«Bolaşaq energiiasy, jasyl Jıbek joly» degen taqyryppen Qytai Halyq Respublikasynyŋ pavilony köpşılık qauymǧa esıgın aşty. Aşylu saltanatyna qatysqan Ahmetjan Esımov körmenıŋ eŋ ırı ärı tartymdy pavilondarynyŋ bırı bolyp tabylatynyn aityp, qytailyq ärıptesterıne sättılık tıledı.
«Osydan bır kün būryn QHR töraǧasy men QR Prezidentı pavilondy aralap körgen bolatyn. Ekı el basşylary atap ötkendei, Qytai men Qazaqstannyŋ arasyndaǧy qarym-qatynas jaŋa deŋgeige köterıldı. Jaŋǧyrtpaly energetika salasyndaǧy jaŋa tehnologiialar älemdegı osy quat közınıŋ damuyn yntalandyratyn bolady» dedı Ahmetjan Esımov.
Rasynda da, 1 myŋ şarşy metrge ornalasqan pavilonda Qytai energetikasynyŋ ötkenı men bügıngısı, onyŋ bolaşaǧynyŋ beinesı ūtymdy berılgen. Pavilonǧa kıreberıstegı qabyrǧada qytailyqtardyŋ su quatyn qalai paidalanǧanynan derek beretın qūrylǧy ornalasqan. Al 600 jyl būryn Chjen Hennıŋ (1405-1433 jyldary) jeldıŋ küşın paidalana otyryp jelkendı qaiyqpen Batys elderıne jetı märte sapar şekkenı aitylǧan. «Asyl keme» dep aişyqtaǧan jelkendı qaiyqtyŋ jel quatymen ǧana jūmys ıstegenı turaly aqparat berılgen. Kelesı bırınen 1878 jyly Qytaidyŋ alǧaşqy kömır şahtalarynyŋ negızı qalanǧanyn bıldık. Onyŋ da ızderı «energiia dälızınen» laiyqty oryn alypty. Sansia tūŋǧyş AES eŋ ırı elektr su stansiiasy ötken jyly 93,5 mlrd Kvt/saǧ öndırgen. Būl da qazırgı zaman şejıresınen oryn alǧan körsetkış.
– Būl, ärine, tarihqa şegınıs qana. Al bügıngı künnıŋ jetıstıgın «Aqyldy energiianyŋ bır künı» degen taqyryppen beruge tyrystyq, – dedı pavilon direktorynyŋ orynbasary Iаŋ Huŋ hanym. Körmenı aralatyp körsetken Iаŋ Huŋ körmege alyp kelgen jaŋa tehnologiialardyŋ tūrmystaǧy elektr qūraldaryna kırıktırılgenın aitty. Aita ketetını, onyŋ barlyǧynda energiia közderın tiımdı qoldanu, ony ünemdeu joldary qarastyrylǧan.
Jūrtşylyqqa pavilonnyŋ «Energetikalyq arman teatry», «Qonaqtardy kütu jäne demalys orny» da tartymdy bolary anyq. Onda adam balasynyŋ qanşalyqty quat közderıne täueldılıgı körnekı qūraldarymen körsetıp, anyq sezındıre alady. Pavilonnyŋ endıgı bır bölıgı kün, jel, su közderınen alynatyn quatty paidalanu, ony aludyŋ joldary körsetılgen maketterden tūrady.
Qytai ekonomikasynyŋ küretamyry – temırjol 124 myŋ şaqyrym bolsa, onyŋ 22 myŋ şaqyrymy asa joǧary jyldamdyqty temırjoldaryn qūraidy eken. Pekinnen bastau alyp, jolai Şensi arqyly Almatydan asyp, elordasy Astanaǧa tıreletın joǧary jyldamdyqty poiyzdyŋ maşinisı bolyp sezıngıŋız kelse, oǧan da mümkındık bar. Būl, ärine, äzırşe virtualdy türde. Alaida ǧylym men tehnikanyŋ damyǧan zamanynda ekı ortaǧa temırjolmen qatynaityn kezeŋnıŋ kökjiegı jaqyn siiaqty.
Körme zalynda eldıŋ ekologiia salasyndaǧy tūjyrymyn tolyq aşa alǧan eken. Ūiymdastyruşylar aldaǧy «EKSPO-2017» künderınde osy alaŋda bırneşe maŋyzdy şaralar ötkızudı josparlap otyrǧanyn aitty. Osynda Qytai pavilony Qytai men Qazaqstannyŋ energetikalyq yntymaqtastyǧy forumy ötetın bolady. Oǧan Beijıŋ, Şanhai, Şandun jäne basqa 23 provinsiiadan myŋǧa juyq käsıporyn ökılderı keledı dep kütılude.
Osy pavilonda kün asty elınıŋ astanasy Pekin qalasynyŋ jäne bırneşe ırı provinsiialarynyŋ künderı ötedı.
Aigül UAISOVA
