الەمنiڭ «مەن» دەگەن مىقتى ەلدەرiندە مەملەكەتتiڭ بولمىسىن تانىتىپ تۇراتىن ەسكەرتكiشتەر بار.
ايگiلi مىسىر پيراميداسى, ءۇندiستاننىڭ ءتاج ماحالى, كونە اڭىزداردا پەرiلەر تۇرعىزىپتى-مىس دەيتiن قىتاي قورعانى, الەمنiڭ جەتi كەرەمەتi سانالاتىن الەكساندريا مۇناراسى, امەريكانىڭ ازاتتىق ءمۇسiنi, فرانتسيانىڭ ەيفەل مۇناراسى…
تiزە بەرسەڭ, تiپتi كوپ.
ال, «قازاقستان» دەگەندە…
ارينە, الدىمەن, جاڭا الەمدەگi جاڭا قازاقستاننىڭ جارقىن بەينەسiن تانىتاتىن, ەلدiڭ بويتۇمارىنداي بولعان استانا اۋىزعا ورالادى.
ال, استانا تۋرالى ايتقاندا…
ەلوردانىڭ ورتاسىنان ورىن تەپكەن, سان عاسىرلىق تاريحىمىزعا, بۇگiنiمiز بەن ەرتەڭiمiزگە قويىلعان ماڭگiلiك ەسكەرتكiشتەر ەرiكسiز كوڭiل اۋدارتادى.
«قازاق ەلi» مونۋمەنتi. استانا اكiمi يمانعالي تاسماعامبەتوۆ: «پاريجدەگi ەيفەل مۇناراسى, نيۋ-يوركتەگi ازاتتىق ءمۇسiنi جاي ەسكەرتكiش ۇعىمىنان اسىپ, سول ەلدiڭ سيمۆولى مەن ماقتانىشىنا اينالعان. استاناداعى «قازاق ەلi» كومپوزيتسياسى دا وسى سەكiلدi ەلiمiزدiڭ سان عاسىرلىق تاريحىن, باسىنان كەشكەن نەبiر اۋمالى توكپەلi زامانداردى, ازاتتىقتىڭ اق تاڭى اتقالى بەرi جەتكەن جەتiستiكتەرiمiزدi اسپەتتەيتiن داۋiرلiك ماڭىزى بار تاريحي كەشەن بولارى ءسوزسiز» دەپ باعا بەرگەن ەسكەرتكiش بۇل.
مونۋمەنتتiڭ ماڭىندا كونستيتۋتسيا كۇنiنە, تاۋەلسiزدiگiمiزدiڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان اسكەري شەرۋلەر, قازاقستان حالقىنىڭ بiرلiگi كۇنiنە ارنالعان مەرەكەلiك شەرۋلەر ءوتتi. ءاز ناۋرىز مەرەكەسi تالاي رەت تويلاندى.
تاعىلىمى مول ساۋلەت تۋىندىلارىنىڭ قاتارىندا «ۇلىسىمىزدى زامانىندا ۇيىستىرعان» كەرەي مەن جانiبەك حانداردىڭ ەڭسەلi ەسكەرتكiشiن ەرەكشە اتاۋعا بولادى.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «كەرەي مەن جانiبەك حانداردىڭ ەڭسەلi ەسكەرتكiشi – مىزعىماس مەملەكەتتiگiمiزگە ارنالعان ماڭگiلiك بەلگi», – دەسە, ەل اعالارى «ءوتكەنiمiزدەن ۇلگi الاتىن, سونىڭ iسiن ءارi قاراي جالعاي الاتىن, ۇلىسىن ۇلىقتاي الاتىن ۇرپاقتىڭ ءوسiپ كەلە جاتقاندىعىن كورسەتەدi. بەس عاسىردان كەيiن ەسكەرتكiشتەرiن ورناتىپ وتىرعان مىنا بiزدەردiڭ تەگiمiزدi بiلەتiندiگiمiزدi, ەلدiگiمiزدiڭ تاريحىن بiلەتiندiگiمiزدi بiلدiرەدi» دەپ باعاسىن بەرگەن-دi.
بiرلiك پەن كەلiسiمگە شاقىرىپ, كۇلiمسiرەپ تۇرعان انا بەينەسi. قولىندا بەيبiتشiلiك پەن كوركەيۋدiڭ بەلگiسi سانالاتىن التىن توستاعان. قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق حالىقتاردىڭ بiرلiگiن بiلدiرەتiن 101 ماساقتان تۇراتىن 40 مەترلiك ستەللا. بارەلەفتiڭ وڭ جاعىندا كەڭەس اسكەرلەرi, سول جاعىندا جوڭعار باسقىنشىلارىن جەڭگەن قازاق باتىرلارى. استىندا ماڭگiلiك الاۋ جانىپ تۇر. بۇل – وتان-انا مونۋمەنتi.
ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا 1 ملن 300 مىڭداي قازاقستاندىق سوعىسقا اتتانىپ, شامامەن ولاردىڭ 700 مىڭى سوعىس دالاسىندا قالدى. مۇنى ۇمىتۋعا بولمايدى. بۇل مەموريال كەلەشەك ۇرپاققا بەيبiتشiلiك قۇنىن بiلە ءجۇرۋi ءۇشiن قاجەت.
2001 جىلدان بەرi استانا ءومiرiندەگi تالاي-تالاي ساياسي وقيعالار مەن كەزدەسۋلەردiڭ كۋاسi بولىپ تۇرعان ءمۇسiن بۇل.
2006 جىلى ەلiمiزگە رەسمي ساپارمەن كەلگەن ەگيپەت اراب رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi حوسني مۋباراك, 2007 جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتi ۆلاديمير پۋتين, 2009 جىلى ەلiمiزگە تۇڭعىش رەت كەلگەن فرانتسيا پرەزيدەنتi نيكوليا ساركوزي, 2010 جىلى گەرمانيا فەدەراتيۆتiك رەسپۋبليكاسىنىڭ كانتسلەرi انگەلا مەركەل, بۇدان وزگە دە تالاي مەملەكەت باسشىلارى وتان قورعاۋشىلار الاڭىندا بولىپ, وتان-انا ەسكەرتكiشiنە گۇلدەستەسiن قويدى. تاعزىم ەتتi.
تۇعىرعا ورناتىلعان ات ۇستiندە قاھارمان باتىر ەسiل جاعاسىندا ەل تىنىشتىعىن كۇزەتكەن ساقشىداي قالت ەتپەي تۇر. بۇل – حان كەنەنiڭ ءمۇسiنi. قازاقتىڭ سوڭعى حانى.
بەلگiلi ساياساتتانۋشى ەرلان قارين بiر سوزiندە ەسكەرتكiشكە قاتىستى بىلاي دەگەنi بار: «استانا قۇرىلىسى كەنەسارى ەسكەرتكiشi مەن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتiن سالۋدان باستالدى. حان كەنەنiڭ ەسكەرتكiشiنiڭ بiرiنشi بولىپ قولعا الىنۋىنىڭ بiر سىرى بار. ءارiپتەسiم بەرiك ابدiعاليەۆ كەنەسارىنىڭ قازiرگi استانانىڭ ورنىندا بولعان بەكiنiستi بiرجولا الا الماي وكiنiشتە كەتكەنiن, ەندi مىنا بەيبiت كۇندە ونى بiزدiڭ العانىمىزداي سەزiلەدi دەپ ايتاتىنى بار ەدi… استانانىڭ سيمۆولى تەك ءبايتەرەك قانا بولماۋى تيiس. الدىمەن, ەڭ سوڭعى حانىمىزدىڭ ەسكەرتكiشiن سالۋىمىزدىڭ وتە ۇلكەن ءمانi بارى ەكەنiن جيi ايتۋىمىز كەرەك».
قازاق باتىرلارىنىڭ ەرلiك ءداستۇرiن دارiپتەيتiن ەلوردا تورiندەگi تاعى بiر تۇعىرلى ەسكەرتكiش – قازاقتىڭ داڭقتى باتىرى, قولباسشىسى قانجىعالى قارت ءبوگەنباي بەينەسi.
وڭ قولىن جاۋدى توقتاتقانداي جوعارى كوتەرiپ, سول قولىنا سەمسەر ۇستاعان سالت اتتى باتىر بەينەسi جوعارى رۋح پەن باتىلدىقتىڭ سيمۆولىنا اينالىپ ۇلگەردi.
بiر كەزدەرi ساتسiزدەۋ سومدالعان اباي ەسكەرتكiشiنە كوڭiلi تولماعان كورنەكتi عالىم, ابايتانۋشى رىمعالي نۇرعالي اعامىزدىڭ «ەڭسەلi ەلiمiزدiڭ ەلدiگiن ايقىندايتىن اباي ەسكەرتكiشi ەلوردانىڭ تورiندە تۇرۋى كەرەك» دەپ ايتقانى بار ەدi. عالىمنىڭ ارمانى ورىندالدى. 2010 جىلى قالا كۇنi قارساڭىندا قالانىڭ قاق ورتاسىندا, اباي جانە بەيبiتشiلiك كوشەلەرiنiڭ قيىلىسىندا كورگەن ادامنىڭ كوزiن سۇيسiنەتiن ەڭسەلi ەسكەرتكiش بوي كوتەردi. ۇلى اقىننىڭ ەسكەرتكiشiنiڭ جانىندا تالاي اقىندار جىر وقىدى. دەرەكتi جانە كوركەم شىعارمالاردان ۇزiندiلەر تىڭدالدى. تالاي رەت باسپاگەرلەر كiتاپ كورمەسiن ۇيىمداستىردى.
استانانىڭ ونجىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ەلوردا ەسكەرتكiشتەرiنiڭ قاتارى بiرقاتار ۇلت تۇلعالارىنىڭ بەينەسiمەن تولىقتى. ەلوردا تويىنا تارتۋ رەتiندە جامبىل وبلىسى – باۋىرجان باتىردىڭ, اقتوبە وبلىسى – ءاليانىڭ, الماتى وبلىسى – جامبىل اقىننىڭ ەسكەرتكiشتەرiن استانا تورiنەن تۇرعىزىپ بەردi.
بۇگiندە استانا قالاسىندا 45 تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكiش بار. ونىڭ ون ەكiسi ارحەولوگيالىق, جيىرما توعىزى قالا قۇرىلىسى جانە ساۋلەت ونەرi, تورتەۋi مونۋمەنتالدى قۇرىلىس بولىپ تابىلادى.
ايتپاقشى, تاياۋدا عانا قالا اكiمi يمانعالي تاسماعامبەتوۆ مەملەكەت باسشىسىنا ەلوردادا قالا قۇرىلىسى ارحيتەكتۋراسى سالاسىندا جۇرگiزiلiپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى حاباردار ەتتi.
بولاشاقتا ەلوردادا بوي كوتەرەتiن «اشارشىلىق قۇرباندارىنا ەسكەرتكiش» مونۋمەنتi مەن قۇرمانعازى ەسكەرتكiشiنiڭ ۇلگi-يدەياسىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بايقاۋدىڭ ناتيجەسiمەن تانىستىردى. الداعى ۋاقىتتا ەلوردانىڭ ەڭسەلi ەسكەرتكiشتەرiنiڭ قاتارى تاريحي ماڭىزى زور وسى ەكi نىسانمەن تولىعادى.
شىنار دوسان
