldım. Kelısımen 8-şı rotanyŋ politrugımen äŋgımelestım. Ol täuır adam eken. «Senı qazaq polkyna jıbergızemız. Jaqynda Almatyǧa köşemız» dedı. Men rahmet aityp, qatty quandym.

19.01.1942 j.

          Ne qylǧan sūmdyq! Köŋıl qalai basyŋqy bolmaidy. Büitıp jürgennen Qūdaidyŋ alǧany da jaqsy ǧoi. Menı qazaq polkyna älı jıberetın emes. Büite bersem, özımnen özım qūrityn türım bar.

24.01.1942 j.

          Ömır degenıŋ özı qūbylmaly närse ǧoi. Mıne bügın 7-şı kün Almatydaǧy balalar qalaşyǧyndaǧy kazarmada jatyrmyz. Eşqaida bosatatyn türı joq. Nege deseŋ, qalaǧa sypnoi tif jaiylǧan deidı. Ol az deseŋ, tanysyŋmen 10-15 minut jolyǧyp söilesuge de bolmaidy eken. Oiǧa myna bır öleŋnıŋ tüsuın:

          Öŋkei jas aŋsaǧany ömır gülı,

          Jürektı tılım-tılım tılıp ünı.

          Qu ömır ızdegenın tauyp tynyp

          Quantam sorlylardy qandai künı?

                                      («Jalbyr» operasynan)

Sondai-aq, arman köp kökırekte. Sol armanǧa jetesıŋ be, joq, jetpei- aq ketesıŋ be? Būl qazırgı tūrǧan ömırdıŋ sūraǧy.

          Men özbek, täjıktermen bırge bır rotadamyn. Olardyŋ haly öte aianyşty: orysşa bılmeidı. Ärkım olardy jäbırleidı: skotina, idiot i t.d.

03.02.1942 j. Seisenbı.

          Bügın Türıkmenstannyŋ qalasy Krasnovodskıde otyrmyz. Būl – alty sötke jürgen joldyŋ qortyndysy. Ömırımde kelem dep oilamaǧan jerden, mıne, tegınnen tegın kelıp şyqtym. Joldaǧy jerler taŋdanarlyq: ylǧi qūm, sekseuılden basqa eşbır ösımdık joq. Qazaqstan mūnyŋ janynda baqşa eken. Jolda auyzǧa tatyp alarlyq tük taba almaisyŋ.

          Kelısımen Krasnovodskıde tamaqtandyq. Suy tūz eken. Qoryqqanmen jan qala ma. Kün saiyn frontqa jaqyndap kelemız.

          Menıŋ joldasym Iýsupov Şäizada (qazaq) Qyrǧyzstandıkı. Būdan ärı Kaspimen ötemız.

 Saǧat -15. Krasnovodskıden şyǧyp, Ufra degen jerde monşaǧa bardyq. Jürgen jerımız ylǧi tūrba, mūnai sisternalary, soǧystyq maŋyzy bar bazdar.

Saǧat 15.30- dan 23-ke şeiın monşaǧa tüsıp bolmadyq. Äskerler qai jer bolmasyn sol jerge toqtasymen qūlai salady. Saǧat 24-te bızdıŋ vzvod monşadan şyqty: bıreuı ış kiımın, bıreuı şinelın joǧaltqandar, bıreuınıkın bıreuı kigender köp. Orysşa «bardak». Öitkenı 25 kısılık monşaǧa 100 kısıden bosatady.

05.02.1942 j. Beisenbı.

          Kaspii teŋızınıŋ üstınde «Bagirov» degen kememen kele jatyrmyz. Bakuge jaqyndap qaldyq. Keşe saǧat 22-de Krasnovodskıden şyqqan edık. Triumǧa kırıp jattyq. Köŋıl öte jaman. Tolqynnan tünımen bas ainalyp şyqty. Äiteuır, qūsqanym joq. Şyǧyp-tüsuıŋ bır azap – akrobatika. Şyǧaryŋda dosyŋmen qoştasuyŋa bolady. Jyǧylyp ketseŋ, ol düniege putevkasyz barasyŋ.

           Caǧat -17.00. Bakuge keldık. Portty qala eken. Trolleibus jürıp jatyr. Bızdı äkelıp «Agitteatr» (muzykalyq komediia teatry) degen jazuy bar üige kırgızdı. Üirengen bas, edenge ornalastyq. Şinel bar, endeşe tösek-oryn jetkılıktı; ony kiseŋ – kiım, jatcaŋ – körpe, jastyq. Şinel qasiettı kiım ǧoi.

07.02.1942 j. Senbı.

          Poezd üstındemız. Vagon ışı lyq tolǧan. Ystyq, temekınıŋ tütını. Ortalyqtaǧy polka men joǧarydaǧy polkada bır-bır adamnan jatyr. Astyŋǧy polkalarda 4-ten 8 kısı. Olar demalu üşın auysuy kerek. Bergen tamaǧy bır sötkede jarty kotelek qatqan nan, bır şäi qasyq ükpe qant.

08.02.1942 j. Jeksenbı.

          Novorossiiskıge jaqyndap qaldyq. Qūdai endı menı osyndai joldastarmen kezdestırmesın. Ölıp bara jatsaŋ bır jūtym su bermes.

          Saǧat -16. Novorossiiskıge keldık. Qala taudyŋ basyna salynǧan. Elevatory öte ülken körınedı.

Bızdı bır balşyǧy ezılıp jatqan batpaqty albarǧa alyp keldı. Tamaq bergen joq. Vagonda bergen qatqan nanmen jürmız älı.

Bızdıŋ ondyqqa nan, kolbasa jetpei qalypty. Ülesımızdı basqa bıreuler alyp ketse kerek. Bırınıŋ qaltasyndaǧy bır tiynyn bırı ūrlauǧa ūialmaidy. Üş kısıge bır bankadan konservı berdı.

          Tünde tegı dalada damyldauǧa tura keledı.

10.02.1942. j. Seisenbı.

          Keşe saǧat 15-te Novorosiiskıden «Kursk» parohodymen Kerchke qarai  bettedık. Parohodtyŋ triumı tolǧan kısı, tört myŋǧa tarta bolar. Otyrarǧa oryn joq. Bügın saǧat toǧyzǧa taman «Kamyşburun» stansiiasyna kelıp tüstık. Būl jerde nemıster bır jarym aidai tūrypty. Üilerdıŋ köbı qiraǧan. Jergılıktı halyqtan adam öte az.

          Saǧat 15-te nemıstıŋ 5 samoletı ūşyp keldı. Bızdıŋ zenitkalar oq atyp edı, eşqaisyna timei, olar zytyp otyrdy.

          Kerchke qarai şyǧyp, jol qauıptı bolǧan soŋ, qaitadan qaityp, bır üige kelıp kırdık. Oryn jetkılıktı boldy, bos üiler köp qoi.

12.02.1942 j. Beisenbı.

          Mıne, bügın 34 -şı motopeh polktyŋ qaramaǧyna,  «Semikolodsev» stansiiasyna deiın jaiau şyǧyp kelıp otyrmyz. Otyz kilometrdei batpaqty jerdı jaiau keşıp öttık. Adam balasy jüregı soqsa jüre beredı eken. Jolda neşe türlı auyr körınıster: adam ölıgı, jylqy öleksesı, qiraǧan, örtengen maşinalar.

          17.02.1942 j. Seisenbı.

          Osy kelgen bes künnıŋ ışındegı azaptyŋ özın adam auzymen aituǧa bolmaityndai. Nege deseŋ, ıleude bır qaisar adam ǧana būl jerdıŋ tūrmysyna şydar. Jerı batpaq, aiaǧyŋdy alyp jüruge bolmaidy. Äsırese, aş bolsaŋ, qimyldaudyŋ özı öte auyr. Bes kündegı jaǧdaidy tızeiınşı: 13-ı künı okopta tünep şyqtyq; adam balasy ölgen soŋ, oryndy jerden tabady ǧoi, mıne bızdı ölmei tūryp-aq üŋgırge tyqty; künı boiy ışken tamaǧymyz: tüste qara suǧa qainatqan bidai, keşke bır tüiır nan. Osynyŋ özıne öte baqyttymyz dep quandyq.

           Jerdıŋ jamandyǧynan maşina, kölık jürmei jatyr.

          14-ı künı S.Belov ekeumız özımızge okop qaza bastadyq. Aş kısınıŋ jer qazuy qandai «oŋai» edı…

Kün bata būl jerden şyǧyp Abeschi-Karsan selosyna keldık. Bızdıŋ maqsat Maikent selosynan myltyq alyp qaitu edı. Abeschi-Karsanǧa tünep şyǧyp, erteŋıne (15künı)  myltyq alatyn jerge keldık. Mūnda menıŋ halym azaidy. Jüruge därmen joq. Därıgerge baryp edım, sen bızdıŋ polktan emessıŋ dedı. Qaita ainalyp, 10 şaqyrym jer Sabekege kelıp, tünınde suǧa pısken bidaidan tamaq aldyq. Kelesı,16-sy künı, aldyŋǧy şep vrachyna baryp edım: ol 54 MSP sanitarlyq bölımıne qaǧaz berdı. Mıne, bügın (17-sı künı) osynda tünep şyqtym. Ekı sötkeden berı ışken tamaǧym: ekı ret bır aiaqtan tary köje ǧana. Qaryn aşady. Amal ne? Otyrasyŋ, tözu kerek.

          Keibır qyzyl äskerler dalada oq tiıp ölgen jylqynyŋ, siyrdyŋ etın äkelıp pısırıp jep jatyr. Äuelı otyn da joq. Ne degen sūrqiia jer edı.

          Aǧa vrach menı sapta jüruden tysqary qyzmetke köşırılsın degen qaǧaz berdı. Endıgı haldyŋ ne bolatynyn taǧdyr bıledı. Bır Qūdaiǧa tapsyrdym.

22.02.1942 j. Senbı.

          Mıne, kündelıktı şylymnyŋ jaryǧymen jazyp otyrmyn. Qoldyŋ bärı küie, oǧan däpter betterı aiǧaq. Jaŋa ǧana tüskı tamaq bergen. Kapusta köje, nan joq. Mūnda, mıne, 9 kün, aştyqty da, suyqty da kördım. Ömırımde mūndai jailar bolatyny tüsıme kırıp pe edı. Bız üş kısı bır tar okopta jatyrmyz. Tünımen aiaq qatyp şyǧady. Bır okopta:  S.Belov, Bolgov – oŋbaǧan baqyrauyq qanypezer, tılazar maimylǧa ūqsaǧan oŋbaǧan adam. Menıŋ joldasym Iýsupov Şaizada 2-batalonnyŋ 4-rotasynda. Ol menen airylǧanyna jylaidy. Amal ne? Erık bızde me. Bet-qol juu degen ūmytyldy. Şineldı kiiuge hal äzer keledı. Keşe ekı kısını atty: bırı orys, bırı gruzin. Bırı postydan ketken öz betınşe, bırı özın özı jaralaǧan (qolyn). Mūnda srazu atu. Hal naşar. Alladan järdem bolǧai-aq. Menı saptan tysqary qyzmetke köşıruden älı habarym joq. Kün suyq, yzǧarly. Jel soǧady da tūrady. Süiekten ötedı. Jyly tösek, jaqsy tamaq tüske ǧana kıredı. Oǧan qaşan jetetınımız belgısız. Eŋ bolmaǧanda tamaǧy jaqsy bolsa eken. Men partiiaǧa kıreiınşı dep aryz bermekşı boldym da, qazırşe artty qystym.

          Būl tūrǧan jerımız Kerchen moinaǧy: jau jaq teŋız. Feodosiiadan şyǧatyn temır jol nemıstıŋ qolynda qalyp tūr. Bızdıŋ tūrǧan jer qauıptı jer. Osynda 3 armiia bar deidı. Keşe bızge 100 gramnan araq berdı.Ol qūr nanmen jüre me? Hat jazuǧa şama joq. Aman qaitsaq, sol ülken olja bolar edı. Ekınşı batalonnan aştan üş kısı ölıptı. Faizaqov (özbek) özımdı özım jaraly qylam dep jylaidy. Mıne, fronttyŋ qiyndyǧy. Basqa jaq alǧa  jyljyp jatyr deidı. Bızde ol joq. Bız bırınşı şeptık qorǧanystamyz. Būdan arǧysyn tırı bolsam, taǧy körermın. Ol da jazylar. Ötken kün oiǧa tüsse, esıŋnen adasarsyŋ. Tek aman-saulyq bolsyn. Aman-sau jan anamdy köretın kün bolsyn. Osymen bıtıreiın: jarasy qūrǧyr qaita-qaita ösıp jazylmaidy. Kündız kün suyq.

26.02.1942 j. Beisenbı.

          23-ı künı baqytsyzdyqqa ūryndyq. Jau snariady tüsıp, okobymyz janyp kettı. Menıŋ bialaiym, jauyngerlık sumkam, protivogazym küiıp kettı. Jäne fliaga synyp, ol da küidı.

          24-ı künı polk ornyn auystyrdy. Neşe şaqyrym jer şyqqanymyz belgısız. Tünde (23-ı künı) maşina kezdestı, tielgen nany bar eken. Qyzyl äsker köp, bulkalaryn küzetşısıne qaramai, talap äkettı. Jaǧdailary aş qasqyrlar siiaqty edı.

          Osy künnıŋ tünınde dalaǧa qaŋbaqtan yqtasyn jasap, tünep şyqtym. Tün öte suyq boldy. Aiaq-qol mūzdap äzer şydadym.

          25-ı künı kündız okop qazumen bolyp, keşıne qarai körşıles selo Argunchibasuǧa baryp, okopqa salatyn temır alyp kelıp, okopty japtym. Öte auyr boldy. Degenmen şydap, «Bır beinettıŋ bır rahaty bar» degen ǧoi dep, okopty jabudy oiladym. Okopta jalǧyz ūiyqtap şyqtym. Asa suyq bolǧan joq. Üş mezgıl nan beredı. Özgesı ögerıssız. Bügın 26-sy, SVT qaruyn aldym. 60 patrony bar. Kün aşyq jyly bolyp bastaldy. Okopty jöndep jatyrmyn. Eşkımnen habarym joq. Ştabtaǧy vrachtyŋ qortyndysynan jäne habarym joq. Jaryq kün qaşan tuar eken?  Soǧys bıte me, joq pa?!

05.03.1942 j. Beisenbı.

          Bügın Kerch qalasy, Kooperativnaia 34,  bır orystyŋ üiıne tünep şyqtym. Bastan keşkender: 24-ı künı bızdıŋ tūrǧan audannan şabuylǧa şyǧuǧa būiryq boldy. Bızdıŋ batalonnan 100 şaqty kısını myltyq jetpedı dep alyp qaldy. Kün jauyn. Bızdı «Ruskii» derevniasynyŋ janyndaǧy üŋgırge äkep qamady. Üŋgır ışı qaraŋǧy. Äktıŋ üstıne jattyq. 28- künı qaitadan rotaǧa alyp keldı.

          Vrachtyŋ qorytyndysynyŋ ne bolǧanyn bılu üşın, kombattan ūryqsat alyp,  ştabqa kompolkke bardym. Ol qaitadan vrachtyŋ qaǧazyn kerek qyldy. Qaita vrachqa keldım. Ol qaǧazyn berdı. Aidyŋ 2-ı künı bosap şyqtym. Üşı künı «Semikolodsev» stansiiasynan platformaǧa  mınıp, jolǧa şyqtyq. Jaralylar öte köp. Men sodan sanitarlyq polkke kelıp otyrmyn. Mūndaǧylar menı densaulyq tüzeu batalonyna jıberdı, men oǧan bügın barmaqşymyn.

08.03.1942 j. Jeksenbı.

          Bügın rezervtegı batalonǧa kelgenıme 2 kün. Hal öte tömen. Men därıger qorytyndysyn osyndaǧylarǧa körsetuım kerek. Ol menı älı körgen joq. Ne bolary belgısız. Bärı 54 MSP pisarynyŋ kesırı. Därıgerdıŋ bergen qaǧazyn alyp qalyp.

10.03.1942 j.

          Bügın törtınşı kün rezerv batalonynda eşteŋeden habarym joq, qūr jatyrmyn. Aryz aitarlyq kısı de joq. Tamaq künıne 600 gr. nan, 2 ret galuşka beredı. Artyn Alla oŋǧarsyn.

12.03.1942 j. Beisenbı.

          Abai aitqan «Baiaǧy jartas, bır jartas, qaŋq eter tüktı baiqamas» degendei, orynşamyn. Eşkımnen qaiyr, jaqsylyq kütuge būl Kerchte retı kelmes.

Men jalǧyz teŋızdegı araldaiyn,

          Közge şyqqan süieldei boldy jaiym.

Jalǧyzdyq būl jalǧanda qiyn eken,

Ärkım saǧan kısıner aiǧyrdaiyn.

Būl jalǧan bır qalypta tūrar ma eken?

Jan anammen jüzdesuge qaşan jetem?

Äitpese, qalamyn ba qiyr şette,

Ne bolar būl saparym, endı ne etem?

17.03.1942 j. Seisenbı.

          Bügın «Russkaia osobaia rotada» otyrmyn. Keşe kündız  1-şı   zapastaǧy polktyŋ  ştabyna baryp, odan batalonnyŋ ştabyna pisarlyqqa alynsyn degen qaǧaz alyp kelgem. 15-ı künı keşınde 100 qaraly kısını («1-aia russkaia rotadan») frontqa jıberdı. Men auruym sebeptı qaldym.

18.03.1942 j. Särsenbı.

          Bügın «Russkaia osobaia rotanyŋ» komandirı maǧan 2 täulık arest berdı. Öitkenı men nariadqa barmadym. Nege deseŋ, ştabtyŋ nachandigı eşqaida nariadqa barmaisyŋ, pisarlyq qyzmetıne alynǧanşa degen-dı.

20.03.1942 j. Jūma.

          Gaufvahtadan şyqtym. Maǧan «1-aia russkaia osobaia rotanyŋ»  komandirı jolyǧyp, sen marşevyi rotadan qaldyŋ, dezertirsıŋ deidı. Menıŋ oǧan qarsy däleldeme dokumentımnıŋ baryn ol qaidan bılsın. Aldaǧy kün belgısız.

25.03.1942 j.Särsenbı.

          Bügın 5-ınşı kün azerbaijan rotasynda pisar bolyp ıstep jatyrmyn. Qaramaqta 500-ge tarta kısı bar. Hal ortaşa.

29.03.1942 j.Jeksenbı.

          Toǧyzynşy kün azerbaijan rotasyndamyn. Ömırde aita qalarlyqtai özgerıs joq. Qaǧaz jūmysy auyr, kündız-tünı ısteisıŋ. Nege deseŋ, būrynǧy pisar bärın bylyqtyrǧan. Pompolitruk, zvaniiasy riadovoi, eşqandai bılımı joq Eremin İvan degen bır orys. Tek ışıp-jep, kiım kiiuden basqa tük bılmeidı. Sosynǧysy aiǧai-ūiǧai.

31.03.1942 j. Seisenbı.

          Mart bıtıp, aprel bastaldy. Tūrmysta özgerıs joq. Soǧystyŋ aiaǧy körınbeidı. Qaşan bıtetını belgısız. Menıŋ qazırgı halym, ötken bır-ekı aidyŋ ışındegı ömırımmen salystyrǧanda, barin siiaqtymyn. Menıŋ qaramaǧymda bır kısı bar. Ol «sviaznoi» dep atalady. Ol menıŋ būiyrǧanymdy ıstep otyruǧa tiıs. Maǧan otyndy, sudy, tamaqty sol jetkızedı. Menıŋ ısım – tek jazu. Mūndaǧy adamnyŋ köbı sauatsyz – nadan. Mysal üşın pompolitruktyŋ qyzmetın atqaratyn orys Eremin İvan Semenovich, hat bılmeidı. Ony qoiǧan sebebı, tek partiia müşesı bolǧandyǧy üşın. Onyŋ bırde-bır ret qyzyl äskerlermen äŋgıme jasaǧanyn körmeppın. Onyŋ ısı – nan jeu. Adamdardy tamaqtandyru qaǧazyn (stroevaia zapiska) men jazamyn. Ol soǧan komandir  bolǧandyqtan, rotanyŋ būrynǧy riadovoiy, qol qoiady. Bügıngı künderı 300 kısımız. Künnıŋ ötuı öte qiyn. Köbıne qapalanyp otyrasyŋ. Amal ne, tūrmys qoja ǧoi.

03.04.1942 j. Jūma.

          Bügıngı kün qandai auyr edı. Men jalǧyzdan jalǧyz ülken baraqta otyrmyn. Kısılerdıŋ bärın tarattyq. Rotanyŋ komandirı Stepan Andreevich ekeumız qalyp otyrmyz. Ol maǧan orystyŋ  rotasyna baramyz deidı. Bır kezde 500-dei adam bar edı, qazır bıreuı de joq. Sotüstık Kavkazda byt-şyt bolǧan Qyrym armiiasynyŋ qaldyqtarynan qūrastyryp, ony 2- armiia dep atap, Krasnodar ölkesın qorǧauǧa jıbergen. Būl jerde de oŋbadyq. Faşister bızdı üstı-üstıne soqqyǧa aluda. Bailanys kışı leitananttaryn daiarlaityn mekteptı bıtırıp, men de osy qandy qyrǧyn ışınde jauyngerlık boryşymdy ötep jatyrmyn.

18.05.1942 j.

          Maidyŋ 10-12-sı künderı jau zeŋbırekterınen oq qarşa jaudy, bıreuı däl janymnan jarylyp, esımnen tanyp qaldym. Esımdı jisam, jauyngerler erıksız şegınıp ketıp jatyr. Dostarym menı tastaǧan joq. Qūlaq bıtelıp, dym estımeimın. Olar menı qoldan asyǧys qūrastyrylǧan saldyŋ üstıne jatqyzyp, özderımen bırge Qara teŋız aidynyna alyp şyqty. Su da joq, nan da joq. Jauyngerler teŋızde qalqyp jürgen, ışınde seledka balyǧy bar, bır böşkenı ūstap aldy. «Ölmegenge ölı balyq kezdesedı» degen ras eken, sony jedık. Şölden qatalap, közımız qarauytyp, esımızden adasa bastadyq. Aldymyz kümän edı. Baqytymyzǧa qarai, alty täulıkten keiın bızdı jaǧalau küzetınıŋ katerlerı qūtqaryp, Tamanǧa jaqyn jerdegı Komsomol stanisasyna äkelıp tastady.

Bızdı qūtqarǧan tehnik – leitenant Paliev Vladimir Stepanovichke myŋ alǧys!

1943 jyl, mart aiy

Basqa da jaralanǧan qarulastarymmen bırge Sochi qalasy tübındegı Hostin gospitalynda jatyrmyn. Soŋǧy uaqytta ne bolǧanyn esıme aludamyn. Byltyr 17 tamyz künı Georgievka degen stanisany qorǧau kezınde qatty qyrǧyn şaiqas boldy. Men äskeri bölımşeler arasynda üzılıp qalǧan bailanysty qaita jalǧap bola bergen kezım edı, däl janymnan snariad jaryldy…

Hostin gospitalynda ūzaq jattym. Sozylmaly jaraǧa ainalǧan jaraqatymnyŋ jazylar türı joq. Mıne, 1943 jyldyŋ nauryz aiy. Menı taǧy bır märte äskeri-därıgerlık komissiiadan ötkızdı, aqyry soǧysqa jaramsyz dep tapty. Şynymen men üşın jauyngerlık joryq joly aiaqtalǧany ma? Denımnıŋ sauynda qolymnan kelgendı ıstedım. Elge qara jaiau barmaimyn, omyrauymda «Erlıgı üşın» degen medalım bar…

                                      Ö.Ahmet