اباي جىلىنىڭ ايشىقتارى

جىلىستاپ بارا جاتقان 2020 جىل ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىمەن ايشىقتالدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ جىل باسىندا جارىق كورگەن «اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسىندا حاكىم مەرەي­تويىنىڭ ءمانى مەن ماڭىزىنا توقتالىپ, ەل كولەمىندەگى جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى اۋقىمدى ءىس-شارالار توي تويلاۋ ءۇشىن ەمەس, وي-ءورىسىمىزدى كەڭەيتىپ, رۋحاني تۇرعىدان دامۋىمىز ءۇشىن وتكىزىلەتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

حاكىم مەرەيتويى ەلوردادان باستالدى

پرەزيدەنت وسى جىلى اقىندىعىمەن عانا ەمەس, ويشىلدىعىمەن, اعارتۋشىلىق ەڭبەگىمەن, كومپوزيتورلىعىمەن ۇلت ۇستىنىنا اينالعان تۇلعاعا «اباي – رۋحاني رەفورماتور» اتتى تاعى ءبىر ماقالانى جانە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «اباي اماناتى» ماقالاسىن ارنادى. بۇل جاعداي حاكىم تۇلعاسى مەن مۇراسىنىڭ رۋحانيا­تىمىزدا ۇلكەن ورىن الاتىنىن دالەلدەي تۇسەدى. مەملەكەت باسشىسى جازعانداي, ابايدىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىندە ۇلت بولمىسى, ءبىتىمى, تۇرمىسى, تىرشىلىگى, دۇنيەتانىمى, مىنەزى, جانى, ءدىنى, ءدىلى, ءتىلى, رۋحى كورىنىس تاۋىپ جاتىر.
حاكىم مەرەيتويى قاڭتار ايىندا ەلوردادان باستالدى. «استانا وپەرا» تەاترىندا وتكەن اباي جىلىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى «قازاق حالقى – ابايدىڭ حالقى» اتتى مەرەكەلىك كونتسەرتكە ۇلاستى. جالپى اباي تويىنا ارنالعان حالىقارالىق, رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق دەڭگەيدە 500-دەن استام ءىس-شارا وتكىزۋ جوسپارلاندى. الەمدى جايلاعان ىندەتكە بايلانىستى سونىڭ دەنى ونلاين فورماتتا ۇيىمداستىرىلدى. بىراق سودان تويدىڭ ماڭىزى تومەندەمەدى. الىس-جاقىن شەتەلدەردە, ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارى مەن وڭىرلەردە ۇلى اقىن مەرەيتويى لايىقتى دەڭگەيدە اتاپ ءوتىلدى.

«ابايتانۋ» ورتالىعى اشىلدى

ەلوردامىز – نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ وزىندە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي بىرقاتار ءىس-شارا قولعا الىندى. اتاپ ايتقاندا, اباي قۇنانبايۇلى اتىنداعى №87 مەكتەپ-گيمنازيادا «ابايتانۋ» عىلىمي-تانىمدىق ورتالىعى اشىلدى. انىعىندا, بۇل ورتالىق باس قالامىزدا جۇمىسىن بىرنەشە جىل بۇرىن باستادى. بىراق لايىقتى عيمارات بولماعاندىقتان, جەتەكشىسى, اقىن, ابايتانۋشى الماحان مۇحامەتقاليقىزى جيناعان جادىگەرلەردى ورنالاستىراتىن لايىقتى عيمارات تاپپاي, كوشىپ-قونۋعا ءماجبۇر بولدى. بىلتىر جاڭا ورتا مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلىپ, حاكىمنىڭ اتىن يەلەنگەن سوڭ, بۇل ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىلدى.
بولاشاقتا ەلوردادا «اباي الەمى» ورتالىعى دا بوي كوتەرەدى. ونىڭ ەسكيزدىك جوباسى دايىن. ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىندا «اباي اكادەمياسى» عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇل مەكەمەنىڭ قۇرىلعانىنا وسى جەلتوقسان ايىندا ءبىر جىل بولدى. اكادەميا تاراپىنان «اباي قۇنانبايۇلى مۇراسى جانە قازىرگى قازاقستان: جاڭاشا اسپەكتىدە جۇيەلەۋ, تالداۋ جانە باسىلىمعا دايارلاۋ» اتتى كەشەندى عىلىمي جوباسى قولعا الىندى.
بيىل ينستيتۋت ۇلى اباي مەرەيتويى اياسىندا ءبىراز ەڭبەكتەنىپ, ونداعان كىتاپ شىعاردى. سونىڭ ىشىندە بەلگىلى عالىم تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «بىلمەي مۇنى جازعان جوق… (اباي ولەڭدەرىنىڭ جاڭادان تابىلعان قولجازبا نۇسقالارى)», «كەشەگى وتكەن بي قۇنانباي», «سوقتىقپالى, سوقپاقسىز زاماندا ءوستى» ەڭبەكتەرى, قر ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى, زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور نۇرلان دۋلاتبەكوۆتىڭ «قۇنانباي وسكەنباەۆ ءىسى» اتتى دەرەكنامالىق كىتابى, «ابايدىڭ عۇمىرناماسى», «اباي جانە قازاق سوتسيۋمى», «ابايدىڭ ءپالساپاسى», «اباي جانە الاش ساباقتاستىعى», «ابايدىڭ پەداگوگيكالىق دۇنيەتانىمى» ۇجىمدىق جيناقتارى, ادەبيەتتانۋشى عالىم سەرىك نەگيموۆتىڭ «ابايدىڭ كوركەمدىك جانە عىلىمي دۇنيەتانىمى», ابايتانۋشى سۇلتان ىبىرايدىڭ «جارىم ادامنان – تولىق ادامعا» كىتاپتارى, بالالارعا ارنالعان «بەس اسىل ءىس» تانىمدىق جيناعى جارىق كوردى.«نۇر-سۇلتان-جيدەباي» ۆەلوشەرۋى

نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ساكەن سەيفۋللين مۇراجايى ۇلى ابايدىڭ مەرەيتويىنا ارناپ «جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا» ءمۇشايراسىن ۇيىمداستىرىپ, قوماقتى قارجىلاي سىيلىقتاردى تاعايىندادى. بۇل دودادا بەلگىلى اقىن, حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى جانات اسكەربەكقىزى باس جۇلدەنى يەلەندى. ءداستۇرلى «التىن دومبىرا» ايتىسى «اباي تاعىلىمى – تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى» اتاۋىن يەلەنىپ, وندا سىر بويىنىڭ جۇيرىگى مۇحتار نيازوۆ ءۇشىنشى مارتە توپ جاردى.
وسى جىلى باس قالاداعى اباي داڭعىلى, 50 مەكەنجايىنداعى تۇرعىن ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا ۇلى اقىننىڭ بەينەسى كەسكىندەلدى. مۋرال بايقوڭىر اۋدانى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن سالىندى. «قازاقكونتسەرت» مەملەكەتتىك كونتسەرتتىك ۇيىمىنىڭ سۋرەتشىسى, گيپەررەاليست ءمۇسىنشى, «قازاقستاننىڭ 100 جاڭا ەسىمى» جوباسىنىڭ جەڭىمپازى ايدوس ەسماعامبەتوۆ بالاۋىزدان حاكىم بەينەسىن سوعىپ شىقتى.
ال اعىلشىن ءتىلىنىڭ مامانى, جۋرناليست ەرنات مەلسۇلى, ارىپتەسىمىز, «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى داۋلەتقالي اساۋوۆ جانە اقمولا وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى جاسۇلان ۇكەەۆ حاكىم مەرەيتويىنا «نۇر-سۇلتان-جيدەباي» ۆەلوشەرۋىن ارناپ, ەلوردادان ابايدىڭ تۋعان ەلىنە بارىپ قايتتى. ولار 1000 شاقىرىمدىق قاشىقتىقتى ارتقا تاستاپ, ءبىر اپتانىڭ ىشىندە مەجەلى جەرگە جەتتى.

اقىل-ويدىڭ ايناسى

ەندى ءار جىل سايىن 10 تامىزدا اباي كۇنىن اتاپ وتەمىز. بيىل بۇل مەرەكە ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەكىتىلدى. بۇل وتە دۇرىس شەشىم بولدى. سەبەبى بۇدان بۇرىن عالىمدار پىكىرى ەكىگە جارىلىپ, بىرەۋلەر ابايدىڭ تۋعان كۇنى 10 تامىز دەسە, ەكىنشىلەرى 23 تامىز دەپ بوي بەرمەيتىن. سوندىقتان ۇلى اقىنعا تامىز ايىندا ەكى رەت ءارتۇرلى شارالار ارنالاتىن. بيىل بۇل ماسەلەگە دە نۇكتە قويىلدى.
«اباي» تەلەرناسىنىڭ اشىلۋى دا بيىلعى ەلەۋلى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى. «اباي» تەلەارناسى – اقىل-ويدىڭ ايناسى» ۇرانىمەن حابار تاراتىپ جاتقان ول كورەرمەندەردىڭ جاقسى باعاسىن الىپ كەلە جاتىر. سونداي-اق «اباي» جانە «اباي جولى» تەلەحيكايالارى ءتۇسىرىلىپ, «قازاقستان» جانە «حابار» تەلەارنالارىنان كورسەتىلدى.

تەاترلار تارتۋى

تەاترلاردا حاكىم تۋرالى بىرنەشە سپەكتاكل كورەرمەندەرگە جول تارتتى. ەلوردانىڭ وزىندە جاڭا, ەڭسەلى عيماراتقا كوشكەن ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق مۋزىكالىق-دراما تەاترى م.اۋەزوۆ­تىڭ «اباي» تراگەدياسىنىڭ جاڭارتىلعان نۇسقاسىن, «جاستار» تەاترى ج.سومجۇرەكتىڭ «كوزىمنىڭ قاراسى», ءا.مامبەتوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك دراما جانە كومەديا تەاترى م.اۋەزوۆتىڭ «جاس اباي» جانە مۋزىكالىق جاس كورەرمەن تەاترى وسى اۆتوردىڭ «اباي-توعجان» سپەكتاكلدەرىن ۇسىندى.
وسى جىلى مەملەكەت باسشىسى ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىققا اباي اتاۋىن قايتاردى. نەگە, قالاي ەكەنى بەلگىسىز, ءاۋ باستاعى حاكىمنىڭ اتىنداعى بۇل سىيلىقتان كەيىنگى جىلدارى «اباي» انىقتاماسى ءتۇسىپ قالعان ەدى. بيىل عانا ورنىنا كەلدى. تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىڭدا سىيلىق يەلەرىنە ءتيىستى ماراپات تاپسىرىلدى.

اقىن مۇراسى – الەم تىلدەرىندە

بيىل حاكىم تۇلعاسىنا قاتىستى باسى قايىرىلعان تاعى ءبىر ۇلكەن ءىستىڭ قاتارىنا اباي شىعارمالارىنىڭ الەمنىڭ 10 تىلىنە اۋدارىلۋىن جاتقىزامىز. بۇل – اعىلشىن, اراب, قىتاي, يسپان, يتاليان, نەمىس, ورىس, تۇرىك, فرانتسۋز جانە جاپون تىلدەرى. اۋدارما جيناقتارعا اقىننىڭ 145 ولەڭى, 3 پوەماسى مەن 45 قارا ءسوزى كىردى. بۇل جۇمىستى «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورى جۇزەگە اسىردى. مۇنىڭ سىرتىندا «حالىقارالىق اباي كلۋبى» تۇعىرى بيىك تۇلعانىڭ ون تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىن بەس تىلدە شىعاردى. اتاپ ايتقاندا, ۇلى اقىننىڭ مۇراسى قازاق, ورىس, اعىلشىن, فرانتسۋز, نەمىس تىلدەرىندە جارىق كوردى.
شەتەلدەردە وتكەن شارالارعا كەلسەك, مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا بىرقاتار مەملەكەتتە «اباي» مادەني-اقپاراتتىق ورتالىعىنىڭ اشىلۋىنا مۇرىندىق بولدى. سونىڭ العاشقىسى چەحيا استاناسى – پراگا قالاسىندا اشىلسا, سودان كەيىن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە, مىسىر اراب رەسپۋبليكاسىندا, يتاليادا, رەسەيدىڭ سانكت-پەتەربۋرگ شاھارىندا وسىنداي ورتالىقتار ەسىگىن ايقارا اشتى. بۇعان قازاقستاننىڭ شەتەلدەردەگى ەلشىلىكتەرى دە ۇلەستەرىن قوسىپ, ءوز تاراپىنان اباي مۇراسىنىڭ الەم تىلدەرىنە اۋدارىلۋىنا جاعداي جاسادى.

ايماقتار اجارلاندى

ارينە, ۇلى ابايدىڭ مەرەيتويى تۇسىندا حاكىمنىڭ التىن بەسىگى شىڭعىستاۋ وڭىرىندە اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلدى. الدىمەن ايماقتىڭ اباتتاندىرىلۋىنا كوپ كوڭىل ءبولىندى. سونىڭ ارقاسىندا اقشوقى مەن اقىننىڭ كىندىك قانى تامعان سىرت قاسقابۇلاق اجارلانا ءتۇستى. اقشوقىداعى قورىم ىشىندەگى بەلگىتاستار جاڭارتىلىپ, قۇنانباي مۋزەيى سالىندى. اباي اۋدانىنىڭ ورتالىعى قاراۋىل كەنتىندە «اباي» ساياباعى اشىلدى. «جيدەباي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۋزەيى جاڭعىرتىلدى. وسىنىڭ ءبارى ءتۋريزمدى دامىتۋعا جول اشىپ وتىر.
سەمەي قالاسىندا «ۇلى اقىن اباي ۇلدارىمەن» ەسكەرتكىشى اشىلدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءوزى اشىپ بەرگەن بۇل ءمۇسىن حاكىمنىڭ بالالارى اقىلباي مەن تۇراعۇلمەن تۇسكەن سۋرەتىنىڭ نەگىزىندە بوي كوتەردى. بيىل دانىشپانىمىزدىڭ ەسكەرتكىشتەرى تاعى بىرقاتار وڭىردە, اتاپ ايتقاندا الماتى, اقتوبە, پاۆلودار, وسكەمەن, تۇركىستان, كەنتاۋ قالالارىندا, قاراعاندى وبلىسىنىڭ اباي شاھارىندا تۇعىرعا قوندىرىلدى. ال تۇركيانىڭ انتاليا قالاسىنداعى ابايدىڭ اتى بەرىلگەن ساياباقتا حاكىمنىڭ ەسكەرتكىش تاقتاسى, رۋمىنيانىڭ استاناسى بۋحارەستتە قازاقتىڭ ۇلى پەرزەنتىنىڭ ءبيۋستى قويىلدى.

تۇلعا تاعىلىمى

بيىلعى تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىق – قاراعاندى قالاسىنداعى لەنين كوشەسى اباي كوشەسى بولىپ قايتا اتالدى. وسىلايشا تالاي جىل مىز­عىماي تۇرعان «كۇن كوسەم» حاكىمگە ورىن بەردى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى, ءتيىستى تاقتايشالارعا مەملەكەتتىك بيۋدجەت قارجىسى جۇمسالعان جوق. بۇعان كەرەك قارجىنى بەلگىلى كاسىپكەر ەرلان ءاشىم ءوز موينىنا الدى.
«ۇلى اقىننىڭ مۇراسىن ۇلىقتاۋ­عا ارنالعان ءىس-شارالار جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇراتىن بولادى. ماسەلە مەرەيتويدا ەمەس, تۇعىرلى تۇلعانىڭ تۋىندىلارىنان تەرەڭ ءتالىم الۋدا. ابايدىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋ – ونىڭ قاعيداتىن ۇستانۋ, اماناتىنا ادال بولۋ. سوندا عانا جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا قاستەرلى قۇندىلىقتاردى سىڭىرەمىز» دەپ جازدى مەملەكەت باسشىسى ­قاسىم-جومارت توقاەۆ «اباي – رۋحاني رەفورماتور» اتتى ماقالاسىندا. راس, حاكىمدى تولىق تانۋ, ونىڭ مۇراسىنا بويلاۋ ءۇشىن ءالى دە جىلدار كەرەك. سەبەبى اباي – ءتۇپسىز تۇڭعيىق. كەلەسى مەرەيتويىن كۇتپەي, پرەزيدەنت جازعانداي, ءار جىلدا حاكىم مۇراسىنا, ۇلتقا كورسەتكەن ۇلگى-ونەگەسىنە ورالىپ وتىرۋىمىز قاجەت.