Energiiany tiımdı paidalanu mäselesı älem elderınıŋ kün tärtıbıne qoiylǧaly qaşan?! Batysta jylu energiiasynyŋ ysyrap mölşerı – alty, al elektr energiiasynıkı – on paiyzdy qūraidy eken. Bızdegı būl körsetkış – otyz ben qyryqtyŋ arasynda. Osynau olqylyqty tüzetu üşın balamaly quat közın barynşa jan-jaqty qoldanǧanymyz jön. Iаǧni, «jasyl ekonomikaǧa» köşkende ǧana jaǧdaiymyz jaqsarady. Sol maqsatta otandyq önertapqyştar bırqatar jaŋa jobanyŋ tūsauyn kesıp, paidaly häm paryqty ūsynystaryn alǧa tartuda. Äsırese, jas injener Ardaq Berdıbekovtıŋ jasaǧan jel diırmenıne bızdıŋ nazarymyz bırden audy. Erekşe qūrylǧy «Şyŋǧys hannyŋ jel turbinalary» dep atalady.
Qondyrǧynyŋ syrt körınısı zyryldauyqqa ūqsas. Onyŋ özgeşelıgı – däl osy pışınınde. Giroskoptyŋ jūmys ısteu qaǧidasyna süienıp, eŋ qatty jelge tötep beredı ärı öte ornyqty. Dästürlı jel turbinalarynyŋ ıske qosyluyna kemınde 5 m/s jyldamdyqpen soqqan jel kerek bolsa, bızdıŋ keiıpkerımızdıŋ diırmenıne 1m/s jyldamdyqtyŋ özı jetkılıktı.
– Ädette barlyq jel generatorlary aua aǧynyn audan boiymen tılgıleidı. Iаǧni, qamtylatyn aua şarşy metrmen ölşenedı. Al «Şyŋǧys han» qondyrǧysy bölekşe qūrylysynyŋ arqasynda auany kölemmen jinaqtap, nätijesı tekşe metr türınde esepteledı. Baiqap otyrǧanyŋyzdai, osydan keiın önımdılık koeffisientı de joǧary. Ekınşıden, qūrylymy qarapaiym. Bölşekterı jinalmaly bolǧandyqtan, tasymaldauǧa oŋai. Üşınşıden, diırmennen taraityn şu men terbelıs naryqtaǧy nūsqalarmen salystyrǧanda äldeqaida az. Törtınşıden, rotory kez kelgen jel baǧytymen ainala beredı, arnaiy baǧdarlaudy qajet etpeidı. Besınşıden, qyzmet etu merzımı ūzaq, – dep tüsındırdı Ardaq. Qondyrǧyny auruhana, mektep, balabaqşa, önerkäsıp oryndary, qoimalarda, sondai-aq, äskeri-qorǧanys nysandarynda ornalastyruǧa bolady.
Amerikalyq Jel energiiasy qauymdastyǧynyŋ mälımetınşe, 100 kilovatqa deiıngı quat beretın vertikaldy turbinalardyŋ älemdık satylymy byltyr 156 million dollardy qūrapty. Onyŋ 77 milliony AQŞ-qa tiesılı. Būl sifrlardyŋ jyldan-jylǧa ösıp bara jatqanyn eskersek, jel diırmenınıŋ qanşalyqty qajet düniege ainalǧanyn ūǧynu asa qiyn emes. Älgınde bız aitqan generatorlardyŋ ortaşa baǧasy – belgılengen quattylyqqa şaqqanda şamamen 2-3 myŋ dollar. «Şyŋǧys han» diırmenı būdan bırşama arzan, «Kunti Solutions» konsaltingtık kompaniiasy ony 1 myŋ dollarǧa baǧalapty. Sondyqtan äleumettık tūrmysy naşar elderde de qūruǧa yŋǧaily.
İnnovasiialyq önımge jahan jūrtşylyǧy qyzyǧuşylyq tanytuda. Ǧylym men tehnologiiadaǧy jetıstıkterdı anyqtaityn «GIST Tech-I Competition» atty halyqaralyq baiqauda Ardaqtyŋ diırmenı qazylar alqasynyŋ köŋılınen şyqqan. Keniianyŋ Nairobi qalasynda ötken osy jarysta 792 joba synǧa tüsıptı. «Bızdıŋ qondyrǧymyzdy köbısı ūnatty. Bügınde türkiialyq «Alka Group» kompaniiasymen kelıssözder jürgızudemız. Bolaşaqta AQŞ-tyŋ «Helix Wind», «UGE», Qytaidyŋ «SAWT», «AEOLOS», İtaliianyŋ «Flexienergy» siiaqty üzdık firmalarymen kelısım-şart jasasqymyz keledı. Būiyrsa, 2017 jylǧy «EXPO» körmesıne daiynbyz» deidı Ardaq.
Prezident Nūrsūltan Nazarbaev 2050 jylǧa qarai balama energiiany elımızde öndırıletın barlyq energiianyŋ jartysyna jaqyndatudy, al 2020 jylǧa deiın Qazaqstanda quat tūtynudy ünemdeu jylyna kemı 2,5 paiyzdy qūrauy tiıstıgın tapsyrǧan-dy. Būl baǧytta ıske asyrylyp jatqan şarapatty şaralardyŋ molaiǧanyna şyndap quandyq.
Botagöz MARATQYZY
