Аяқ адамның пырағы болса, көз – жанның шырағы. Жалғанның жарығын, анаңның ақ жүзін ең алғаш жаныңа қуат, жүрегіңе шуақ қып түсіретін де маңдайдағы «екі жұлдыз» көздің құдіреті. Бірақ көздің қадірін көзі көретіндерден гөрі көзі көрмейтін зағиптар немесе көзі нашар көретін жандар көбірек түсінетін секілді. Ғалым Нұрлановтың әңгімесі бізге осындай ой салды.
Астана қаласы әкімдігінің «Орталықтандырылған кітапханалар жүйесі» коммуналдық мемлекеттік мекемесіне қарасты көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтарға арналған арнайы кітапхананың жетекшісі Ғалым Нұрлановты бұрын ешкім көп біле бермесе керек. Осыдан бір апта бұрын «100 жаңа есім» жобасының екінші кезеңінде жеңімпаз атанған оның еңбек жолының өзі – үлкен хикая.
Бала қиялы биікке ұшырды
Қазір кітапхана ісімен қатар, көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтарға Брайль жүйесін, Брайльді компьютерді тегін үйрететін Ғалымның көзі он жасында сыр беріпті. Тамырларына суық тиген көзіне жергілікті дәрігерлер аллергияға қарсы дәрі беріп, тіпті асқындырып жіберіпті. Осылайша қате қойылған диагноздың кесірінен көру қуаты -10-ға бір-ақ түскен ол шынысы қалың көзәйнек кисе де, таяқ тастам жерді көре алмайтын күйге кіріптар болыпты. «Басында көру қуатымның әлсіздігін өзім де сезбеппін. Тек күнге шықсам көзім жасаурап, тоқтамайтын. Менің көзімнің жақсы көрмейтінін ең алғаш ұстаздарым байқап, ата-анамды шақыртты. Тұқымымызда мұндай ауру болмаған соң, ата-анам бұған мүлде сенбеді. Ұстаздарым ата-анамның көзінше тақтадағы жазуларды оқытқанда, көзім көрмей тұрса да, шешемнің жүрегі ауырмасын деп өтірік оқығаным әлі күнге дейін есімде» деп Ғалым кеңсірігі ашып отырып қалды.
Сонымен Ғалымның көзін Тараз қаласына апарып тексерткен ата-анасы баласының көзі тым нашар көретінін біліп, кішкентай ота жасатқанымен, оның да шипасы болмапты. Бұл Ғалымның 4-сынып оқып жүрген шағы еді. Тақтаны көрудегі қиындық қайта-қайта алдынан шыға берген соң, партасын тақтаға тақап қойса да көре алмаған оның оқу нәтижесі де төмендей бастапты. «Оқуға ынтам күшті еді, бірақ көзімнің көрмейтіні жігерімді құм қылды. Балалар да «төрт көз», «соқыр» деп ақымақ қылатын. Ондай кезде ешкім жоқ жерге барып, «неге бұлай болды?» деп ағыл-тегіл жылап, іштегі шерімді тарқатып қайтатын едім. Іштей таусылып, бордай үгіліп тұрсам да ата-анама көз жасымды көрсеткен емеспін» деп бір тынып алған Ғалым көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтарға көмек жасау бекіміне сол шақта келгенін айтты: көзінде кемістік бар балалардың барлығында бір ортақ психикалық ерекшелік – олар кекшіл. «Неге басқалар көзі көрмейтін балаларға көмектеспейді?» деген сұрау ұдайы жанын мазалап жүреді. Тақтаны көре алмағанымда қатар отырған баланың жазғанына қарасам, олардың ата-аналары «баламыздың үйренуіне кедергі жасады» деп ұстаздарыма шағымданатын. Міне, сондай кезде «кейін көзі көрмейтін балаларға тегін көмек жасаймын» деп шештім.
Арнайы медициналық жолдамамен Тараз қаласындағы емханада емделіп жатқан Ғалым аталған қалада зағип және көзі нашар көретін балалар оқитын мектеп барын естиді. Бұл оқысам деген үміті өшіп, салы суға кетіп жүрген Ғалымға қайта үміт сыйлады. Сонымен 8-сынып оқып жүрген Ғалым Тараз қаласындағы «Болашақ» мектеп-интернатына оқуға түседі. Бұл мектеп оның білім алуына, болашақ жоспарларын жасауына үлкен мүмкіндік берді. Болашақ жары, бүгінгі жұбайына да сол мектепте кездеседі.
Ғалым мектеп тауысқаннан кейін, ата-анасы Алматыға қоныс аударады. «Болашақ» мектеп-интернатын бітіргендер денсаулығына байланысты жоғары оқу орнына түсу үшін арнайы тест тапсыра алмайтын еді. Аттестат қана алып, Алматыға барған ол әлдебір танысының көмегімен күзетші болып қызмет істепті. Бірақ кітапқұмарлық Ғалымды күзетшілік кәсіптің көлеңкесінде қалдырған жоқ. Бос уақыты бола қалса, Алматы қаласындағы республикалық зағип және көру қуаты төмен азаматтарға арналған кітапханаға барып, кітап оқитын. Сонда өтілетін тегін курстардың бірін де құр жібермей қатысатын ол Брайль жазу жүйесін де осы арадан үйреніпті. «Брайльді үйреніп алған соң бала күнгі арманыма қанат бітті. Мен осы жерде қызмет істеп, үйренген білімімді басқаларға да үйретуім керек деп шешіп, тіке кітапхана жетекшісіне барып, осында жұмыс істегім келетінін, қалаған жұмыстың үдесінен шыға алатынымды айттым».
Кітапхананың сол кездегі жетекшісі Гүлбаршын Рахымбердіқызы қолында дипломы жоқ, бірақ жігерлі жігіттің бетін қақпай, жұмысқа алудың шарты ретінде жұмыспен қамту орталығы арқылы келуді айтыпты. Осылайша жұмыспен қамту орталығы арқылы жұмысқа орналасқан Ғалым ондағы жұмыстың ешқайсысын жатырқамайтын елгезек қызметкер болыпты. «Мен бұл арада өз таңдауым бойынша Брайль жүйесі және студия бөлімінде істедім. Мені біреу жұмсаса, көмекке шақырса «мен де керекке жарайды екенмін ғой» деп қатты қуанатынмын. Кітапхана жанынан шығарылатын «РБНСГ-Вести» газетінің редакторы декретке кеткенде дизайнын да өзі жасап, журналдың 2-3 санын шығарған шағы да болыпты. «Дизайн, журнал шығару жұмысын бұрын істеп көрмеген едім. Редактордың кетіп бара жатып айтқанын бекетке дейін ере барып жол-жөнекей қағазға түртіп алдым да, қалғанын жағаласып жүріп үйрендім» деді Ғалым.
Арманы Астанада жүзеге асты
Келісімшарттың уақыты біткеннен кейін Ғалым Астанаға келіпті. Мұнда да сүйікті ісінен алыстағысы келмеген ол Гүлбаршын Рахымбердіқызының жазып берген мінездемесін көтеріп, қазір өзі басшы боп отырған кітапханаға барады. Елорда төріндегі бұл кітапханада да Ғалым сияқты Брайль жүйесін білетін маман тапшы болғандықтан, олар бірден жұмысқа алыпты. Ғалымның жоғары білім алсам деген арманы да осы арада орындалып, Көкшетау қаласындағы Ақан сері атындағы мәдениет колледжін «Кітапхана ісі» мамандығы бойынша тәмамдаса, кейін Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінде төрт жыл білім алыпты.
Қазір Ғалымның басқаруындағы кітапхана өз оқырмандарына қажетті барлық жағдайды жасаған. Мыңнан аса оқырманы бар. Жұмыспен қамту орталығы көмекке жіберген қызметкерлердің жәрдемімен қыс мезгілінде оқырмандар қажет қылған кітаптарды үйіне де жеткізіп береді. Қарттар үйімен де тығыз байланыста екен. Кітапханада Брайль жүйесі бойынша абонементке келтірілген бес компьютер, Брайльді принтер де дайын. Оқырмандар осы құралдар арқылы өздеріне қажет кітаптарды Брайль қарпіне ауыстырып, принтермен басып шығарып, кітаптың иісін сезіне отырып оқи алады. Сонымен қатар «Болашақ» корпоративтік қорының қолдауымен кітапхана ішінен өлшемді дыбыс жазу студиясы ашылған.
Қазіргі уақытта зағип және көзі нашар көретін жандардың басты мәселесі – қазақ тіліндегі аудио кітаптардың жетіспеуі. Қалаған ақын-жазушылардың шығармаларының аудио нұсқасы оңай табыла бермейді. Бұрын шыққан аудио жазбалардың көбі көнеріп, сызылып кеткен. Бәрі цифрландырылған қазіргі таңда оны сөйлететін жабдық та аз. «Біздің мақсат – осы олқылықтың орнын толтыру. Қазір осы студияны пайдаланып, ескі кассетадағы кітаптарымызды, диск пен флешкаға көшіріп басу жұмыстарымен айналысып жатырмыз. Студия ашылғаннан бері жүзден аса кітапты жаздық. Бізді авторлық құқын алу мәселесі де қинайды. Алдағы уақытта Жазушылар одағының Астана қаласы филиалының басшыларымен де кездесіп, авторлық құқық бойынша келісімшартқа отырсақ деген ойдамыз. Youtube каналын да ашпақпыз» деді Ғалым болашақ жоспарын да ауызға алып.
«100 жаңа есім» жобасының салтанатты рәсімінде Ғалым Елбасына «Сіздің кітаптарыңыздың аудио және Брайль нұсқасын шығарсақ» деп өтініш жасапты. «Елбасы мақұлдады. Бұйырса, зағиптар және көзі нашар көретін азаматтар көп ұзамай Елбасының кітаптарын тыңдап, Брайльмен оқитын болады. Қазір соның нақты жобасын жасап жатырмыз».
P.S: Марк Твен «ХІХ ғасырда екі атақты адам бар: оның бірі – Наполеон, екіншісі – Хелен Келлер» деп бағалаған Хелен Келлер «Егер маған үш күндік жарық берсе» деген әйгілі шығармасында: «Мен оқыған кітаптар мен басқалардың маған оқып берген кітаптары менің тастай қараңғы әлемімді жарқыратқан шамшырағым іспетті. Ол мені өмір айдынында мәңгі адастырмайтын шамшырағыма айналды» деген еді. Сол сияқты Ғалым да өзінің бұлдыр әлемін нұрландырған құдіретті күш – кітап деп біледі. «Білімнің нәрі сіңген кітапта бір ғажайып иіс бар. Брайльмен жазылған кітаптарды сипалап оқып отырғанда, сол иіс менің тұла бойымды балқытады. Әлемді саусақ ұшымен болса да сезіндірген тағдырыма тәубе» деді ол.
