Qylmyskerge ükım oqylǧan kezde Qatira äjeidıŋ köz aldy qarauytyp, janynda otyrǧan balasynyŋ iyǧyna qūlai kettı. Qol-aiaǧy dırıldep, öz-özıne kele alar emes. Bar aitqany: «Mūndai jauyzǧa ölım jazasy ǧana laiyq. Al, ol bolsa ömır boiy türmede otyrmaq. Eş jazyǧy joq menıŋ üş bırdei qūlynym men kelınımnıŋ obaly kımge sonda? Olardy tırıdei otqa örtegen haiuannyŋ ömır süruge qandai qaqy bar?» deuge ǧana şamasy keldı. Sözınıŋ soŋyn aita almai, talyqsyp kettı.
Audanaralyq mamandandyrylǧan sot aimaqta būryn-soŋdy bolmaǧan asqan zūlymdyqpen jasalǧan qylmystyq ıstı qarap, öz kesımın aitqan edı. Ükımge jäbırlenuşı jaqtyŋ tuǧan-tuysqandary kelıspei, narazylyq bıldırdı. Tıptı, tergeu ısınde täjıribesı mol, talaidy körgen memlekettık aiyptauşy da qaiǧydan qan jūtqan aq şaşty ananyŋ zaryna şydap tūra almady. Tūla boiy şymyrlap, ekı közınen erıksız şyqqan jasty bıldırtpei ter oramalymen sürtıp aldy. Jarty ǧasyrlyq ǧūmyrynda mūndai jazyqsyz jandardyŋ ömırın jauyzdyqpen qiǧan oqiǧany bırınşı ret kezdestırıp otyrǧandyqtan ba, baiyz tauyp otyra almai üzılıstı kütpesten ornynan tūryp kettı.
Qazaqta jezde men baldyz, naǧaşy men jien, jeŋge men qainy qaljyŋdasa beredı. Tıptı, köbınıŋ jarasymdy äzılderı oiyn-külkıge arqau bolyp, köpşılıktıŋ köŋılın köterıp jatatyn şaqtary da az emes. Degenmen, būl oqiǧada jeŋge men qainynyŋ arasyndaǧy äzıl-qaljyŋ orny tolmas ökınışke alyp kelgen.
Astana maŋyndaǧy «Tegısjol» auylynda Nūraly şopandy bılmeitın adam kem de kem. Keşegı toqsanynşy jyldardyŋ alasapyranynda aldyndaǧy bır otar qoiy men on şaqty bas ırı-qarasyn şaşau şyǧarmai ösırıp-öndırıp, şaruaşylyǧyn döŋgeletıp otyrǧan jıgıt aǧasy bır basyna jeter ataq-abyroidan da kende emes.
Istıŋ tetıgın tapqanynan köp keşıkpei auyldan tört-bes şaqyrym qyrdyŋ basynan özıne üi de salyp aldy. Mıne, sol maldyŋ örısıne qolaily jerde ülken balasy ekeuı şarualaryn jailap, el qatarly tırşılık keşıp jatqan-tyn. Qoişynyŋ köktemgı qoi qozdaityn kezde aǧaiyn-tuysqa köbırek arqa süieitın ädetı. Būl – ekı qolǧa bır kürek tappai, bos sendelıp jürgen auyldaǧy jaqyn-juyq osyndai nauqan kezınde berıletın näpaqadan üles alyp qalsa degen ızgı niet. Sol nietpen alystan qosylatyn jamaǧaiyn bolyp keletın Şynybektı jūmysqa aldy. Orda būzar otyz jasqa kelıp qalǧan jıgıt şopannyŋ otbasymen bırden tıl tabysyp kettı. Özı elgezektık tanytyp, üi şaruasyna da aralasyp jürdı. Äsırese, üi iesınıŋ ülken balasy Eltaidy aǧalap, ışı-bauyryna kıretın. Eltaidyŋ äielı Nūrǧaişamen de qainysy retınde äzılı jarasyp jürdı.
Özınen bes-alty jas kışı jaqyn qainysyn äulettıŋ pysyq kelını de jatsynǧan joq. Bırde äzıldep: «Osy sen nege üilenbei jürsıŋ? Jasyŋ bolsa otyzǧa taiap qaldy. Erteŋ uaqyt öte kele «şal» dep qyzdar qaramai qoiady ǧoi degenı. Qainysy da osyny kütıp jürgendei «Jeŋeşe, ūnatatyn qyzym bar. Bıraq, oǧan köŋılımdı bıldıruge batylym jetpeidı. Qanşama ret oqtaldym. Alaida, qasyna jaqyndap, közıne közım tüsse boldy, tılım bailanyp qalǧandai söilei almai qalamyn» dep moiyndady.
– Ol kım?
– Jamal.
– Bızdıŋ Jamal ma?
– İä, Nūrat kökemnıŋ qyzy – Jamal.
Nūrǧaişa oilanyp qaldy. Küieuınıŋ naǧaşy apasynyŋ qyzy Jamal da būlarǧa qolǧabys beruge osy üige kelgen-tın. Jasy jiyrmadan endı asqan sūŋǧaq boily örımdei boijetken.
«Şynybektıŋ sende köŋılı bar eken» degen sözdı Nūrǧaişanyŋ auzynan estıgende Jamal qatty aşulandy. «Jaiyna qarap jürsın. Üstınen ünemı temekı sasyp jüretın adam menıŋ teŋım emes» dep qysqa qaiyrdy.
Mıne, osy sözdı jetkızgennen keiın Nūrǧaişa men Şynybektıŋ arasy aşyla tüskenge ūqsaidy.
«Adam köŋılı bır atym nasybaidan qalady» degendei, qyzdyŋ sözın jeŋgesınıŋ jetkızuı oǧaştau boldy ma, būl oqiǧadan soŋ jıgıttıŋ köŋıl-küiı tüsıp, eşkımmen söilespei, saiaq jüretındı şyǧardy.
Söitıp jürgende şopan şaŋyraǧynda jeŋge men qainynyŋ arasyndaǧy qyrǧiqabaqtyqty būrynǧydan da üdete tüsetındei kütpegen oqiǧa boldy.
Şynybek «bır şaruam bar edı» dep sūranyp ketken künı Nūrǧaişanyŋ anasynyŋ közındei körıp, közınıŋ qaraşyǧyndai saqtap jüretın qymbat jüzıkterı men altyn būiymdary joǧalady.
Küdık bırden audan ortalyǧyna ketken «ǧaşyq jıgıtke» tüsken.
«Basqa kım aluy mümkın? Būl tek sonyŋ ısı» dep köz jasyn būlapty kelın üi-ışıne.
«Ūstalmaǧan – ūry emes». Qanşa tūspaldap aityp, alystan oraǧatyp jetkızgenmen, jıgıt «esterıŋ dūrys pa?» dep almaǧanyn aityp, azar da bezer bolady. Alaida, köŋılde dyq qalyp qoiady.
Osy oqiǧadan keiın ol būl üide köp tūraqtai almaǧan. Alaida, keterınde oǧan jeŋgesı: «Adasqannyŋ aiyby joq. Eger, anamnyŋ közındei köretın gauHar jüzıktı «tauyp alyp jatsaŋ», äkelıp tastaudy ūmytpassyŋ» degen körınedı.
Mıne, osy söz onyŋ jüregıne qanjardai qadaldy. Ol az deseŋız, arada bır ai ötkende bır toida taǧy bır jeŋgesı jalpaq jūrttyŋ közınşe «qainym, sen qyzǧa sözıŋ ötpegesın, jeŋgesınıŋ qūndy dünielerın qoldy qylatyn körınesıŋ ǧoi» degenı. Osy sözdı estıgende onyŋ aşudan köz aldy tūmandanyp, janary eşnärse körmei qaldy. Tek keudesındegı qyjyl men aşy öksıktı basaiyn dep üstel üstınde tūrǧan şişa toly araqty bırınen soŋ bırın sımıre berıptı.
Sosyn toi aiaqtalmastan köne motosiklıne ot aldyryp, şopan auylyn betke alǧanyn özı de bılmeidı.
«Qyrsyqqanda qymyran iidı». Däl sol künı aǧa şopan balasy ekeuı ortalyqqa ketıp, şarualary bıtpegendıkten, sonda qonyp qalǧan bolatyn.
Könetoz kölıgın baryldatyp, jyn ūrǧandai jetıp kelgende üide Nūrǧaişa tek üş büldırşınımen bırge qalyŋ ūiqy qūşaǧynda jatqan-tyn.
Qatty tarsyldan şoşyp oiandy. Esık, terezenı bıreu qoimai ūryp, alyp barady. Balalardyŋ ūiyqtap jatqanyn bıledı, atasy men küieuı būlai ıstemes edı. Būl kım de bolsa jat adam. Üreilenıp, bıraz uaqyt jatqanymen, qoimaǧasyn amalsyz esıkke keldı.
«Oŋbaǧan, it-qanşyq, aş esıktı senımen söilesetın şaruam bar». Dauysynan tanydy sol Şynybek.
– Erteŋ kel bügın saǧan esık aşpaimyn, – dedı būl.
– Joq, aşasyŋ. El-jūrtqa masqaralap, abyroiymdy airandai tökkenıŋ üşın men senıŋ qanyŋdy ışemın.
Nūrǧaişa onyŋ mas ekenın sezıp, qorqynyştan tūla boiy dırıldedı. Osy kezde toǧyz jasar ülken balasy oianyp qasyna kelıp edı. Sony qūşaqtap, kereuetke ünsız otyra kettı.
Arada bes-on minut ötkende esık qaita tarsyldady. Būl joly ol qaharyna äbden mınıp alǧan. «Soŋǧy ret aitamyn. Eger, syrtqa şyqpasaŋ, men üidı örteimın».
Sälden keiın şynynda da qarauytqan adam beinesı esık, terezelerge bır närse şaşa bastady. Bölmenıŋ ışın benzin iısı alyp kettı.
Nūrǧaişa balasyna «sen baryp tösegıŋe ūiyqtai ber, qūlynym, qozǧalma. Men ana kısımen söilesıp keleiın» dep esıkke bettedı.
Közı qantalap tūrǧan qorqaudy kelınşek sabyrǧa şaqyrǧysy kelıp edı. Bolmady, auzynan «aq it kırıp, kök it şyǧyp» örekpıp tūrǧan qanışer bar pärmenımen tūra ūmtyldy.
Kelınşek üidı ainalyp qaşqysy kelıp edı, ülgermedı. Basyna auyr soqqy tiıp, ekpetınen qūlady.
Ol esınen tanyp jatqan jandy odan saiyn tömpeştep, denesın üige süirep kırgızdı de, esıktı syrtynan tırep, üige bırneşe jerden ot qoia bastady.
Söitıp, qyzyl jalyn qoiulanǧan kezde asyqpai köne motosiklıne otyrdy da jaiyna kete bardy.
Tergeu barysynda anyqtalǧandai, anasyn soqqyǧa jyǧyp jatqanda toǧyz jasar Ermek esıkten syǧalap eŋırep tūrǧan. Eger jauyz esıktı syrtynan tıremegende onyŋ bauyrlaryn syrtqa alyp şyǧyp, aman alyp qalatyn mümkındıgı bar eken. Öitkenı, üş säbi de esıktıŋ aldyna kelıp jan täsılım etken.
Mūndai zūlymdyqtan keiın qylmyskerdıŋ äke-şeşesı men aǧaiyn-tuystary köz körıp, qūlaq estımes jaqqa köşıp ketıptı.
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
