Jūldyzy janǧan jan

Erterekte eŋbek adamy erekşe därıpteldı. Sız malşysyz ba, sauynşysyz ba, älde zauyttyŋ qarapaiym jūmysşysysyz ba, mäsele onda emes. Öz ısıŋızdıŋ şeberı bolsaŋyz, el aldynda mereiıŋız ösıp, abyroiyŋyz asqaqtady. Keudeŋızge jarqyratyp orden taǧa­syz. Odan ärı sam­ǧasaŋyz, eŋbek şyŋyna şyqqan azamatqa berıletın joǧary ataqqa qol jetkızesız. Ärine, ony ekınıŋ bırı alǧan joq. jüzden ozǧan jüi­rıkterge ǧana būiyrdy. Sondai baǧy janǧan asyl jannyŋ bırı – bas qalanyŋ baiyrǧy tūrǧyny, ataqty sauynşy, Sosia­lis­tık Eŋbek Erı Saǧila Esenjolova.

ERTE ESEIGEN QYZ

Saǧila apamyz – soǧys jyly ömırge kelgen ūrpaqtyŋ ökılı. Sol jyldardaǧy el tartqan tauqymettı bala künınen sezınıp ösedı. Anasy Bibıjan on ekı qūrsaq köterıptı. Bıraq taǧdyrdyŋ jazuy ma, sodan bes balasy ǧana tırı qalǧan. Äkesı Äbdırahman soǧys uaqytynda eŋbek armiiasyna alynady. Jalpy, halqymyzda «qyz bala anasyna tartyp tuady» degen tämsıl bar. Bibıjan şeşemız de künı-tünı kolhozda jūmys ısteidı. Jai emes, ozat sauynşy boldy. 1940 jyly eŋbegı elenıp, Mäskeudegı Bükılodaqtyq halyq şaruaşylyǧy körmesıne qatysady. Mıne, osyndai jannyŋ aq sütın emgen Saǧila besıkten belı şyqpai eŋbekpen közın aşady. On üş jasynan anasymen bırge siyr sauuǧa baryp, sonyŋ qyr-syryn üirenedı. Kanikulda balalarmen būzau baǧady. Odan qaldy üidıŋ şaruasymen ainalysady. Qysqasy, anasynyŋ qolǧanaty boldy. Eluınşı jyldardyŋ basynan Arqada «tyŋ igeru» nauqany bastalǧany mälım. Onyŋ alǧaşqy zardabyn auyldardaǧy qazaq mektepterı tartty. Ana tılımızde bılım beretın oqu ordalarynyŋ esıgı tars jabyldy. Ol oqyp jürgen Köktaldaǧy qazaq mektebı jabylyp, balalar qaladaǧy bügıngı Jambyl atyndaǧy №4 ana tılımızde bılım beretın orta mektepke jaiaulap qatynaidy. Sodan 7-synypty bıtırgennen keiın keiıpkerımız odan ärı oqudy jalǧastyrǧysy kelmei, anasynyŋ qasyna sauynşy bolyp ornalasady.
Soǧystan keiıngı auyr kezeŋ. El tūrmysy älı oŋala qoi­ǧan joq. Auyl şaruaşy­lyǧy onşa damymaǧan. Tehni­kalar qat. Jūmystyŋ bärı qol­­men atqarylady. Bıraq eŋsesı tü­sıp jürgen adam­dy körmeisız. Erteŋge degen, eŋbek etuge degen senım küştı. On bestegı Saǧila da jūmysqa jan-tänımen kırısedı. Taŋ bozaryp atpastan fermada jüredı. Sauyn siyrlardyŋ oryndaryn äzırleidı. Būzaulardy bailaidy. Jem-şöp daiyndaidy. Künıne üş mezgıl sauyn. Bır sauynşyǧa on bes sauyn maldan tiesılı. Köz aldyŋyzǧa elestetıp körıŋız. Qandai auyr mehnat. Bıraq apamyz ony eş auyrsynǧan emes. Qaita, jūmys dese janyn salady. Berılgen jospardy asyra oryndaidy. Jas sauynşynyŋ aty şyǧa bastady. Oǧan kolhoz basşylarynyŋ yqylasy tüsedı. On segız jasynda tūrmysqa şyqsa, on toǧyz jasynda keudesıne «Eŋbektegı erlıgı üşın» degen medal taǧady. Söitıp, on besınen sauynşy bolǧan qyzdy eŋbek erte eseittı.

ÜZDIKTIŊ EREN ÜLGISI

Bügınde sauynşy degen söz köp aitylmaidy. Bır kezdegı qadırlı mamandyq estelıkke ainalyp barady. Baiaǧydai şaruaşylyǧy teŋızdei şalqyp jatqan keŋşarlar joq. Maldyŋ da basy azaiǧan. Sondyqtan sauynşylardyŋ qajettılıgı az bolyp tūr. Al bızdıŋ Saǧila apamyz bır fermada 40 jyldan astam ozat sauynşy bolyp eŋbek ettı.
Ötken ǧasyrdyŋ alpysynşy jyldardan bastap el ekonomikasy tüzele bastady. Auylşaruaşylyq salasyna da jaŋa tehnologiialar keldı. Solardyŋ bırı bolyp siyr sauu avtomattandyrylǧan jüiege köştı. Ol sauynşylardyŋ jūmysyn jaqsartty. Būrynǧydai ekı qolǧa salmaq tüspeitın boldy. Sauyn maldardy da asyldandyru prosesı jürgızıldı. Onyŋ nätijesı jaman bolǧan joq. Sol kezde fermada 1200 sauyn siyr bolǧan. Saǧila apamyzdyŋ bır özı 30-35 siyr sauǧan. Bır sauynşyǧa bır sauynnan 2500 l süt alu kerek bolsa, būl kısı 3000 l süt alyp, berılgen jospardy artyǧymen jüzege asyrǧan. Jylyna bır siyrdan 4000 litr süt öndırgen. Būl degen – ülken körsetkış. Esenjolova bes jyldyq jospardy üş jylda oryndap, qatarynan oq boiy alǧa şyqty. Onyŋ täjıribesı basqalarǧa ülgı retınde ūsynyldy. Märtebesı de joǧarylap, 1975 jyly süt fermasynyŋ brigadirı bolyp sailanady. Jūmys odan ärı qazandai qainady. Sol uaqytta Kirov («Köktal») sovhozy Aqmolany etpen, sütpen jäne kökönıs önımde­rımen qamtamasyz etıp tūrǧan şaruaşylyq edı. Kün saiyn fermanyŋ sauynşylary şaharǧa 10-12 tonna süt tap­syrady. Eŋbek ete jürıp, Selinograd audanyna qarasty Novoişim tehnikumyn syrttai tämamdaidy. 1976 jyly kompartiianyŋ HHV sezıne delegat bolyp sailandy. Ekı ret qatarynan Selinograd oblystyq halyq keŋesınıŋ deputaty boldy. Qazaq KSR Joǧarǧy Keŋesınıŋ deputaty da atandy. Sol jetpısınşı jyldardyŋ aiaq kezınde Saǧila Äbdırahmanqyzy basqarǧan sauynşylar brigadasynyŋ ataǧy respublika kölemınde dürkıredı. Onyŋ dübırı Odaqqa da estıldı. Eŋbekqor jan üzdık qyzmetı üşın «Lenin» jäne «Eŋbek Qyzyl Tu» ordenımen marapattaldy. Apamyz qaida barsa da, eldıŋ jaǧdaiyn esınen şyǧarǧan emes. Qazaq KSR Joǧarǧy Keŋesınıŋ deputaty bolyp jürgende Köktaldyŋ ortalyǧynan 240 oryndyq balabaqşa saldyrdy. Sovhozǧa bır kran kölıgı men sauynşylardy tasityn avtobus aldyrdy. Taǧy basqa maŋyzdy mäselelerdı şeşuge järdemın tigızdı.

KRUChİNANY TAŊǦALDYRǦAN KÜŞ

Būl kısınıŋ eŋ joǧarǧy ataq aluy da bır aita jüretın oqiǧa. Ony eşkım ondai marapatqa ūsynbaǧan. Özı de alam dep oilamaǧan. Bıraq adal eŋbek pen tögılgen terdıŋ öteuı dalaǧa ketpeidı ǧoi. Alpysynşy jyldardyŋ basy bolsa kerek. Jas sauynşy bırde jūmysqa erte kelıp, däu qanardy arqalap siyrlarǧa jem tögıp jüredı. Däl sol kezde fermany Selinograd oblystyq partiia komitetınıŋ bırınşı hatşysy Nikolai Efimovich Kruchina kelıp aralaidy. Oblys basşysy ülken qapty köterıp jürgen sauynşynyŋ qasyna kelıp: «Saǧila, andaǧy qap saǧan auyr emes pe?» dep sūraidy. Apamyz da eş qysylmastan: «Nikolai Efimovich, özıŋız köterıp baiqaŋyz» dep oǧan küle jauap beredı. Qyryqtaǧy eŋselı azamat qapty qolymen qapsyra ūstaǧanymen, ornynan qozǧalta almaidy. Bıraq jalyndy jasqa rizaşylyǧyn bıldıredı. Mıne, sol kezden Saǧila apanyŋ jankeştı eŋbegın bılgen Kruchina keiın özı Mäskeudegı Ortalyq Komitette jūmys ıstep jürgende Qazaqstannan Sosialistık Eŋbek Erı ataǧyna ūsynylǧan azamattardyŋ tızımınıŋ arasynan Saǧila Esenjolovanyŋ joq ekenın körıp, oblysqa qoŋyrau şalady. Oblys basşylary ol kısıge: «Qazır Esenjolova sauynşy emes, süt fermasynyŋ brigadirı» dep jauap berse, Nikolai Efimovich: «Men Saǧilany on bes jasynan bılemın. Naǧyz joǧary ataqqa laiyq azamatşa. Tez qūjattaryn daiyndap, maǧan jıberıŋızder» dep būiryq tüsıredı. Söitıp, az uaqyt ışınde apamyzdyŋ Mäskeuge joly tüsıp, Kruchinanyŋ qabyldauynda bolady. 1981 Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ bırınşı hatşysy Dınmūhamed Qonaevtyŋ qolynan «Altyn jūldyz» medalın alyp, Sosialistık Eŋbek Erı atandy. El basşysy Saǧilaǧa: «Qaryndasym, baqytty bol!» dep batasyn beredı. Mıne, osylai qazaqtyŋ bır qajyrly qyzynyŋ eŋbektegı jūldyzy jandy.

***

Bügınde Saǧila Äbdırahmanqyzy jetpıstı ortalasa da, qairatynan taimaǧan. Qazır aramyzda joq ömırlık serıgı Temırǧali aǧa ekeuı baqytty ǧūmyr keşıp, üş bala tärbielep ösırgen. Olardan bes nemere, jetı şöbere süigen baqytty äje. Qoǧamdyq jūmys­tardan qalyp körgen emes. Elbasymen de jüzdesken. Bızdıŋ bıluımızşe, qazır elımızde qazaq qyzdarynyŋ arasynan şyqqan ekı ǧana Sosialistık Eŋbek Erı qaldy. Onyŋ bıreuı būlbūl kömei änşı Bibıgül Tölegenova bolsa, ekınşısı – Saǧila apamyz. Endeşe, aramyzda jürgen, eŋbektıŋ qaharmany atanǧan asyl tūlǧany qalai ardaqtasaq ta, artyq bolmaidy.

Azamat ESENJOL