احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىعىنا وراي اتقارىلۋى ءتيىس وزەكتى ماسەلەلەر تۋرالى وي-تولعام ءھام ۇسىنىستار
1994 جىلى قۇرىلعان احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قوردىڭ رەسمي اتاۋى الماتى قالاسى اكىمىنىڭ 1993 جىلعى شەشىمىندە ناقتى كورسەتىلگەن: «قازاقتىڭ حالىق اعارتۋشىسى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۇراجاي-ءۇيىن ۇيىمداستىرۋ تۋرالى» زاڭدى كۇشى بار قۇجات نەگىزىندە مۇراجاي ماڭدايشاسىنا مەكەمە اتاۋىن جازدىرتىپ ىلدىرتۋگە, ال قۇزىرلى ورگاندارعا زاڭدى تىركەتىپ الۋىنا ابدەن بولاتىن ەدى. وكىنىشتىسى, اتالعان قور تاراپىنان مۇنى جۇزەگە اسىراتىن ىقىلاستى ادام بولمادى, قور 1999 جىلى قايتا تىركەلگەندە اتاۋىن «قوعامدىق قور» دەپ تولىقتىرعانمەن, مەنشىگىنە العان مۋزەي-ءۇيدىڭ قاجەتتىلىگىن وتەۋگە قاۋقارسىز بولدى.
جوعارىداعى جاندى جەگەن جەگىقۇرت ساۋالداردىڭ جاۋابىن ۇستاز عيبراتىنان تاپقانداي بولامىن. «…نە پايدا, ونەرىڭ مەن بىلىمىڭنەن, ءتيىستى جەرلەرىنە سارپ ۇرماعان؟» دەيتۇعىن قازاق وقىعاندارىنا جولداعان ناسيحاتى ورەلىنى وياتارى انىق قوي دەپ جۇباناتىنمىن. سوسىن رۋحتى دەگەن جانداردى جاعالاپ ءجۇرىپ, مۇمكىنشىلىگى بار, ءسوزى ءوتىمدى, قولى ۇزىنداردان احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەيىنە اراشا بولۋلارىن سۇراۋمەن مەزى ەتكەنىمە باق بەتتەرىندەگى ماقالالار مەن تەلەارنالارداعى حابارلار دالەل. لاۋازىمدى تۇلعالارعا ءمان-جايدى ايتىپ: «قازاقتىڭ ۇلتتىق عىلىمىن نەگىزدەۋشى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ۇزەڭگىلەستەرىنەن نەسى كەم, ادەبيەت الىپتارى: مۇحتار اۋەزوۆ پەن ءسابيت مۇقانوۆ جانە باسقا دا تاريحي تۇلعالاردىڭ مۋزەيلەرىندەي مەملەكەتتىك مارتەبەسى بار, ءارى ۇكىمەت قاۋلىسىمەن قارجىلاندىرىلاتىن مەكەمە جاساپ بەرىڭىزدەرشى» دەپ ءجۇرىپ قاۋلىعا دا جەتتىك. بىراق ناقتى اتالۋى, ياعني جازىلۋى ءتيىس «احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيى» دەگەن اتاۋمەن راسىمدەلگەنىن كورمەگەن سوڭ, تاعى توقىراپ جۇرگەن جايىم بار. «باياعى جارتاس سول جارتاس» بولماسا ەكەن, تۇلعا اتىنداعى قورعا «احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيى» دەپ زاڭداستىرىڭىز دەپ ايقاسقان جىلدارىم ەسىمە تۇسسە, ازا بويىم قازا بولادى.
احمەتتەي تۇلعانىڭ, شىن مانىندە, كىندىگىنەن بالا بولماعانى, اسىراپ العان قىزى شولپان بايتۇرسىنوۆا-بايسالوۆا عانا زاڭدى مۇراگەرى ەكەنى تايعا تاڭبا باسقانداي قۇزىرەتتى ۇيىمدارمەن راستالعانىن الاشتانۋشىلار جاقسى بىلەدى. كەزىندە شىندىق ءۇشىن شىرىلداپ شولپان احمەتقىزى مەن گۇلنار مىرجاقىپقىزى اياۋلى اكەلەرىنىڭ تۇرعان ءۇيىن ازىپ-توزىپ تۇرعان جەرىنەن العاشقى بولىپ تابۋشىلار ەدى عوي! ءتىپتى الاش ارىستارىنىڭ قازاق قوعامىنا قايتا ورالۋىنا, رەسمي اقتالۋىنا جانسەبىل جۇمىس جاساعان گۇلنار مىرجاقىپقىزى ەكەنىن بۇل كۇنى بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەس. گۇلنار اپايدىڭ ماسكەۋگە اكەسى مىرجاقىپ پەن اتاەكەسى احمەتتىڭ ءىسىن قايتا قاراۋىن سۇراپ, اۋىق-اۋىق ءوتىنىش حات ءتۇسىرۋىنىڭ ارقاسىندا تاريح بەتىنىڭ اقتاڭداعى ارشىلدى. مۇنى قوس كەيۋانانىڭ قۇمىعىپ, كۇڭىرەنە ايتقاندارىنان ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەن ەدىم. بۇل شىندىقتى مىرجاقىپتىڭ جيەندەرى: جاننات ابەنقىزى, نۇرلان ساتىبالديەۆ, احمەتتىڭ جيەنى ايمان قابيدەنقىزى بىلەدى. سونىمەن قاتار احمەت تۇرعان ءۇيدى تابۋعا اتسالىسقان امانقوس مەكتەپتەگى كۋا! الاش ارىستارىنىڭ العاشقى شوعىرى – ماعجان جۇماباي, احمەت بايتۇرسىنۇلى, جۇسىپبەك ايماۋىتۇلىنىڭ 1988 جىلى 4 قاراشادا اقتالۋىن گۇلنار اپايدىڭ: «…تاعدىردىڭ مەنىڭ تۋعان كۇنىمە جاساعان سىيى» دەپ ەرەكشە تولقىعانىن كوزىمىز كوردى. سويتكەن انالارىمىز تاعىلىم ءۇيىنىڭ مەملەكەتتىك بولعانىن كورە الماي بۇل ومىردەن وزدى… دەسە دە گۇلنار مىرجاقىپقىزىنىڭ ارتىنان الاش قايراتكەرلەرىنە قاتىستى قۇندى دەرەكتەر قامتىلعان ماڭىزى زور ەستەلىك كىتاپتار قالعانى – كوڭىلگە جۇبانىش.
الاش ارىستارى مەن ولاردىڭ شىندىق ءۇشىن شىرىلداعان اياۋلى ۇرپاقتارى – شولپان مەن گۇلناردىڭ اقيقات دەگەن ارعىماعىنىڭ ىزىمەن كەلەمىن. ىزگى جولدىڭ اداستىرماسى حاق!
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى: قازاق قوعامىنا جارتى عاسىردان سوڭ ورالعان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ اياۋلى دا ارداقتى ەسىمىن ناسيحاتتاپ جۇرگەنىمىزگە 34 جىل بولدى. ەندەشە ونىڭ ارتىندا كوزىندەي بولىپ قالعان جادىگەرى – تاعىلىم مەكتەبىنىڭ دەربەس ءومىر سۇرۋگە تولىق حاقىسى بار دەپ بىلەمىن. 1993 جىلى احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيى بولۋى ءتيىس مەكەمە بەلگىسىز سەبەپتەرمەن 1994 جىلى قۇرىلعان قورعا قاراپ, ءوزىنىڭ زاڭدى اتاۋى تاسادا قالىپ, جەكەنىڭ مەنشىگى بولىپ كەلگەن-ءدى. ەندى الماتى قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ «الماتى قالاسى مۋزەيلەر بىرلەستىگى» كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك قازىنالىق كاسىپورنىنا ورالىمدى باسقارۋ قۇقىعىنا بەكىتىپ بەرسە, ونىڭ اتاۋى – احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيى دەپ جازىلعانمەن ء(الى رەسىمدەلمەگەن – ر.ي.), دەربەس جارعىسى, دەربەس ءمورى بولمايتىنى انىق. ۇلت مۇددەسى ءۇشىن قۇربان بولعان الاش ارىسى احمەت بايتۇرسىنۇلى جەكە-دارا قۇرمەتكە, دەربەس مەكەمە بولۋعا ءالى دە لايىق بولماعانى ما؟! وسىدان 25 جىل بۇرىن دا وسىنداي قاۋلى بولعان, بىراق كوپ جۇمىستىڭ اياقسىز قالعانىن ءارى بۇرمالانعانىن ونىڭ زاردابىن تارتقان ءبىز بىلەمىز ءھام ءتىرى كۋامىز!
رەسمي قۇجاتتار مەن باق-تا «احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيى» دەپ جازىلعانمەن, وسى اتاۋى ءالى كۇنگە زاڭدى تىركەلمەگەن ۇلت ۇستازى تاعىلىم مەكتەبىنىڭ زارىن ەستىر ۇكىمەت بولسا دەگەن ۇمىتپەن جازىپ وتىرمىز. جوعارىداعى بەكىتىلگەن جوسپاردىڭ مۇلتىكسىز ورىندالۋىنا ۇكىمەت قانا كەپىلدىك بەرە الادى دەپ سەنەمىز.
(سوڭى. باسى گازەتىمىزدىڭ وتكەن سانىندا)
رايحان يماحانبەت, احمەت بايتۇرسىنۇلى «ءتىل-قۇرال»
وقۋ-ادىستەمەلىك, عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى ديرەكتورى, ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوتسەنتى
