بۇدان ءتورت جىل بۇرىن ەلورداداعى قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ مەديا توبىندا قوعامدىق نەگىزدە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىم. جازاتىن جوسپارلى تاپسىرمالاردى ورىنداعاندا, بولماسا ارا-تۇرا وتكىزىلىپ جاتاتىن ءىس-شارالارىنا شاقىرعاندا عانا سول جاققا جولىم ءتۇسىپ جاتادى.
بىردە, وسىدان ەكى جىل بۇرىن, ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ كونسۋلتانتتىعىنا ورتا بويلىدان الاسالاۋ, الاسادان بيىكتەۋ, سۇيەگى جەڭىل, ءسوزى شيراق, ىسكە جىلدىم لىپىلداپ تۇرعان ازامات كەلىپتى. ەسىكتەن كىرگەن بەتتە-اق تۋعان باۋىرى كەلگەندەي قارسى العانى. تەگى مۇندايدى كۇتپەگەندىكتەن شىعار, قاپەلىمدە نە دەرىمدى بىلمەي:
– ساندىقتاۋدىڭ تاسىنداي كوزكورىم, ىزەتىڭ مەن مادەنيەتىڭ دە كەلىسكەن ازامات ەكەنسىز, – دەدىم وزىمشە كوسەمسىگەن بولىپ.
– ءدال ايتتىڭىز, اقمولا وبلىسى ساندىقتاۋ ءوڭىرىنىڭ تۋماسىمىن, كىندىك كەسكەن جەرىم مادەنيەت اۋىلى, ەسىمىم – ساتىبالدى, تەگىم – جۇماعاتوۆ, – دەپ شۇبىرتىپ الا جونەلدى.
1952 جىلدىڭ 3 ماۋسىمىندا ءومىر ەسىگىن اشقان ەكەۋمىزدىڭ تانىس-ءبىلىسىمىز وسىلاي باستالعان سول ازامات ءالى دە قۋناق تا شيراق قالىپتا.
العاشقى اسۋ
توڭىرەگى شوق-شوق ورماندى اۋدان ورتالىعى ساندىقتاۋ – جازدا جاسىل جەلەگىمەن, قىستا اعاش بۇتاقتارى ۇلپىلدەگەن ماقتالى قارىمەن, قىرات-قىرقالارى مەن بەل-بەلەستەرىنىڭ تاستارى قىز جاساۋىنىڭ ساندىق ۇستىنە تەكشەلەنگەن قۇراق كورپەلەرىندەي قالانا بىتكەن تابيعاتتىڭ كەلىستى ءبىر ءوڭىرى. ال كەيىپكەرىمىز ساتىبالدىنىڭ تۋعان اۋىلى مادەنيەتتە جاسىل جەلەك جوقتىڭ قاسى. سوندا دا كىندىك قانىڭ تامعان جەردىڭ ورنى قاشان دا بولەك.
– اكەم سيباعات جۇماعاتوۆ ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى 1945 جىلى كونتۋزيا سالدارىنان ءبىر اياعىنان ايىرىلىپ, وتباسىنا 2-توپتاعى مۇگەدەك بولىپ ورالدى. وسى سوعىستا ونىڭ ءتورت بىردەي باۋىرى قازا بولدى. شەشەم قارپيا ەكەۋى ءومىر قانشا اۋىرتپالىعىن سالسا دا, ءتورت بالالى شاڭىراق اتاندى. سونىڭ ءبىرى ءوزىممىن, وقىتتى, ءتالىم مەن تاربيە بەردى, قولدارىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادى. سولاردىڭ قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا 1974-1977 جىلى اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ, وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ جولداماسىمەن اقمولا وبلىسىنىڭ مارينوۆكا اۋدانىنداعى «نوۆوبراتسكي» كەڭشارىنىڭ بولىمشەسىنە اگرونوم, اگرونوم-تۇقىم ءوسىرۋشى, شارۋاشىلىقتىڭ باس اگرونومى بولىپ قىزمەت ساتىلارىنىڭ باستاپقى اسۋلارىن مەڭگەردىم. از ۋاقىت ارالىعىندا وسىنداي دارەجەگە كوتەرىلۋىمە ءىس-تاجىريبەسى مول, ءوندىرىستىڭ شەبەر ۇيىمداستىرۋشىسى – بولىمشە باسقارۋشىسى نەمىس ازاماتى گارري لەگلەر مەن تراكتور-ەگىس بريگاداسىنىڭ بريگاديرى نيكولاي ۆوروپاەۆتىڭ اقىل-كەڭەستەرى, ديقاندىق ەڭبەكتىڭ قىر-سىرىن, ءادىس-تاسىلدەرىن, جەرمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن, تەحنيكالاردىڭ جوندەلۋىن, ادامدارمەن ءتىل تابىسا ءبىلۋدىڭ كوكەيگە قونىمدى جاقتارىن قۇلاعىما قۇيىپ باققاندارى سەبەپ بولدى. ءومىرىمنىڭ العاشقى اسۋى مەنى وسىلاي شىڭدادى, – دەيدى ساتىبالدى سيباعاتۇلى.
بۇل ءومىردىڭ العاشقى بەلەسىنەن جول باستاۋى دۇرىس قيىسقان ادامنىڭ ءوز تاعدىرىنا ريزالىعىنداي سەزىلدى. ويتكەنى ونىڭ ەڭبەكتەگى باستاۋلى عۇمىرى تۋعان جەر مەن اۋىل تىرلىگىنە شىنايى بەرىلگەن اڭقىلداعان اقكوڭىل ادامداردىڭ ورتاسىندا قالىپتاستى. اسىرەسە ساتىبالدىنىڭ بىلىكتى مامان, باسشىلىقتا ىسىلعان ازامات بولىپ شيراۋىنا سول كەزدەگى سوۆحوز ديرەكتورى, قازىر اقمولا وبلىسىنا كەڭىنەن تانىمال فەرمەر, تسەلينوگراد اۋدانىنداعى ءىرى اۋىلشارۋاشىلىق قۇرىلىمىنىڭ باسشىسى, مەتسەنات, تالاپشىل ءارى ۇستانىمى بەرىك قۋانىشبەك احمەديننىڭ ءتالىمى ەرەكشە بولعانىن ايتساق تا ارتىقتىعى جوق.
– 1977 جىلى مەنى جاس كوممۋنيست رەتىندە ەركىمنەن تىس اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ نۇسقاۋىمەن كومسومولدىڭ ەكىنشى حاتشىلىعىنا ۇسىنىپ, سايلادى دا جىبەردى. تاجىريبەلى ىسكەر ازامات رەتىندە مەنى جوعارى باعالاپ جۇرگەن سوۆحوز باسشىسى شارۋاشىلىقتان وڭايشىلىقپەن جىبەرە قويمادى. الايدا پارتيانىڭ قاتاڭ ءتارتىبى ونى دا يلىكتىردى. وسىلايشا ارادا ءبىر جىل وتكەندە, زاپاستاعى وفيتسەر ءارى كوممۋنيست رەتىندە كەڭەس ارمياسى قاتارىنان ءبىر-اق شىقتىم, – دەيدى كەيىپكەرىم.
شىنى سول, اسكەري قىزمەتتەن سوڭ, بۇرىنعى ساياسي قىزمەتكەر, اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ مامانى رەتىندە قاراعاندى وبلىستىق پارتيا كوميتەتى ونى جاڭادان قۇرىلعان وبلىستىق «سەلحوزحيميا» وندىرىستىك بىرلەستىگىنە باسشىلىق قىزمەتكە جىبەردى. وندا ءوندىرىس ءبولىمىنىڭ باستىعى, بىرلەستىك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى – باس اگرونومى بولىپ قىزمەت اتقارعان ساتىبالدى 1986 جىلى قاراعاندى وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى, بۇدان سوڭ باستىقتىڭ ورىنباسارى بولدى.
قانداي شارۋادا دا العىرلىعىمەن, ىسكە يكەمدىلىگىمەن تانىلعان ازاماتتى جوعارعى باسشىلار دا نازاردا ۇستاعاننان بولار, 1988 جىلى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جانە تاعام ونەركاسىبى ءبولىمىنىڭ نۇسقاۋشىسى ەتىپ تاعايىندادى.
اراعا ءبىر جىل سالعاندا, ياعني 1989 جىلدىڭ قاراشاسىنداعى ەسەپ بەرۋ-سايلاۋ كونفەرەنتسياسىندا قاراعاندى وبلىسى تەلمان اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى, ال بۇدان كەيىن ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلاندى.
كەيىنگى بەلەس
سول تۇستاعى بۇل ءوڭىردىڭ ايرىقشا ەرەكشەلىگى – تەلمان اۋدانى (بۇگىندە بۇقار جىراۋ اتالادى) سۋارمالى القابى, كوكونىس پەن كارتوپ ءوسىرۋى جاعىنان رەسپۋبليكاداعى ەڭ ءىرى ايماقتاردىڭ ءبىرى سانالاتىن. ويتكەنى وسى ءوڭىر ارقىلى ەرتىس-قاراعاندى كانالى تارتىلعان. ونىڭ ۇستىنە بۇل وڭىردە بىرنەشە ءىرى قۇس فابريكاسى مەن ەت-ءسۇت كەشەندەرى, ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى ۆولىنسكي شوشقا كەشەنى جۇمىس ىستەدى. تەلمان اۋدانى وسى اتالعان ونىمدەرمەن ميلليونعا تارتا تۇرعىندارى بار وندىرىستىك قاراعاندى مەن ونىڭ ىرگەلەس شاعىن قالالارىن قامتاماسىز ەتتى. بۇل از دەسەڭىز, قالانىڭ ءدال ىرگەسىندە ەسىمى وسى ايماققا كەڭىنەن تانىمال الەكساندر حريستەنكو باسشىلىق جاساعان قاراعاندى اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى, وبلىستىق مال اسىلداندىرۋ ستانتسياسى, وقۋ كومبيناتى, وبلىستىق زووۆەتسناب, اگروحيميا زەرتحاناسى سياقتى سانى كوپ اۋىلشارۋاشىلىق مەكەمەلەرى مەن ۇيىمدارى ورىن تەپكەن-ءدى. كومىرلى قاراعاندى مەن بولات بالقىتاتىن تەمىرتاۋ دا وسى اۋداننىڭ ايماعىنا كىرەتىن. وسىنىڭ بارلىعىنىڭ تىگىسىن جاتقىزىپ, ورايىن تابۋ ساتىبالدى جۇماعاتوۆتىڭ موينىنا جۇكتەلگەن ابىرويلى دا اۋىر سالماق بولدى. الايدا شىڭدالۋدىڭ سارابدال سىندارىنىڭ تالايىندا سىر بەرمەگەن ازامات بۇدان دا سۇرىنبەي وتە الدى.
– قاراعاندى وبلىسىندا قىزمەت ىستەگەن جىلدارىم ءىزسىز كەتكەن جوق. ەسىمدەرى رەسپۋبليكامىزعا تانىمال كوپتەگەن ادامدارمەن جۇزدەسىپ, ارالاس تا قۇرالاستىق مەن ءۇشىن ۇلكەن ءومىر مەكتەبى بولدى. اتاپ ايتقاندا, ولار: ق.سۇلتانوۆ, و.ابدىكارىموۆ, ت.مانسۇروۆ, ا.قۇسايىنوۆ, ل.پولەجاەۆ جانە باسقالار. لەونيد پولەجاەۆ كەيىننەن كوپ جىلداي رەسەيدىڭ ومبى وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى بولدى.
حالىق اۋزىندا قازاقستان ماگنيتكاسى اتانعان كارمەتكومبيناتتىڭ تەلمان اۋدانىنىڭ شەفى رەتىندە, ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاراقتانۋىن جاقسارتۋعا, قارجىسىن مولايتۋعا قامقورلىق كومەگى از بولمادى. ساتىبالدى اۋداننىڭ باسشىسى رەتىندە وسى ىرگەلى كاسىپورىنمەن ءوزارا مىندەتتەمەلەر مەن ارىپتەستىكتى جولعا قويا الدى. سونىڭ ارقاسىندا اۋداننىڭ تابىسى ورگە باسىپ, حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقساردى, اۋىلدار كوركەيدى. الايدا 1991 جىلى كەڭەستىك, پارتيالىق جۇيە كۇيرەگەن تۇستا دا ساتىبالدى جۇماعاتوۆ «قاراعاندىمەليوراتسيا» وندىرىستىك بىرلەستىگىندە سىرتقى ەكونوميكالىق بايلانىستار ماسەلەسىمەن ەكى جىلداي اينالىستى.
– قازاقتا «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك» دەگەن اتالى ءسوز بار. 1993 جىلى اتباسار اۋدانىنىڭ اكىمى ا.پاشكوۆتىڭ شاقىرۋىمەن ۇيىمداستىرۋ-كادر بولىمىنە باسشى, ارادا ەكى جىل وتكەندە اۋدان اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى, اۋىل شارۋاشىلىعى دەپارتامەنتىنىڭ, «مارينوۆسكوە» كەڭشارىنىڭ ديرەكتورى, 2005-2012 جىلدارى اتباسار اۋدانىنىڭ جەر قاتىناستارى جانە اۋىل شارۋاشىلىعى بولىمدەرىنىڭ باسشىسى سياقتى لاۋازىمدىق قىزمەتتەردىڭ تۇتقاسىندا بولدىم. بۇل اۋدان مەنىڭ ومىرىمدە ەرەكشە ءىز قالدىردى, – دەيدى ءسوزىن ساباقتاعان ساتىبالدى جۇماعاتوۆ.
ءيا, ساندىقتاۋدىڭ قالانعان تاقتالى تاستارىنداي ءومىر باسپالداقتارىنان ساتىلاي وسكەن ساكەڭ 2012 جىلى وتباسىلىق جاعدايىنا بايلانىستى بالالارىنىڭ, نەمەرەلەرىنىڭ قاسىندا بولايىن دەپ, ەلورداسىنا تابان تىرەدى. مۇندا دا قاراپ وتىرماي, رەسپۋبليكامىزدىڭ ەكى وبلىسىنىڭ اۋماعىندا اۋقىمدى ەگىس القابى بار جەكەمەنشىك «ەۆرازيا ينۆەست» جشس اۋىلشارۋاشىلىق كومپانياسىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى بولىپ جۇمىس ىستەدى, قۋاتتى وندىرىستىك-تەحنيكالىق بازاسى نەگىزىندە اسىل تۇقىمدى جىلقى مەن قوي وسىرۋمەن اينالىستى. كەزىندە ۇلى وتان سوعىسى تۇتقىنى بولعان قايىن اتاسىنىڭ ايتۋىمەن سۋبليميرلەنگەن بيە ءسۇتى مەن ودان جاسالعان ونىمدەردى وندىرۋگە مۇرىندىق بولعان نەمىس گانس زولماننىڭ ينۆەستيتسيالىق جوباسىن قاراعاندى وبلىسىنىڭ وساكاروۆكا اۋدانىندا ىسكە قوسۋعا اتسالىستى.
– ايتارى نە, ءبىزدىڭ كومپانيانىڭ شاقىرۋىمەن گانس زولمان بىرنەشە اي فيرمامىزدا بولىپ, زاۆود تسەحتارىن سالۋعا, وندىرىستىك تەحنولوگيانى جولعا قويۋعا, مالدى ازىقتاندىرۋ, كۇتىم جاساۋ, جىلقىلاردى ساۋدى مەحانيكالاندىرۋعا قول كومەگى مەن اقىل-كەڭەستەرىن بەردى. قازىر بۇل زاۆود جاڭا ساۋىلعان بيە ءسۇتىن جەدەل توڭازىتىپ, ۇنتاق تۇرىندە دايىنداپ, ەۋروپاعا ەكسپورتتاۋ ىسىمەن تابىستى جۇمىس ىستەپ تۇر, – دەيدى كەيىپكەرىمىز ساتىبالدى جۇماعاتوۆ.
بۇدان باسقا, 2014-2019 جىلدار ارالىعىندا «قازاقستان فەرمەرلەر وداعى» قوعامدىق بىرلەستىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى, رەسپۋبليكالىق «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى سياقتى قىزمەتتەردى دە اتقاردى. ال 2020 جىلدىڭ اقپانىنان بۇگىنگە دەيىن اۋەلگىدە نۇر-سۇلتان قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ كونسۋلتانتى, توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ءالى دە ەڭبەك ساپىنان قالماي كەلەدى.
سان ساتىلى ءومىر بەلەستەرىندە ءبىر ادامعا مول سالماق پەن قۇرمەتتى ءوز بويىنا ابىروي ساناعان ساتىبالدى جۇماعاتوۆ ەندى بۇگىندە «قۇرمەت» بەلگىسى, ەڭبەك ارداگەرى جانە باسقا دا مەدال, ماراپاتتاردىڭ, «قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ ۇزدىگى» قۇرمەتتى اتاعىنىڭ يەسى, ەڭ باستى سىيى – ومىرلىك سەرىگى, شاكىرتتەر تالىمگەرى – ۇستاز گۇلنازيا راحىمقىزىمەن ۇلى قايرات جانە قىزى ساۋلەدەن تاراعان الينۋر, اليار, ايىم مەن ايدىن سياقتى ۇرپاقتارىنىڭ اتا-اجەسى اتانىپ وتىرعان باقىتتى شاڭىراقتىڭ التىن قازىعى, ارقاسۇيەر تايانىشى سەزىنۋدە. ازامات ەرگە باقىت وسىلاي بۇيىرسا كەرەك.
امانكەلدى جۇمابەك, قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى,
نۇر-سۇلتان قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسى مەدياتوبىنىڭ مۇشەس
