«استانا – بەيبىتشىلىك قالاسى».
«استانا – ەۋرازيا جۇرەگى».
«استانا – بولاشاق جەرى».
«استانا – جەتىستىكتەر ىزدەۋگە تارتىمدى قالا».
«استانا – اقىلدى قالا».
«استانا – ءومىر ءسۇرۋدىڭ قولايلى دەڭگەيى».
«استانا – تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى»…
ون ءتورت جىلدا ەلوردانىڭ ەنشىسىنە بۇيىرعان بالاما اتاۋ, ماداق, ماراپات مۇنىمەن تۇگەسىلمەيدى. ايتىپ تاۋىسۋ مۇمكىن ەمەس.
ون ءتورت جىلدا استانانىڭ العان اسۋى مەن باعىندىرعان بەلەسىن گرۋزيانىڭ حالىق ءارتىسى ۆاحتانگ كيكابيدزەنىڭ ءبىزدىڭ باسىلىمعا بەرگەن سۇحباتىنداعى سوزىمەن قىسقا قايىرساق, «استانا – بۇل فانتاستيكا!»
سەبەبى, استانا باس اينالدىرار جىلدامدىقپەن دامىپ كەلەدى.
كىرىس كوبەيدى. تابىس ارتتى
وتكەن جىلى قالانىڭ جالپى ىشكى ونىمى 2 ترلن 298 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. رەسپۋبليكا بويىنشا ءتورتىنشى ورىندا تۇرمىز. قالا بيۋدجەتى 353 ملرد تەڭگەگە
جەتتى. جان باسىنا شاققانداعى دەڭگەيمەن ەسەپتەسەك, پراگانىڭ بيۋدجەتىمەن پارا-پار. ال, اۋقىمى جاعىنان كيەۆتەن 1,5 ەسە, مينسك قالاسىنان 2,5 ەسە ارتىق. سىرتقى ساۋدا اينالىمى 7,7 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى. استانا ەكونوميكاسىنداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى 40 پايىزدان استى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ سۋبەكتىلەرى وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا 16 پايىزعا ءوستى. داعدارىس جىلدارىندا دا استانانىڭ وسۋ پروتسەسى تەجەلگەن جوق.ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, 2008 جىلدان بەرى ىشكى وڭىرلىك ءونىم 60 پايىزعا ارتىپ, قالاعا 1,7 ترلن تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلىپتى.
قۇرىلىس قايناپ جاتىر
تۇرعىن ءۇي سالۋدا ءوسىم بار. سوڭعى ءۇش جىلدا 4 ملن شارشى مەتر باسپانا سالىندى. وتكەن ءبىر جىل ىشىندە 1 400 000 شارشى مەتر باسپانا پايدالانۋعا بەرىلدى. الداعى ءۇش جىلدا تاعى 5 ملن شارشى مەتر ءۇي سالىنادى. «ساقالدى قۇرىلىستىڭ» كۇرمەۋى تارقاتىلدى. 243 نىساننىڭ قۇرىلىسى بۇگىندە تولىعىمەن اياقتالدى. ۇكىمەت ازىرلەگەن «قولجەتىمدى باسپانا – 2020» باعدارلاماسى بارىسىندا «حان شاتىر» كەشەنى مەن قابانباي باتىر داڭعىلىنان باتىسقا قاراي, حالىقارالىق اۋەجايدان سىعاناق كوشەسىنە دەيىن «مىڭجىلدىق اللەياسى» اۋماعىن قارقىندى تۇردە يگەرۋ جۇمىستارى باستالدى. بۇل اۋماقتا 8,5 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋ جوسپارلانۋدا. سوڭعى ءبىر جىلدا پايدالانۋعا بەرىلگەن مادەني نىساندار دا بارشىلىق. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنا وراي «جاس ۇلان» مەكتەبىنىڭ جاڭا عيماراتى, وقۋشىلار سارايى پايدالانۋعا بەرىلدى. قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسى اشىلدى. اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان مونۋمەنت, قۇرمانعازى ەسكەرتكىشى بوي كوتەردى. تاياۋ كۇندەرى ون مىڭ ادامعا لايىقتالعان «ازىرەت سۇلتان» مەشىتى اشىلادى دەپ كۇتىلۋدە. جىل سوڭىنا تامان وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى.
الەۋمەتتىك سالا الەۋەتى
سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە قالادا 8 جاڭا مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلدى. دال قازىرگى كۇنى 5 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جۇرىپ جاتىر. مەكتەپ عيماراتتارى كۇيگەنجار كەنتىندە, ماناس جانە ب.مومىشۇلى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسقان جەرىندە, «باتىعاي» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ تۇسىندا جانە №6 مەكتەپ-گيمنازيا مەن №19 مەكتەپكە جاپسارلاس ورىن تەبەتىن بولادى. بيىل بۇدان وزگە سول جاعالاۋداعى 4-شاعىن اۋداندا جانە «جەلەزنودوروجنىي» كەنتىندە 2 جاڭا مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باستالادى. مەكتەپتەر جالپى العاندا 6700 وقۋشىنى قامتيتىن بولادى. سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە ەلوردادا تۇرلى دارەجەدەگى 10 ەمدەۋ ورتالىعىنىڭ عيماراتى پايدالانۋعا بەرىلدى. ولاردىڭ ءبىرى – 500 ورىندىق №1 قالالىق اۋرۋحانا. بيىل تاعى دا 3 جاڭا مەديتسينا مەكەمەسى ىسكە قوسىلماق. اتاپ ايتقاندا, وڭتۇستىك- شىعىس شاعىن اۋدانىندا امبۋلاتوريالىق ەمحانا كەشەنى, 250 ورىندىق بالالار جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسى, اۋىسىمدا 250 ادامدى قابىلدايتىن كەڭەستىك- دياگنوستيكالىق ەمحاناسى بار 350 ورىندىق كوپ سالالى قالالىق بالالار اۋرۋحاناسى. 2015 جىلعا دەيىن ەلوردادا 12 ەمحانا سالىنۋعا ءتيىس. بۇگىندە ەكى ەمحانا قۇرىلىسى سالىنىپ جاتسا, ەندى بىرەۋىنىڭ قۇرىلىسى بيىل باستالماق. «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ شەڭبەرىندە 2011 جىلى ءتۇرلى تيپتەگى 33 مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمە اشىلدى. ەكى جىلدا 83 بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلدى. وتكەن جىلى 156 ورىندىق تىرەك- قوزعالىس جۇيەلەرى زاقىمدانعان بالالارعا ارنالعان مامانداندىرىلعان تۇڭعىش بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلدى.
«جولدىڭ ءوزى – ساياسات»
مۇنى ايتىپ جۇرگەن مەنىڭ ارىپتەستەرىم. راسىمەن, جول – ەلدiڭ ەكونوميكاسىنان حابار بەرەدى ەكەن. شەتەلدiك ينۆەستورلار مەملەكەتتiڭ دامۋ قۋاتىن جولىنا قاراپ ايقىندايتىن كورiنەدi. جىل سايىن ەلوردادا 120 شاقىرىمعا جۋىق جول جوندەلەدى جانە سالىنادى. قالاداعى كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋ ماقساتىندا كەشەندى شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. قازىر قالادا 16 جول ايىرىعىنان جانە كوپىرلەردەن تۇراتىن ۇزىندىعى 28 شاقىرىمدى قۇرايتىن كىشى كولىك ساقيناسىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. بۇگىنگە دەيىن 8 ينفراقۇرىلىم ىسكە قوسىلدى. بيىل جالپى ۇزىندىعى 13,6 شاقىرىمدى قۇرايتىن باتىس جارتىلاي ساقيناسىنىڭ قۇرىلىسى باستالماقشى. ەلورداعا قوسىلعان ەلدى مەكەندەردى كەشەندى دامىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا وتكەن جىلى 24 شاقىرىم جول جانە 44 شاقىرىم كوممۋنيكاتسيالىق جۇيە سالىندى. 2012 جىلى 120 شاقىرىم قالا جولدارى سالىنادى جانە كۇردەلى جوندەۋدەن وتەدى.
ازىق-تۇلىك بەلدەۋى بەكەم
بىلتىر استانالىقتار ءتورت مىڭ تونناعا جۋىق ازىق-تۇلىك تۇتىنىپتى. ازىق-تۇلىك بەلدەۋى شەڭبەرىندە جالپى قۇنى 19,4 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن 48 جوبا قارجىلاندىرىلدى. ونىڭ 31-ءى بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدە. الداعى ۋاقىتتا ازىق-تۇلىك بەلدەۋى شەڭبەرىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان شارۋاشىلىقتار ونىمدەرىنىڭ 50 پايىزىن استانالىق رىنوكقا جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. استانادا جىل بويى ازىق-تۇلىك جارمەڭكەلەرىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالعان.
جاسىل جايلاۋ, تۇكتى كىلەم…
بيىل باعباندار قالاداعى 151 127 شارشى مەتر اۋماقتى كوك مايسامەن كومكەردى. 2011 جىلى قالادا 40 مىڭ اعاش جانە 72 مىڭ بۇتا تۇپتەرى, 8,4 ملن تۇپ گۇل وتىرعىزىلعان. ال, بيىل بۇرناعى جىلدارى وتىرعىزىلعان اعاش كوشەتتەرىن جانە گۇلزارلاردى كۇتىمگە الۋمەن قاتار, قوسىمشا 40 مىڭ اعاش وتىرعىزىلىپ, 8 ميلليون ءتۇپ گۇل ەگىلدى.
تىنىشتىق كۇزەتشىلەرى تىنبايدى
استانا – بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ قالاسى. مۇنداي ستاتۋستى يەمدەنگەن شاھاردىڭ تىنىس- تىرشىلىگى مامىراجاي بولۋى شارت. قازىر قالانىڭ ءار ايماعىندا قاۋىپسىزدىكتى باقىلايتىن 25 ستاتسيونارلىق بەكەت جۇمىس ىستەيدى. اربىر اۋداننىڭ تىنىشتىعىن كۇزەتۋگە كۇنىنە 30-عا جۋىق اۆتوپاترۋل جۇمىلدىرىلادى. تاۋلىگىنە 1100 پوليتسيا قىزمەتكەرى قاۋىپسىزدىكتى قاداعالايدى.
اقىلدىلىقتىڭ العىشارتى
سوڭعى جىلدارى استاناعا قاراتىپ «اقىلدى قالا» جايلى اڭگىمەلەر جيى ايتىلىپ ءجۇر. ويتكەنى, ەلوردادا ەۋروپالىق «اقىلدى قالالاردىڭ» دامۋ ۇلگىسى بويىنشا«Smart Astana » جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. اقىلدى قالانىڭ العىشارتى التى سيپاتتان تۇرادى: اقىلدى ەكونوميكا, ۇيالى بايلانىسقا قولجەتىمدىلىك, اقىلدى قورشاعان ورتا, اقىلدى اكىمدىك, اقىلدى تۇرعىن ءۇي ورتاسى, اقىلدى تۇرعىندار. قىسقاسى, 2030 جىلعا دەيىن كوممۋنالدىق تولەمدەر, دۇكەندەگى ەسەپ ايىرىسۋ, ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ-جابۋ, وقۋشىنىڭ مەكتەپكە كىرىپ-شىعۋى, جەدەل مەديتسينالىق جاردەم كومەگى بارى-ءبارى تۇگەلدەي ەلەكتروندى تۇردە باسقارىلاتىن بولادى.
استانانىڭ دەموگرافيالىق احۋالى
2012 جىلعى 1-مامىرداعى ەسەپ بويىنشا استانا تۇرعىندارىنىڭ جالپى سانى 755344 ادامعا جەتتى. 2011 جىلمەن سالىستىرعاندا بۇل مالىمەت حالىق سانىنىڭ 12426 ادامعا
ارتقانىن كورسەتەدى. استانادا كۇن سايىن كەمىندە 40 سابي دۇنيە ەسىگىن اشادى. ستاتيستيكا دەپارتامەنتىنىڭ 2012 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا تاراتقان مالىمەتى بويىنشا استانادا نەكەگە تىركەلگەندەر سانى 15,8 پايىزعا ارتقان. حالىقتىڭ تابيعي ءوسىمى 6 ەسەگە كوبەيىپ, ناتيجەسىندە ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 74 جاسقا جەتتى. بۇل – ەل بويىنشا ەڭ جوعارعى كورسەتكىش. تاعى ءبىر قۋانارلىعى, قانداستارىمىزدىڭ قاتارى ارتىپ كەلەدى. ەلباسى ءوز سوزىندە «استانادا قازاق حالقىنىڭ ۇلەسى باسقا قالالارعا قاراعاندا باسىمىراق. كوپ وتپەي قازاعى كوپ قالانىڭ بىرەۋى استانا بولادى», – دەگەن ەدى. 2012 جىلعى قاڭتار – ساۋىردە حالىقتىڭ كوشى-قون ءوسىمى 7643 ادامدى قۇراعان. دەمەك, «قىزمەت ەتەمىن», «ءبىلىم الامىن» دەگەن ۇكىلى ۇمىتپەن استاناعا اعىلعانداردىڭ قاراسى دا كۇن ساناپ ارتۋدا. قىسقاسى, رەسمي ەمەس مالiمەتتەر بويىنشا, ءدال بۇگiنگi كۇنi استانا ميليونعا جۋىق جانعا مەكەن بولىپ وتىر.
تۋريزم سالاسىنداعى سەرپىن
جالپى, استانا تۋريستەردەن كەندە ەمەس. ولاردىڭ سانى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. ماسەلەن, 2010 جىلى استاناعا كەلگەن تۋريستەر سانى 464403 ادامدى قۇراسا, 2011 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بۇل كورسەتكىش 560923 ادامعا جەتكەن. بۇل جىلباسىنداعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا كەلۋشىلەر سانىنىڭ 43,9 پايىزعا وسكەنىن كورسەتەدى. تۋريستiك سالادا كورسەتىلگەن قىزمەتتەردiڭ جالپى كولەمi 14216000,6 مىڭ تەڭگەنى قۇراپتى. ساتىلعان جولدامالاردان تۇسكەن قارجى 1820230,3 مىڭ تەڭگەگە جەتكەن. بۇگىندە قالادا تۋريستىك قىزمەتپەن اينالىساتىن 187 تۋريستىك فيرما جانە 21 جەكە كاسىپكەر بار. سونداي-اق, قوناقتاردى ورنالاستىرۋمەن شۇعىلداناتىن 129
كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى. جالپى ەلورداعا تابان تىرەگەن تۋريستەردىڭ جارتىسىنان كوبى, ياعني 76,2 پايىزى ىسكەرلىك ماقساتپەن كەلەدى ەكەن. تەك 21,2 پايىزى عانا دەمالۋ, ەمدەلۋ ماقساتىن كوزدەپ كەلگەن. ەلباسى وسىعان بايلانىستى جەرگىلىكتى باسشىلارعا «استانا جاقىن ۋاقىتتا مەديتسينالىق تۋريزم ورتالىعىنا اينالۋى ءتيىس» دەگەن تاپسىرما جۇكتەدى. تۋريزمنىڭ بۇل ءتۇرىن دامىتۋ ءۇشىن الدىمەن ماڭدايالدى مەديتسينا ورتالىعى بولۋى قاجەت. استانا قالاسىنىڭ مەديتسينالىق كلاستەرىنە كىرەتىن كلينيكالار جابدىقتالۋى جاعىنان الەمدىك دەڭگەيدەگى جوعارى تالاپتارعا جاۋاپ بەرەدى. رەسپۋبليكالىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعى بۇكىل ورتا ازياداعى بىردەن- بىر ورتالىق بولىپ ەسەپتەلەدى. دياگنوستيكالىق ورتالىقتا ورناتىلعان اپپاراتتار ارقىلى قاتەرلى ىسىكتى باستاپقى ساتىسىندا انىقتاۋعا مۇمكىندىك بار. كلاستەر قۇرامىنداعى ءاربىر كلينيكادا قولدانىلاتىن وسى تەكتەس تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا بۇرىن تەك شەتەلدەردە جاسالاتىن كۇردەلى وپەراتسيالاردى قازاقستاندىق دارىگەرلەر دە جاساي الاتىن كۇنگە جەتتى.
جەتىستىكتەر جەلىسى
«استانا – جەتىستىكتەر ىزدەستىرۋگە تارتىمدى قالا». بۇل تىركەس تانىمال «National Geographic» جۋرنالىنىڭ بەتىندە جاريالاندى. ماقالا اۆتورى قازاقتىڭ باس قالاسىن وسىلاي دەپ باعالاپتى. سەبەبى, شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, استانا الەمدەگى جەدەل دامۋشى, بولاشاعى جارقىن قالالار قاتارىندا.
بۇگىنگى كۇنى ەلوردادا الەمنىڭ جەتپىس جەتى مەملەكەتىنەن كەلگەن جۇز مىڭنان استام شەتەلدىك تۇرىپ جاتىر. داۋ-جانجالسىز, قاقتىعىسسىز. وتكەن جىلى عانا بريۋسسەلدە استانا اكىمدىگىنىڭ باسقارۋ جۇيەسى جوعارى باعالانىپ, ەۋروپالىق ساپا مەنەدجمەنتى قورىنىڭ سەرتيفيكاتى تابىستالدى. بۇل مارتەبەلى اتاققا وسى كۇنگە دەيىن تمد كەڭىستىگىندەگى بىردە-ءبىر ەل قول جەتكىزىپ كورگەن جوق. بۇدان وزگە, بريتانيالىق «ەكونوميكس» جۋرنالىنىڭ رەيتينگ اگەنتتىگى 140 قالانىڭ اراسىندا استاناعا «ءومىر ءسۇرۋدىڭ قولايلى دەڭگەيى» مارتەبەسىن بەرگەنىن دە بىلە ءجۇرىڭىز.
شىنار دوسان
