2022 جىل: اەك, «جەتكىلىكتى شەك», تسيفرلىق ماينينگ

الەۋمەتتىك تولەم

2022 جىلدان باستاپ جاردەم اقى, ايىپپۇل, سالىق جانە باسقا دا تولەمدەردى ەسەپتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (اەك) 3 063 تەڭگە بولدى. سونداي­اق ەڭ تومەنگى جالاقى كولەمى 60 000 تەڭگە بولىپ وزگەرەدى. مۇنىڭ مولشەرى 2021 جىلى 42 500 تەڭگە بولدى.  پرەزيدەنت قاسىم­جومارت توقاەۆ ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن كوتەرۋ ەڭ ماڭىزدى فاكتور ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا, ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنىڭ ءوسۋى ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن 1,6 ميلليون ادامنىڭ كىرىسىنىڭ وسۋىنە اسەر ەتەدى. ەلىمىزدە ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسى 60,5 جاسقا دەيىن ءوستى. 2027 جىلعا دەيىن وسىلايشا ايەلدەردىڭ زەينەت جاسى كەزەڭ­كەزەڭمەن ۇلعايادى. ءسويتىپ, ەرلەر دە, ايەلدەر دە قۇرمەتتى دەمالىسقا ءبىر جاستا شىعادى. ال مەملەكەتتىك بازالىق زەينەتاقىنى ەڭ تومەنگى مولشەرى 19 450 تەڭگەگە دەيىن ارتادى. ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرى 46 302 تەڭگە بولادى. ەگەر زەينەتاقى جۇيەسىندەگى جۇمىس ءوتىلى 10 جىل نەمەسە ودان از, سونداي­اق مۇلدە جوق بولسا, بازالىق زەينەتاقى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 54 پايىزىن قۇرايدى. سودان كەيىن 10 جىلدان اسقان ءار جىل ءۇشىن ونىڭ مولشەرى 2%عا ارتادى.  2021 جىلى قازاقستاندىقتار زەينەتاقى جيناعىنداعى ارتىق سومانى ءوز قاجەتتەرىنە العان ەدى. ياعني, 370 مىڭعا جۋىق ادام تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋعا, ەمدەلۋگە جانە باسقا دا قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن پايدالاندى. 2022 جىلدان باستاپ, زەينەتاقى جيناعىنداعى شەكتىك سومانىڭ جەتكىلىكتى مولشەرى ارتادى. اتاپ ايتقاندا, 21 جاستاعى ازامات ەسەپشوتىندا – 3,2 ملن تەڭگە, 30 جاستا – 4,4 ملن تەڭگە, 40 جاستا – 5,8 ملن تەڭگە, ال 50 جاستا – 7,4 ملن تەڭگە, 59­62 جاستا 9,1 ملن تەڭگەدەن ارتىق قاراجات جيناۋى قاجەت. پرەزيدەنت قاسىم­جومارت توقاەۆ زەينەتاقى جيناعىنىڭ شەكتى مەجەسىن كوتەرۋ مەرزىمىن 2022 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنە دەيىن ۇزارتۋدى تاپسىردى.

جاردەماقى ارتادى

2022 جىلدان باستاپ ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتىڭ وسۋىنە ساي بالا تۋعاندا بىرجولعى بەرىلەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقى دەڭگەيى دە ارتادى. جورگەكپۇل سوماسى بالا سانىنا بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. ياعني, ءبىرىنشى, ەكىنشى, ءۇشىنشى بالاعا – 116 394 تەڭگە (38 اەك), ءتورتىنشى جانە ودان كەيىنگى بالالارعا 192 969 تەڭگە بولادى. ال ەگىز نەمەسە ۇشەم, تورتەم بولسا, مەملەكەتتىك جاردەماقى ءار بالاعا جەكە ەسەپتەلەدى. جۇكتىلىك پەن بوسانۋ بويىنشا تابىسىنان ايىرىلعان جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەرگە بەرىلەتىن بىرجولعى الەۋمەتتىك تولەم 1 587 600 تەڭگە بولادى.

كوپبالالى وتباسىنا بەرىلەتىن جاردەماقى مولشەرى دە ارتادى. 4 بالاعا – 49 100 تەڭگە (16,03 اەك), 5 بالاعا – 61 382 تەڭگە (20,04 اەك), 6 بالاعا – 73 665 تەڭگە (24,05 اەك), 7 بالاعا – 85 948 تەڭگە (28,06 اەك). «التىن القا», «كۇمىس القا» القالارىمەن ماراپاتتالعان نەمەسە بۇرىن «باتىر انا» اتاعىن العان, ءى جانە ءىى دارەجەلى «انا داڭقى» وردەنىمەن ماراپاتتالعان كوپبالالى انالارعا تولەنەتىن اي سايىنعى جاردەماقى 19 603 تەڭگە (6,4 اەك) بولادى. مۇگەدەكتىك بويىنشا اي سايىنعى جاردەماقى مولشەرى ارتادى: ءى توپ – 69 155 تەڭگە, ءىى توپ – 55 108 تەڭگە, ءىىى توپ – 37 459 تەڭگە, ال 16 جاسقا دەيىنگى مۇگەدەك بالالارعا 50 426 تەڭگە تولەنەدى. بالا كەزىنەن مۇگەدەكتەرگە, 16 جاستان 18 جاسقا دەيىنگى مۇگەدەك بالالارعا 43 222 تەڭگەدەن 69 155 تەڭگەگە دەيىن جاردەماقى بەرىلەدى. ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ مولشەرى 5 پايىزعا ارتىپ, 36 018 تەڭگە بولادى. وسى ورايدا ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىمەن بايلانىستى تولەمدەر دە وسەدى. ياعني, اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋىنا بايلانىستى تولەنەتىن جاردەماقى مولشەرى ارتادى. وتباسىنىڭ ەڭبەككە جارامسىز ءبىر مۇشەسى بولعان جاعدايدا – 30 976 تەڭگە; ەڭبەككە جارامسىز ەكى ادام بولعان جاعدايدا – 53 667 تەڭگە, ءۇش ادام بولسا – 66 634 تەڭگە; ءتورت ادام ءۇشىن –  70 596 تەڭگە; بەس ادام ءۇشىن – 73 117 تەڭگە; التى جانە ودان كوپ 75 998 تەڭگە تولەنەدى. ال اتا­اناسىنان ايىرىلعان جەتىم بالالار اي سايىن 42 501 تەڭگە جاردەماقى الادى.

ايىپپۇل وسەدى

2022 جىلى كولىك جىلدامدىعىن 10­20 شاقىرىمعا ارتتىرعانى ءۇشىن – 15 315 تەڭگە, 20­40 كيلومەترگە ارتتىرعانى ءۇشىن 30 630 تەڭگە ايىپپۇل سالىنادى. جول بەلگىلەرىن نەمەسە جول ءجۇرۋ بولىگىندەگى بەلگىلەر بويىنشا تالاپتاردى ساقتاماعانى ءۇشىن ايىپپۇل 9 189 تەڭگە (3 اەك) بولادى. جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ جانە جول قوزعالىسىنىڭ وزگە دە قاتىسۋشىلارىنىڭ جقە تالاپتارىن ورىنداماۋى 5 834 تەڭگە (2 اەك) ورنىنا 6 126 تەڭگەگە ارتتى.  سونداي­اق تىيىم سالىنعان جەرلەردە تەمەكى بۇيىمدارىن, ونىڭ ىشىندە قىزدىرىلاتىن تەمەكى بۇيىمدارىن, كاليانعا ارنالعان تەمەكىنى, كاليان قوسپاسىن, تەمەكى قىزدىرۋعا ارنالعان جۇيەلەردى, ەلەكترون تۇتىنۋ جۇيەلەرىن جانە ولارعا ارنالعان سۇيىقتىقتاردى تۇتىنۋ ءۇشىن ايىپپۇل 45 945 تەڭگەگە ءوستى. اەك مولشەرىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى بىرقاتار قۇجاتتى الۋ ءۇشىن تولەنەتىن مەملەكەتتىك سالىق تا وزگەرەدى. ەندى تۋ تۋرالى كۋالىك الۋ ءۇشىن تولەنەتىن مەملەكەتتىك باج سالىعى –  24 504 تەڭگە (8 اەك ), جەكە كۋالىك – 613 تەڭگە (0,2 اەك), جۇرگىزۋشى كۋالىگى – 3 828 تەڭگە (1,25 اەك), نەكەنى تىركەۋ – 3 063 تەڭگە (1 اەك), نەكە كۋالىگىن ەكىنشى رەت العان جاعدايدا – 1 532 تەڭگە (0,5 اەك), اجىراسۋعا ارىز بەرگەندە تولەنەتىن مەملەكەتتىك باج سالىعىنىڭ مولشەرى – 6 126 تەڭگە (2 اەك).

تسيفرلىق ماينينگ, GOOGLE سالىعى

1 قاڭتاردان باستاپ ازاماتتار تولەگەن سالىعىن كورە الاتىن جاڭا قوسىمشا ىسكە قوسىلادى. جەكە تۇلعا قوسىمشا ارقىلى مەنشىگىندەگى جەرى مەن مۇلكى ءۇشىن قانشا سالىق تولەگەنىن جانە قانداي قارىزدارى بارىن بىلۋگە مۇمكىندىگى بار. 2022 جىلدان باستاپ قازاقستاندا Google سالىعى پايدا بولادى. تسيفرلىق سالىقتى شەتەلدىك ينتەرنەت­كومپانيالار (مىسالى, Google, Facebook, Netflix) تولەيدى. قىزمەتتەر مەن تاۋارلارىن ونلاين پلاتفورما ارقىلى ساتاتىن بارلىق شەتەلدىك كومپانيا قازاقستان بيۋدجەتىنە قوسىمشا قۇن سالىعىن تولەۋگە مىندەتتەلەدى. ققس مولشەرلەمەسى ساتىلعان تاۋارلار مەن قىزمەتتەر سوماسىنىڭ 12%­ىن قۇرايدى. سونداي­اق سالىق ماركەتينگ پەن جارناما سالاسىنا دا قولدانىلادى. قاراپايىم قازاقستاندىقتارعا جاڭا سالىقتىڭ قاتىسى جوق. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيس ترلىگى Google سالىعىنان ەل بيۋدجەتىنە جىل سايىن 2 ميلليارد تەڭگە تۇسەدى دەپ بولجاپ وتىر. 2022 جىلدان باستاپ كۇشىنە ەنەتىن جاڭالىقتىڭ ءبىرى – ۋتيليزاتسيالىق الىمنىڭ ارتۋى. قازاقستاندا اۆتوكولىكتى ەلگە كىرگىزۋ ءۇشىن 2016 جىلدان بەرى مىندەتتى ۋتيليزاتسيالىق الىم تولەنىپ كەلەدى. ال 2022 جىلدان باستاپ بازالىق ستاۆكانىڭ مولشەرى 153 150 تەڭگە دەڭگەيىندە بەلگىلەندى. ماسەلەن, جەڭىل اۆتوكولىك ءۇشىن (قوزعالتقىش كولەمى 1 000 سم3) ۋتيليزاتسيالىق الىم 459 450 تەڭگە بولادى. ۋتيليزاتسيالىق الىمدى اۆتووندىرۋشىلەر, رەسمي يمپورتتاۋشىلار جانە قازاقستانعا كولىك كىرگىزگىسى كەلەتىن جەكە تۇلعالار تولەۋگە مىندەتتى. الىم تەحنيكانى ەسەپكە قويعانعا دەيىن تولەنەدى. ال 5 قاڭتاردان باستاپ ىستەن شىققان كولىك قۇرالدارىن جويۋعا قابىلداۋ باستالادى. ياعني, وڭىرلەردەگى 18 بەكەت جۇمىسىن باستايدى. ىستەن شىققان كولىك قۇرالىن وتكىزگەنى ءۇشىن كولىك ساناتى مەن جيىنتىعىنا بايلانىستى 165 402 تەڭگەدەن باستاپ 606 474 تەڭگەگە دەيىنگى ارالىقتا اقشالاي وتەماقى بەرىلەدى. تاعى ءبىرى اتاپ وتەر جاڭالىقتىڭ ءبىرى ­ تسيفرلىق ماينينگكە سالىق سالىنادى. ەندى قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن ماينينگتىك فەرمالارعا تۇتىنعان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ءار 1 كيلوۆاتت­ ساعاتىنا 1 تەڭگەدەن تولەيدى. بۇل وزگەرىستەر سالىق كودەكسىنە ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەردە قاراستىرىلعان.

ءمامس

جۇمىس بەرۋشى قىزمەتكەر ءۇشىن جالاقى دەڭگەيىنىڭ 3%­ىن تولەيدى. بۇل مولشەر 18 000 تەڭگەدەن اسپايدى. قىزمەتكەرلەر, ونىڭ ىشىندە ازاماتتىق­قۇقىقتىق سيپاتتاعى شارتتار بويىنشا تابىس الاتىندار ءوز تابىسىنىڭ

2%­ىن, ياعني 12 000 تەڭگەدەن اسپايتىن مولشەردە تولەيتىن بولادى. جەكە كاسىپكەرلەر جانە جەكە پراكتيكامەن اينالىساتىن ادامدار ­ ەتج­نىڭ 1,4 ەسەلەنگەن مولشەرىنىڭ 5%­ىن نەمەسە 4 200 تەڭگە تولەيدى. بجت: قالا تۇرعىندارى ءۇشىن – 1 اەك نەمەسە 3 063 تەڭگە; اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن – 0,5 اەك نەمەسە 1 531,5 تەڭگە. دەربەس تولەۋشىلەر ەتج­ نىڭ 5%­ىن نەمەسە 3 000 تەڭگە تولەيتىن بولادى. مەملەكەت ازاماتتاردىڭ 15 جەڭىلدىگى بار ساناتى ءۇشىن تولەم جاسايتىن بولادى, بۇگىندە بۇل ساناتتاعىلار 11 ملن­نان اسادى. ءبىر ادام ءۇشىن جارنا مولشەرى 3 614,2 تەڭگەنى قۇرايدى.

باسقا دا وزگەرىستەر

1 قاڭتاردان باستاپ ءبىر قوراپ تەمەكىنىڭ ەڭ تومەنگى بولشەك ساۋدا باعاسى  520 تەڭگەدەن 550 تەڭگەگە دەيىن وسەدى. بۇل باعا 2022 جىلدىڭ 30 ماۋسىمىنا دەيىن ساقتالادى. ودان سوڭ ءار جارتى جىل سايىن تەمەكىنىڭ ەڭ تومەن باعاسى كەزەڭ­كەزەڭمەن, 2023 جىلى 600 تەڭگەگە دەيىن وسەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى 2022 جىلدان باستاپ شەتەلدىك ەكپەلەر اقىلى بولاتىنىن ەسكەرتتى. تەك قازاقستاندىق QazVac پەن قاراعاندىدا وندىرىلەتىن رەسەيلىك «سپۋتنيك V»­دى تەگىن سالدىرۋعا بولادى. بۇلاردان بولەك, قازىر قازاقستاندا قىتايدىڭ Sinopharm كومپانياسىنىڭ ءباا­دە وندىرىلگەن Hayat­Vax پەن قىتايدا وندىرىلگەن Vero Cell ەكپەسى, سونىمەن بىرگە قىتايدىڭ Sinovac كومپانياسىنىڭ CoronaVac ەكپەسى جانە امەريكا مەن گەرمانيا بىرىگىپ جاساعان Pfizer/BioNTech ۆاكتسيناسى بار. بۇل ەكپەلەردىڭ باعاسى قانشا بولاتىنى ايتىلمادى. 2022 جىلدان باستاپ, مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ ماڭدايشا جازۋلارى مەن بلانكىلەرى مەملەكەتتىك تىلدە جانە ورىس تىلىندە, قاجەت بولعان جاعدايدا باسقا تىلدەردە جازىلادى. بۇل زاڭ 2021 جىلى 29 جەلتوقساندا بەكىتىلدى. ال مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەردىڭ ماڭدايشا جازۋلارى مەن بلانكىلەرى مەملەكەتتىك تىلدە, قاجەت بولعان جاعدايدا ورىس جانە باسقا تىلدەردە جازىلادى. قازاقستان راتيفيكاتسيالاعان حالىقارالىق كەلىسىمدەردە وزگەشە كورسەتىلمەسە, جول بەلگىلەرىندەگى جازۋلار مەملەكەتتىك تىلدە بولادى. ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ زاڭدارىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس, 1 قاڭتاردان باستاپ داۋدى رەتتەۋگە مىندەتتى ادامداردىڭ ءتىزىمى ارتتى. ماسەلەن,  اليمەنت تولەۋ جونىندەگى كەلىسىمدى نوتاريۋستان بولەك مەدياتور, ادۆوكات يا زاڭ كەڭەسشىسى راسىمدەي الادى. ەندى قازاقستانعا ساياحاتتاپ كەلگەن شەتەلدىكتەردەن تۋريستىك الىم الىنادى. بۇل تۋرالى ارنايى ەرەجە ەنگىزىلدى. ياعني حوستەل, قوناقجاي, جالدامالى تۇرعىنجايدى قوسپاعاندا, تۋريستەردى قابىلدايتىن باسقا ورىندارعا كەلگەن شەتەلدىك ءار قونعان كۇنى ءۇشىن اقشا تولەۋى ءتيىس. وپەراتورلار تۋريستىك الىمدى جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە جىبەرەدى. دەگەنمەن, 2022 جىلى بۇل الىمنىڭ كولەمى 0 پايىز بولادى دا, الداعى جىلدان باستاپ ۇلعايادى.

ايزادا جايىققىزى