Joq ızdegen jazuşy

Menı bylaiǧy tanystar «Tabyldyŋ balasy» dep aitady. Ol kım deseŋız, satirik-jazuşy Tabyl Qūliias aǧamyz. Qalai aitsa da osy sözdıŋ astarynda bır aqiqat bar. Şynynda da, ol kısını janyma jaqyn ruhani äkelerımnıŋ bırı köremın. Özı de künara redaksiiaǧa qoŋyrau şalyp, eldıŋ jaŋalyǧy men hal-jaǧdaiymdy sūrap, jany qalmai tūrady. Jaqynda ǧana qarymdy qalamger seksen bes jasqa toldy.Tabyl aǧa osy bır-ekı jyldyŋ kölemınde ǧana közınıŋ naşarlap qalǧanyna bailanysty üiden alysqa ūzap şyǧyp jürgen joq. Äitpese, oǧan deiın qūr attai şauyp jürdı. Jolyǧa qalǧanda: «Keşe Ombydan keldım», «Ötkende Orynborǧa bardym», «Qazanda qanşama dünie jatyr» dep jat jerdegı şaŋ basqan arhivterdegı halqymyzǧa, tūlǧalarǧa qatysty bır tyŋ derek tabyla qalsa, sony elge jetkızgenşe asyǧatyn.
Qalamgermen menı taǧy bır bailanystyratyn dünie bar. Ol – tuǧan jerım Torǧai. Aǧamyzdyŋ Aqtöbenıŋ Oiylynda kındık qany tamǧanymen, ömırınıŋ eŋ bır bazarly şaǧy Torǧaida öttı. Dälırek aitqanda, ötken ǧasyrdyŋ 70-jyldary respublikalyq teleradio­nyŋ Torǧai oblysyndaǧy menşıktı tılşısı boldy. Būl jyldar jaŋa oblys aşylyp, şalǧai jatqan eldıŋ eŋsesı köterılıp, beinelep aitqanda, «qoi üstıne boztorǧai jūmyrt­qalaǧan» berekelı şaq edı. Däl osy kezeŋde būl öŋırde halqymyzdyŋ ardaqty azamaty Özbekälı Jänıbekov qyzmet ıstedı. Sol kezde qart ölkenıŋ ruhaniiaty men mädenie­tı köktemdegı köktei dürk qau­lady. Arqalyq şaharynda bıregei öner ordalary aşylyp, säulettı mūrajai boi köterıp, ūlttyq ansambl qūryldy. Sonyŋ basy-qasynda Özbekälı aǧamyzdyŋ özı jürdı. Osy jarqyn ısterdı közımen körgen qalamger auzynyŋ suy qūryp ait­qanda, tamsana tyŋdap otyrasyz.
– Özbekälınıŋ tapsyrmasymen auyldardy aralap, eldıŋ mereiın asyrǧan eŋbekkerlermen jüzdesıp, otyz teleocherk jazdym. Ataqty ūsta Säduaqas Köbentaiūlymen kezdesıp, äŋgımelestım. Kökıregı kenış qariia eken, ondai adamdar qazır joq. Bır ǧana Arqalyqtyŋ ırgesıne qonatyn kosmonavtar turaly jiyrmaǧa juyq teleocherk jazyp, jaryqqa şyǧardym. Būdan bölek, kosmonavtardy kütıp aluǧa elımızdıŋ atynan halyqaralyq jurnalis­ter ekipajy qūramynda boldym, – dep ötken künderden estelık örbıtedı.
Jalpy, Tabyl aǧamyzdyŋ bolmysy keide maǧan Şäken Aimanov somdaǧan «Aldar kösege» ūqsaidy. Ärine, ūlttyq tūlǧaǧa ainalyp ketken osy bır beinege tereŋırek üŋıle bılseŋız, keibıreuler aityp jürgendei, bar qulyqty boiǧa jiyp, bailardyŋ üstınen kün körgen quşykeş emes, onyŋ boiynan tazalyq pen adaldyqtyŋ qasietı qonǧan, elge qaiyry joq juandardy jündei tütıp, jarlynyŋ jaqtasy bolǧan jandy köresız. Jazuşynyŋ önerdegı mūraty da osy keiıpkermen ündese bılgen. Äde­biettıŋ auyr artilleriia­sy – satira. Būl janrǧa kez kelgen suretker bara bermeidı. Ol üşın qalamgerdıŋ jüregınıŋ tügı men tılınıŋ bezı, qalamynyŋ qylyştai qiyp tüser ötkırlıgı qajet. Tabyl aǧamyzdyŋ alǧaşqy kıtaby 1977 jyly «Kesılgen būrym» degen atpen jaryq kördı. Osy jinaqpen jazuşy ädebiet tabaldyryǧyn erkın attady. Odan keiın jyl aralatyp bırneşe kıtaptary şyǧyp, satira sardaryna ainaldy.
– Tabyl satiralyq epopeia jazbady demeseŋ, odan basqasynyŋ bärın – äŋgıme, hikaiat, povest, tıptı satiralyq roman da jazdy. Onyŋ şyǧarmaşylyǧy turaly maqalalarda aldymen auyzǧa alynatyny «Jylannyŋ tılı» romany satiralyq tuyndylardyŋ ozyq ülgılerı qatarynan oryn alady. Būl oraida «Kesılgen būrym», «Jalmauyz», «Sauda saqal sipasqanşa», «Qoŋyrauly külkıgramma», «Şi oq», «Qara tereŋ», «Aq myltyq», «Jegı», «Miǧa qoiylǧan bomba» jinaqtary – satira janrynyŋ sänın keltırgen närlı jinaqtar, – deidı jazuşy Änes Sarai.
Osy jerde qalamgerdıŋ Alaş arysy Jienǧali Tılepbergenov turaly «Aŋyz ızımen» atty romanyn erekşe aituǧa bolady. «Elım dep ötken erlerdıŋ, Söz bılgen janda haqy bar» dep Yǧylman aqyn aitqandai, kezınde ülken qyzmet atqaryp, asyl tūlǧaǧa ainalǧan azamattyŋ beinesın qara sözben körkemdep, jūrtymen qauyştyrdy. Mūny aruaq aldynda bolsyn, el aldynda bolsyn jazuşynyŋ azamattyǧy dep bılemız. Osy kıtapqa alǧy söz jazǧan akademik Dihan Qamzabekūly: «Jazuşy tek qana Jienǧali ömır sürgen kesapaty mol ortany beineleudı maqsat tūtpaǧan. Jienǧali şyǧarmaşylyǧy – qandauyrdyŋ qylpyp tūrǧan jüzı. Sol arqyly ūtymdy ädıs (şendestıru täsılı) taŋdai bılgen jazuşy bügıngı qoǧamnyŋ, ūlt taǧdyryna qatysy bar ötken zamannyŋ ırıŋdep, jarylaiyn dep tūrǧan merezderın aiausyz tıledı» deidı. Al aǧamyzdyŋ «Qanjosa ǧasyr» jinaǧy turaly zaŋǧar jazuşy Äbış Kekılbaiūly: «Būl şyǧarma ädebi täsıldıŋ jaŋa qyrymen körkem jazylyp, būryn-soŋdy oquşylarǧa belgısız bolǧan derekterdı mälım etuımen qūndy. «Bärınen de ne qymbat, kündegı ışken as qymbat, altyn kümıs tas eken, arpa bidai as eken» dep tau-tas, özen-kölder, syŋsyǧan tabiǧat tıl qatyp qyrylǧan adamdardyŋ ünın ǧasyrdan-ǧasyrlarǧa jetkızgendei sezındıredı» dep aitypty.
Qalamger bıraz jyldar merzımdı baspasöz salasynda eŋbek etıp, ūlttyq jurnalistikanyŋ damuyna bır kısıdei ülesın qosty. Qazaq televiziiasynda jūmys ıstegen jyldary «Jebe» atty satiralyq telejurnal aşyp, onyŋ daŋqy jalpaq elge ja­iyldy. Aqmola oblystyq televiziia­synda «Būǧalyq» satiralyq telejurnalyn aşyp, jürgızdı. Qazır feleton degen janr öşıp barady. Kezınde būl jauynger janrdyŋ bırı boldy. Qūliiasovtyŋ feletonşyldyǧymen de aty şyqqan. Keŋestık kezeŋde feletonşynyŋ nysanasyna ılıngender jazadan qūtylyp körmegen. Tıptı olardy Ortalyq komitettıŋ özı baqylap otyrǧan. Sanaly ǧūmyryn satira janryn zertteuge arnaǧan ǧalym Temırbek Qojekeev zertteu eŋbekterınde onyŋ 19 feletonyna taldau jasap, studentterdıŋ oqu qūralyna engızgen.
Arqanyŋ törındegı Aqmolanyŋ – bas qala bolǧanǧa deiın osynda ūlt janaşyr­larymen bırge ana tılımız ben salt-dästürımızdı biık tūǧyrǧa köteruge küş salǧandardyŋ bırı de Tabyl aǧamyz boldy.
Bügınde jazuşy «seksen beske keldım, qartaidym» dep qarap otyrǧan joq. ­Taiauda onyŋ ataqty jyrau, ädıl bi, jaujürek batyr Jiembet Bortoǧyşūlynyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧyna arnalǧan, qūndy mälımetke toly «Jiembet batyr» degen roman-essesı jaryq kördı. Būl süiektı şyǧarmada qalamger jyrau ömırındegı eleulı sätterdı derektı qūjattar negızınde körkem tılmen jetkıze bılgen. Ömırınıŋ bar ǧūmyry ūlt mūrasynyŋ bır joqşysyna ainalǧan qalamgerdıŋ oqyrmanǧa bererı älı de köp dep oilaimyz!