كەلەسى اپتانىڭ جۇماسى — حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى. كۇللى انالاردىڭ, اپكەلەردىڭ, قارىنداستاردىڭ مەيرامى. ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ايەل زاتىنا قاراسى دا, نيەتى دە, پەيىلى دە ءبولەك. سوندىقتان, اقجاۋلىقتىلارىمىز بەن بۇرىمدىلارىمىزعا قۇرمەتىمىز تاۋسىلماق ەمەس. نازىك جاندىلارىمىزعا ءىلتيپاتىمىز ءار كۇن سايىن قىلاڭ بەرىپ, سەزىلىپ تۇرادى. ولاردىڭ شاپاعاتىنان دا قۇر الاقان ەمەسپىز. سودان كەيىن عوي, مۇقاڭنىڭ (مۇقاعاليدىڭ) «…ايەلدەردى ەركەكتەردەن كوپ دەيدى, ويباي, ويباي, بولا بەرسىن كوپ مەيلى. ايەل دەگەن ادەمى عوي, ادەمى, ادەمىلىك بىزگە كوپتىك ەتپەيدى» دەيتىنى.
…شاڭىراقتىڭ شامشىراعى
تۇركىلەردىڭ «ۇماي انا» تۇسىنىگىندە ايەل تەگىنە دەگەن ۇعىم جاتىر. كونە تۇركىلەردىڭ ميفولوگياسىندا ۇماي انا ۇرپاق جالعاستىعىن جەبەيتىن پەرىشتە سانالادى ەكەن. سول ۇرپاق جالعاستىعىنىڭ يەسىنە ارنالعان سان مىڭ ماداقتىڭ ءبىرشاماسىنا وي جۇگىرتىپ كورەلىك: ايەل – الەمنىڭ اجىراماس بولىگى, ادامزاتتىڭ اناسى, تىرشىلىكتىڭ باستاۋ بۇلاعى, وتباسىنىڭ وزەگى, شاڭىراقتىڭ شامشىراعى, سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى, ادەمىلىكتىڭ اسىل ءتاجى, ءتاڭىر-تاعالا مەيىرىمىنىڭ سىنىعى, نازىكتىكتىڭ قاس ۇلگىسى, اللا راحىمىنىڭ جەرگە تۇسكەن شاعىلىسى, ۇلى اماناتى… ايەل …
«بايبىشە», «كەلىنتاس», «قىرىق قىز»…
قازاقتىڭ دانىشپاندىعىنا داۋ جوق. ۇلىسىن قالاي قۇرمەتتەۋدى دە بىلەدى. تاريح بەتتەرىن قالاي تاڭبالاۋدى دا ۇعىنادى. ۇلان-بايتاق دالامىزدىڭ ءار جەرىنە ايەل زاتىنا قاتىستى نىسپىلاردى تاڭا سالعانى – الگى ءسوزدىڭ ايعاعى. ماسەلەن, «بايبىشە», «كەلىنتاس», «قىرىق قىز», «وتاۋ-تاس», «مارجانتوبە», «قىزتوككەن», «بالقاش» كولى, «كەلىنشەكتاۋ», «قىزەمشەك»… وسىلاي جالعاسا بەرەدى. «ايشا ءبيبى», «اقبيكەش», «دومالاق انا», «باباجان قاتىن», «قاراشاش انا», «گاۋھار انا» سەكىلدى اۋليە انالارىمىزدىڭ كەسەنەلەرى بوي كوتەرگەن قاسيەتتى ورىندار دا بار. ال, بۇل جەر-سۋ اتتارى مەن قاسيەتتى ورىندار تۋرالى ەل ىشىندە نەبىر قىزىقتى سىرعا تولى اڭگىمەلەر شەرتىلەدى.
اپامنىڭ اينالايىنى
رەتى كەلگەندە, ايتا سالعان جاقسى. اڭگىمە قىلىپ وتىرعان انالارىمىزدىڭ ەگدە تارتقاندا ءبۇتىن اۋلەتتى, اۋىلدى باسقاراتىندارى بار. البەتتە, ول انالاردىڭ اقىلدىلىعىنان. «بايتال شاۋىپ, بايگە الماس» دەسەك تە, عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ۇلپانىنداي انالار كوپ بىزدە. اۋىلداعى اپامدى جۇرت سولاردىڭ قاتارىنا قوسادى. ويتكەنى, ول كىسىنىڭ ەل ىشىندەگى كىشىگىرىم داۋ-دامايعا تورەلىك ايتاتىنى بار-دى. سول اپامنىڭ بالالارىنا, نەمەرەلەرىنە كەيىگەندە, ۇرىسقاندا الدىمەن اۋزىنان شىعاتىنى عوي: «تۇقىمىڭ وسكىر!», «كوسەگەڭ كوگەرگىر!», «ۇرپاعىڭ كوبەيگىر!»… قىزىق! اينالايىنى ما, ايقايى ما؟.. ۇعىپ بولمايسىڭ!
قاتتىراق قاپالانعانداعى ءسوزىن ايتساڭشى, سۇيەكتەن ءوتىپ, سىرقىراتىپ جىبەرەدى: «اتاڭدى باقتىم, اكەڭدى باقتىم, سەنى باعىپ, قاي ءبىر قۇيقىلجىپ ءومىر سۇرەم دەيسىڭ!» وندايدا «اپا» دەپ, ءبىر نارسە ايتپاق بولا قالساڭ, ەستيتىنىڭ: «اپاسىز قال, ءيتتىڭ بالاسى!»
ال, ول كىسى اينالىپ, تولعانسا… قانداي كۇيگە بولەيتىنىنە ءتىلىم دە, ءسوزىم دە جەتپەيدى!
اسحات رايقۇل,
ا.raiqyl@astana-akshamy.kz
