اللا تاعالا سىيلاعان جارىق دۇنيەگە كەلىپ, ءومىر دەگەن ۇلى كوشكە ىلەسكەننەن كەيىن تالاي ادامدارمەن تانىسىپ, تالاي ادامدارمەن تابىساسىڭ, ءبىرتالاي ادامدارمەن دامدەس-تۇزداس بولاسىڭ, كوش ىلگەرىلەگەن سايىن جولاي كەزدەسكەن كەيبىرىمەن قارىم-قاتىناسىڭ ءارتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى بىرتىندەپ سيرەپ, اقىرى الگى تانىسىڭ ءومىردىڭ الدەبىر قالتارىستارىندا قالىپ, ۇمىت بولادى. ال ەندى بىرىمەن اڭگىمەڭ جاراسىپ, جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتاسىڭ. ءومىر كوشىندە كەزدەسكەن سونداي جانداردىڭ ءبىرى – كەرىمقۇل پىرىمقۇلوۆ.
كەرەكەڭمەن تاعدىر ءبىزدى ەلوردادا تابىستىردى. تابىسقاندا دا قىزمەتتەگى ادامدار سياقتى جۇمىس بابىمەن كەڭسە جاعدايىندا ەمەس, كادىمگى زەينەتكەرلەر رەتىندە قىدىرىستاپ, قوناقتاپ جۇرگەن كەزدەردە تانىستىق. ياعني ءارتۇرلى شارالارعا بايلانىستى كەزەكتى ءبىر قوناقكادە بارىسىندا, داستارقان ۇستىندە بىلىسكەن جايىمىز بار. سودان بەرى وتكەن ونشاقتى جىل بەدەلىندە بۇل كىسىمەن جاقىنىراق ارالاسىپ, سىرالعى بولاتىنداي دا كۇيگە جەتتىك.
وسى جىلدار ىشىندە بايقاعانىم, كەرەكەڭ كوپ سوزگە جوق, ءىستىڭ ادامى ەكەن. ءىستىڭ ادامى بولعاندا دا اقىرىن ءجۇرىپ, انىق باساتىن ناعىز قايراتكەر تۇلعا ەكەنىن بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەس. ويتكەنى كەرەكەڭنىڭ بەتەگەدەن بيىك, جۋساننان الاسا بولا ءجۇرىپ, مەملەكەتتىك دارەجەدەگى نەبىر جاۋاپتى جۇمىستاردى قولمەن قويعانداي اتقارا بىلەتىنىنە ونىمەن ارالاس-قۇرالاس بولا باستاعاننان بەرى عانا كوزىم جەتتى.
ايتپاقشى, ءوزىم سەنات اپپاراتىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەندە كەرەكەڭدى بىردە اسحانادان, بىردە كەڭسە دالىزىنەن كوزىم شالىپ قالاتىن. سۇراستىرا كەلگەندە كەرەكەڭنىڭ ءماجىلىس اپپاراتىندا ءبولىم باسقاراتىنىن ءبىلدىم. ال ودان بۇرىنىراقتا ونىڭ جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتى بولعانىن, مينيسترلىكتە كوميتەت باسقارعانىن ەستىگەنمىن. كەرەكەڭنىڭ وسىنداي جاۋاپتى قىزمەتتەردى ءمىنسىز اتقارعانىن جۇرت ايتپاسا, ءوزى ءتىس جارمايتىنىنا, مەن سوندايمىن دەپ كوكىرەك كەرمەيتىنىنە, قاراپايىمدىلىعىنا كۋا بولعان سايىن ونى ىشتەي جاقسى كورىپ, ەرىكسىز ءىلتيپات تانىتادى ەكەنسىڭ.
قاراپايىم دەگەن ۇعىمدى بىرەۋلەر قارابايىرلىقپەن شاتاستىرادى. ويلانعان ادام بۇل ەكەۋىنىڭ وزىندىك ايىرماشىلىقتارى بار ەكەنىن ۇعار ەدى. قاراپايىم دەگەنىمىز ۇلىق بولسا دا كىشىك بولا بىلەتىن, جولداستارىمەن, جالپى جۇرتپەن ءتىل تابىسىپ ءومىر سۇرۋگە بەيىم, كىشىپەيىل, كوپشىل ادام بولسا كەرەك. ياعني ول – كوپشىلىكتىڭ, حالىقتىڭ ادامى.
كەرەكەڭنىڭ قانداي جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارسا دا ارىپتەستەرىمەن قاراپايىم دا سىپايى قاتىناستا بولعانى ەرىكسىز سۇيسىندىرەدى. ارينە, جۇرتپەن قاراپايىم دا سىپايى قارىم-قاتىناستا بولام دەپ اركىمنىڭ كوڭىلىنە قاراپ, جۇمىستى اقساتپاۋ كەرەك ەكەندىگىن كەرەكەڭ جاقسى تۇسىنەدى. اسىرەسە ستاندارتتاۋ, مەترولوگيا جانە سەرتيفيكاتتاۋ كوميتەتىن باسقارعان 2000 جىلدارى وعان وسى ۇستانىمدى قاتاڭ ساقتاۋ ارقىلى كوميتەتتىڭ الدىنا قويىلعان ماقساتتاردىڭ ۇدەسىنەن شىعا بىلگەندىگىن باسا ايتقانىمىز ءجون. ياعني جۇمىستى دا العا اپارۋ, قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ دە ءتىلىن تابا ءبىلۋ قاجەت بولدى. كەرەكەڭ وسى مىندەتتەردى ابىرويمەن اتقارىپ, كوميتەت جۇمىسىن جولعا قويۋعا قول جەتكىزدى.
– بۇل وڭاي جۇمىس ەمەس ەدى, – دەپ ەسكە الادى كەرەكەڭ, ەكونوميكانىڭ ەندى-ەندى اياققا تۇرا باستاعان 2000 جىلدار كەزەڭى تۋرالى اڭگىمەلەي وتىرىپ, – شىنىندا دا, ول كەزدە قيىندىقتار مەن پروبلەمالار از بولعان جوق. ەل ۇكىمەتى العا قويعان پروبلەمالاردى ويداعىداي ىسكە اسىرۋ ءۇشىن شۇعىل پروبلەمالاردى شەشۋ ماسەلەسى العا قويىلدى.
– قاداعالاۋىنا ءبىزدىڭ سالا دا كىرەتىن سول كەزدەگى مينيستر جاقسىبەك كۇلەكەەۆتىڭ كۇندەلىكتى قولداۋىمەن جانە سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تىكەلەي قاتىسۋىمەن ءىسىمىز بىرتىندەپ جولعا قويىلا باستادى. ساپانىڭ ۇلتتىق جۇيەسىن قۇرۋ جانە حالىقارالىق ستاندارتتارعا كوشۋ جونىندەگى ءىستىڭ جاعدايى مەن پروبلەمالارى تۋرالى اقپاراتپەن پرەمەر-مينيستر مەنى ەكى رەت قابىلدادى. ناتيجەسىندە ءبىز بيۋدجەتتى كەزەكتى ناقتىلاۋ كەزىندە بيۋدجەتتىك جاعدايىمىزدى جاقسارتۋعا جانە شتات سانىن كوبەيتۋگە قول جەتكىزە الدىق, – دەيدى كەرەكەڭ.
مىنە, وسىنداي كۇردەلى سالانى باسقارۋدىڭ ۇدەسىنەن شىعا بىلگەن جانە قاي جەردە, قاي سالادا ەڭبەك ەتسە دە ءىستى ۇندەمەي ءجۇرىپ تياناقتى اتقاراتىن قاسيەت كەرەكەڭنىڭ بويىنا قايدان جۇقتى دەسەڭىز, ونىڭ بالالىق شاعىن, اتا-اناسىنان كورگەن تاربيەنى ەسكە الۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىر قىزىعى, قازاقى ورتادا وسكەن بالانىڭ ورىس مەكتەبىندە ءبىلىم الۋى ادامدى ەلەڭ ەتكىزەدى. بۇل قالاي دەپ ويلاعانىڭمەن, كەڭەس وكىمەتىنىڭ تاربيەسىندە وسكەن اتا-انانىڭ بالا بولاشاعىنا قامدانعانى اڭعارىلادى. وسىلايشا كەرەكەڭ جاستايىنان ەكى تىلدە دە تازا سويلەيتىن مامان بولىپ قالىپتاستى.
جالپى كەرىمقۇل پىرىمقۇلۇلى ەڭبەك جولىن 1970 جىلى الىپ كاسىپورىن – شىمكەنت فوسفور وندىرىسىندە جۇمىسشى بولۋدان باستادى, كەيىننەن وسى كاسىپورىندا شەبەر, ينجەنەر-مەحانيك, تسەح باستىعى, كاسىپوداق توراعاسى رەتىندە تابانى كۇرەكتەي 20 جىلدان اسا تەر توكتى. ناتيجەسىندە وسى ۇجىمنىڭ قولداۋىمەن 1990 جىلى ەلىمىزدىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسىن جانە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نەگىزىن قالايتىن ءبىرسىپىرا زاڭدار قابىلداعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا سايلاندى.
ول وسىندا ساۋىق تاكەجانوۆ, سالىق زيمانوۆ, سۇلتان سارتاەۆ, شاحماردان ەسەنوۆ, ءابىش كەكىلباەۆ, قاراتاي تۇرىسوۆ, شەرحان مۇرتازا, فاريزا وڭعارسىنوۆا ءتارىزدى ەلىمىزدىڭ ءبىرتۋار ازاماتتارىمەن بىرگە قىزمەت ەتە ءجۇرىپ, سول كىسىلەردىڭ مەكتەبىنەن ءوتىپ, قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ نەگىزىن قالاۋعا, ەلىمىزدىڭ نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋىنە مۇرىندىق بولعان العاشقى ەكونوميكالىق زاڭداردىڭ جارىق كورۋىنە بەلسەنە ارالاستى. مىسالى, اكادەميك شاحماردان ەسەنوۆپەن بىرگە ەگەمەن قازاقستاننىڭ «جەر قويناۋى جانە ونى ءتيىمدى پايدالانۋ تۋرالى», «قورشاعان ورتانى قورعاۋ تۋرالى» جانە باسقا زاڭ جوبالارىن ازىرلەۋگە قاتىسىپ, ولاردىڭ ويداعىداي قابىلدانۋىنا قول جەتكىزە ءبىلدى.
كەرەكەڭنىڭ جوعارعى كەڭەستىڭ باقىلاۋ پالاتاسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە اتقارعان جۇمىستارى دا ايتارلىقتاي. سول جىلدارى ەلىمىزدىڭ نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋىنە جول اشاتىن قارجىلىق جۇيەنى قۇرۋعا, سونداي-اق رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قارجىلارىنىڭ جۇمسالۋىن باقىلاۋعا قۇقىقتىق نەگىزدەر قالاندى.
جوعارعى كەڭەس تاراتىلعاننان كەيىن دە كەرەكەڭ ءوزىنىڭ دەپۋتات كەزىندەگى زاڭمەن جۇمىس ىستەۋ تاجىريبەسىن ءتيىمدى پايدالانا ءبىلدى. اتاپ ايتقاندا, «قازمۇنايگاز», «سامۇرىق-قازىنا» كومپانيالارىندا جاۋاپتى قىزمەت اتقارعان جىلدارى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىمەن, مىسالى, دەپۋتات قايروللا ەرەجەپوۆپەن بىرگە «مۇناي تۋرالى» «جەر قويناۋى جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى» جانە باسقا زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ارقىلى مۇناي, گاز, تاس-كومىر وندىرەتىن شەتەلدىك كومپانيالاردان قازاقستاننىڭ ۇلەسىن قايتارىپ الۋعا جانە ۇلەس مولشەرىن ۇلعايتۋعا زاڭدىق نەگىز جاساۋعا اتسالىستى. ناتيجەسىندە اتالمىش زاڭدارعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر نەگىزىندە ءجۇز پايىز رەسەيگە ءوتىپ كەتكەن ەكىباستۇزداعى «بوگاتىر» كومىر كەن ورنىنىڭ 50 پايىزى قازاقستانعا قايتارىلدى. باتىس قازاقستانداعى «قارا شىعاناق» گاز-كوندەنسات كەن ورنىنان, «پەترو كازاحستان ويل پروداكتس», «قاراجانباس» كەن ورىندارىنان ەلىمىزگە ۇلەس الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزىلدى, ال «قاشاعان», «تەڭىز-شەۆرون» سياقتى الىپ كەن ورىندارىنان ەلىمىزدىڭ ۇلەسىن ۇلعايتۋعا زاڭنامالىق نەگىز جاسالدى.
كەرەكەڭنىڭ ءوزى بۇل جونىندە ەشكىمگە ءتىس جارمايتىن جانە ءبىر قاسيەتى جونىندە ايتا كەتەيىن. اڭگىمە ونىڭ ونەرگە جاقىندىعى, اقىنجاندىلىعى تۋرالى بولىپ وتىر. وسى ارادا وقىرماننان كوكەيىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ اقىنجاندىلىققا قانداي قاتىسى بار دەگەن ساۋال تۋىنداۋى مۇمكىن. ارينە, ورىندى ساۋال. بۇكىل ءومىرى ونەركاسىپپەن, ودان قالا بەردى قوعامدىق جۇمىسپەن, مەملەكەتتىك قىزمەتپەن (جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتى, ءماجىلىس اپپاراتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى, «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى, سوڭعى جىلدارى حيميا جانە مۇناي-حيميا ونەركاسىبى سالالىق قىزمەتكەرلەرى كاسىپوداعىنىڭ توراعاسى) بايلانىستى ادامنىڭ اقىن بولماسا دا, سوعان جاقىن بولۋى ەرىكسىز ويلاندىرادى.
اقىنجاندى ادامنىڭ ولەڭ جازۋى شارت ەمەس دەسەك تە, كەرەكەڭنىڭ ءىستىڭ رەتىنە قاراي كوڭىلىن تولقىتقان ويلارىن سيرەك تە بولسا قاعاز بەتىنە تۇسىرەتىن ادەتى بارىن بىلەمىز. مىسالى, دۇنيەدەگى ەڭ قىمبات ادامدارى – اتا-اناسىنا, بالالارىنا, جاقىندارىنا ارنالعان جان سىرلارى كەرەكەڭنىڭ جانىنىڭ نازىكتىگىمەن قاتار, ولارعا دەگەن جۇرەك ءدۇرسىلىن, ماحابباتىن ايقىن اڭعارتادى.
قورىتا ايتقاندا, كەرەكەڭنىڭ كورەگەندىلىك مادەنيەتى, ادالدىعى, سۇلۋلىق پەن كوركەمدىكتى ۇيلەستىرە بىلەتىن اقىل-پاراساتى ەل-جۇرتپەن رۋحى باي ادامعا ءتان قارىم-قاتىناسىنان دا ايقىن اڭعارىلىپ تۇرادى. ول – كوپ وقىعان, ءبىلىمدى, ومىردەن كورگەنى, ساناسىنا تۇيگەنى مول, زەردەلى, كوكىرەگى ىزگىلىككە تولى جان. سەرتكە ادال, سوزىنە مىعىم. قازاققا ءتان مارتتىگى, ءۋاج سوزگە قۇلاق اسا ءبىلۋى, ەڭبەكقورلىعى مەن ىزدەنگىشتىگى – تابيعاتىنان جانىنا سەرىك ەتكەن مىنەزى.
ءوزىنىڭ زامانداسى, اتاقتى ساتيرا ساردارى كوپەن امىربەكتىڭ ول تۋرالى: «وڭاشادا ويىنا يە بولاتىن, كوپشىلىكتە تىلىنە يە بولاتىن, جيعانىنا ەمەس, يمانىنا ارقا سۇيەيتىن ازامات» دەگەن تۇيىندەۋى كەرەكەڭنىڭ بولمىس-ءبىتىمىن اشا تۇسەتىندەي.
قوعام ومىرىندەگى وڭتايلى بەتبۇرىستارعا دەر كەزىندە يكەمدەلىپ, ءونىمدى ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلە جاتقان, بۇگىندە جەتپىس جاستىڭ جەلكەنىن كەرگەن كەرەكەڭ – بىرلىگى جاراسقان, بەرەكەلى وتباسىنىڭ وتاعاسى. جۇبايى كارىباەۆا شىرايكۇل ەسىركەپقىزىمەن بىرگە ەكى قىزى – ءلاززات پەن گۇلشاتتى قياعا, ءۇش ۇلى – بەكجان, نۇرلان, باۋىرجاندى ۇياعا قوندىرىپ, ونشاقتى نەمەرەنىڭ اتا-اجەسى اتانىپ وتىر.
ورىنبەك جولدىباي,
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى,
قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى
