Qazaqstan Respublikasy Äkımşılık räsımdık-prosestık kodeksınıŋ (būdan ärı-ÄRPK) qoldanysqa engızılgenıne ekı jyl boldy. Äkımşılık ıs qaraluy barysynda belgılı bır jailarǧa bailanysty talap qoiyluy arqyly şeşım şyǧarylyp, jazbaşa ıs jürgızu tärtıbımen de qaraluy mümkın.
Jazbaşa talqylaudyŋ artyqşylyǧy nede desek, sot ısın jürgızu barysynda būl täsıldı qoldanu arqyly ädettegı ıstı qarastyrudyŋ jeŋıldetılgen türı qamtylady.
Jazbaşa ıs jürgızu tärtıbı jäne jazbaşa ısterdı qarau erekşelıkterı ÄRPK-nıŋ 23-tarauymen rettelıp, qarastyrylady. Sot aldyn ala tyŋdau kezınde är tarapqa äkımşılık ıstı jazbaşa ıs jürgızu tärtıbımen qaraudy ūsynuǧa qūqyly. Keiın olardyŋ jazbaşa kelısımın alǧan sätten bastap, sot ıstı osyndai tärtıppen qarau turaly ūiǧarym şyǧarady. Mūnda mındettı türde är taraptyŋ kelısımı kerek.
Jazbaşa ıs jürgızudıŋ negızgı artyqşylyqtarynyŋ bırı: sot talqylauyn jürgızu tärtıbın jeŋıldetıp, sotqa taraptardy şaqyrmai ıstı qarastyruǧa mümkındık beredı. Eger de ıstı jürgızu barysynda dūrys ärı naqty şeşım qabyldauǧa qosymşa mälımetter jetpese, sot öz qalauy boiynşa auyzşa formatty talqylauǧa köşuge qūqyly. Mūndai jaǧdai taraptyŋ būryn jıberılgen kelısımdı qaitaryp alu turaly ötınışhaty kelıp tüsse qarastyryluy mümkın.
Jazbaşa äkımşılık ıs jürgızu merzımı de köptıŋ köŋılınen şyǧyp jür. Al talap qoiu berılgen künnen bastap üş aidan aspaityn merzımde qarastyrylady. Asa kürdelı äkımşılık ıster boiynşa sottyŋ uäjdı ūiǧarymymen merzım üş aidan aspaityn uaqytqa ūzartyluy mümkın. Sot talqylauyndaǧy merzımdı ūzartu turaly ūiǧarym prokurordyŋ ötınışhaty boiynşa şaǧym jasauǧa, qaita qarauǧa jatpaidy.
Istı jazbaşa ıs jürgızu tärtıbımen jürgızu sätınen bastap, barlyq prosess jazbaşa ötedı jäne bükıl mälımetterdı jazbaşa habarlaidy. Olar: sot proseske qatysuşylarǧa talap qoiudyŋ tüskendıgı, jauapkerdıŋ talap qoiuǧa pıkır men qūjattardy ūsynu qajettılıgı. Sondai-aq barlyq prosestık qūqyqtardy jäne mındetterdı jazbaşa türde tüsındıredı.
Barlyq ısterdı jeŋıldetılgen tärtıppen qaraudyŋ basty erekşelıgınıŋ bırı, osyndai ıster boiynşa sot jazbaşa däleldemelerdı zerdelep, saralau negızınde taraptardy şaqyrmai-aq, sot otyrysyn taǧaiyndamai şeşım qabyldaidy.
Jazbaşa talqylauda eger būl äkımşılık ıstıŋ tez şeşıluıne yqpal jasasa, sottyŋ prosestık mäselenı şeşu üşın auyzşa talqylau taǧaiyndauǧa qūqyǧy bar. Qajettı auyzşa sot talqylauynan keiın jazbaşa ıs jürgızudı odan ärı jüzege asyruǧa jol berıledı, būl qosymşa ūiǧarym şyǧarylmai-aq jalǧasyn tabady.
Degenmen jazbaşa ıs jürgızuge köşetın kezde ärbır ıs boiynşa onyŋ kürdelıgıne män bergen dūrys.
Köbıne jazbaşa ıs jürgızu ısterdı qysqa merzımde qarauǧa mümkındık beredı jäne sotqa kelu, jolǧa ketetın şyǧyn, tūrǧyn jai jaldau, ıs-saparǧa tölenetın tölemder siiaqty şyǧyndardy bolǧyzbaidy, uaqyt tūrǧysynan taraptarǧa da sotqa da tiımdı ekenı sözsız.
Sondyqtan halyq arasynda būl turaly tüsındırme jūmystaryn keŋırek jürgızgen jön.
Baqytbek DÄUITOV,
Astana qalasy mamandandyrylǧan audanaralyq äkımşılık sotynyŋ sudiasy
