پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ 2019 جىلعى 2 قىركۇيەكتەگى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا 2020 جىلى تويلاناتىن ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ 1150 جىلدىعىن حالىقارالىق دەڭگەيدە اتاپ وتۋگە ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرگەنى ءمالىم. قىركۇيەك ايىندا قازاقستاندىق دەلەگاتسيا تۇركيانىڭ ىستامبۇل, ليۆاننىڭ بەيرۋت, سيريانىڭ داماسك قالالارىنا ىسساپارمەن بارىپ, 1150 جىلدىقتىڭ قارساڭىندا بۇگىنگە دەيىن اتقارىلعان جۇمىستارمەن تانىسىپ, الداعى ۋاقىتتا شەشىلۋى ءتيىس تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە جاۋاپ ىزدەپ قايتقان ەدى. وسىعان وراي, دەلەگاتسيا مۇشەسى, قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى ءالىمجان قۇرتاەۆپەن ارنايى سۇحباتتاستىق.
– ءالىمجان سەيىتجانۇلى, اڭگىمەمىزدىڭ باسىن بۇل ءىسساپاردى ۇيىمداستىرۋعا كىمدەر مۇرىندىق بولدى, قولداۋ كورسەتتى دەگەننەن باستاساق. ءىسساپار بارىسىندا قاي ەلدەرگە, قاي جەرلەرگە باردىڭىزدار؟ بۇل ساپاردىڭ نەگىزگى ماقساتى نە بولدى؟
– بۇل ءىسساپار ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ليۆانداعى كونسۋلدىعىنىڭ جانە سيريا رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى قۇرمەتتى ەلشىسى سامير ءال-دەريحتىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە استى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ليۆان جانە سيريا رەسپۋبليكاسىنداعى كونسۋلى باعلان سپابەك مىرزا دەلەگاتسيانى بەيرۋت قالاسىندا كۇتىپ الىپ, ىسساپارىمىزعا ۇيىتقى بولدى. ساپار بارىسىندا عۇلاما عالىم, ويشىل, فيلوسوف ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىز بەن دەشتى قىپشاق دالاسىنان ەرىكسىز كەلىپ, 17 جىل مىسىردى بيلەگەن سۇلتان ءاز-ءزاحير بەيبارىس بابامىزدىڭ باسىنا زيارات ەتىپ, ءال-فارابي بابامىزدىڭ باسىنا قازاقستان تاراپىنىڭ قارجىلاندىرۋىمەن سالىنعان «ءال-فارابي مادەني-تاريحي ورتالىعى جانە كەسەنەسى» قۇرىلىسىنىڭ قازىرگى جاي-كۇيىمەن جاقىنىراق تانىستىق. الداعى جىلى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ 1150 جىلدىعىن وتكىزۋگە دايىندىق شارالارىن اتالعان ەلدەردەگى ارىپتەستەرىمىزبەن بىرگە تالقىلادىق. سونداي-اق قازاقستان مەن سيريانى جاقىنداستىرۋ ءۇشىن ەكى ەل اراسىنداعى ورتاق تاريحي جانە مادەني قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاپ, گۋمانيتارلىق قارىم-قاتىناستىڭ ءتيىمدى تۇعىرناماسىن قۇرۋ دا باستى ميسسيامىزدىڭ ءبىرى بولدى.
– ءسال شەگىنىس جاساساق, بيىل 23 اقپاندا «استانا اقشامىنا» بەرگەن سۇحباتىڭىزدا سيرياداعى سوعىستىڭ توقتاۋىنا بايلانىستى 2019 جىلى داماسك قالاسىنداعى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ ماۆزولەيىنىڭ تاعدىرىن شەشىپ, ونىڭ قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ نەمەسە سيريا ۇكىمەتىنىڭ قاراۋىنا ءوتۋىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرگەن ەدىڭىز. وسى ساپاردا ءوزىڭىز كوتەرگەن ماسەلە شەشىمىن تاباتىنىنا كوز جەتكىزدىڭىز بە؟
– وسى ساپار بارىسىندا قازاقستاندىق دەلەگاتسيا مۇشەلەرى داماسك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى, پروفەسسور مۇحاممەد ماھير قاباقيبيمەن كەزدەستىك. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ رەكتورى ع.مۇتانوۆ پەن م.قاباقيبي ءوزارا قۇرىلىمدىق ديالوگ قۇرىپ, قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋ باعىتىندا پىكىر الماستى. وسى باسقوسۋدا ماعان دا ءسوز كەزەگى كەلگەندە قازاقستان مەن سيريانى تەرەڭ تاريح بىرىكتىرەتىنىن تىلگە تيەك ەتتىم. قازاق حالقىندا «ءولى رازى بولماي, ءتىرى بايىمايدى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. وسىنداي قاعيدانى ۇستانعان ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2007 جىلى سيرياعا بارعان ساپارىندا قوس بابامىزدىڭ باسىنا زيارات ەتىپ, ءال-فارابي بابانىڭ ماۆزولەيى قۇرىلىسىنىڭ قازىعىن قاعىپ, سۇلتان بەيبارىس بابا ماۆزولەيىنىڭ كۇردەلى جوندەۋىنە باتاسىن بەرگەنىن ەسكە سالدىم. اتالعان قۇرىلىستار قازاقستان تاراپىنان 2011 جىلى اياقتالعان. بىراق ولاردىڭ اشىلۋى, ىسكە قوسىلۋى سيرياداعى ساياسي احۋالدىڭ قيىندىعىنا بايلانىستى ىسكە اسپادى. سوندىقتان بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ سيرياداعى جاعدايدىڭ تەزىرەك قالىپقا ءتۇسىپ, وسى ەلدە بەيبىتشىلىك ورناۋىنا تىلەكشى ەكەنىن جەتكىزدىم. ەلباسىمىز, قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى ءال-فارابي بابامىزدىڭ «قايىرىمدى قالانىڭ تۇرعىندارى» ەڭبەگىنەن باستاۋ الادى. شىنىندا دا, وسىناۋ ەلدىك يدەيانى جۇزەگە اسىرۋمىز ءۇشىن بىزگە ءال-فارابيدەي عۇلاما بابامىزدىڭ ارتىندا قالعان عىلىمي مۇراسىن حالقىمىزدىڭ يگىلىگىنە پايدالاناتىن كەز كەلدى. سول سەبەپتەن مەرەيلى داتانىڭ الدىندا ءال-فارابي بابامىزدىڭ بىزگە ءالى بەيمالىم يراندا, تۇركيادا, سيريادا جانە ەۋروپانىڭ ەلدەرىندە جاتقان بارلىق قۇندى ەڭبەكتەرىن جيناستىرىپ, جاڭا زامانعا ساي قازاق, ورىس تىلدەرىنە اۋدارۋىمىز كەرەك. سول ەڭبەكتەردى بولاشاق ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە وقۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋىمىز قاجەت. قازىر ءال-ءفارابيدىڭ 160-تاي ەڭبەگى بەلگىلى بولسا, ونىڭ ىشىندە 20 شاقتىسى عانا قازاق, ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلعان. بىراق ول كەڭەس زامانىنداعى اتەيستىك كوزقاراسپەن اۋدارىلدى. ەندەشە ۇلى ويشىلدىڭ ەڭبەكتەرىن اۋدارۋ – الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندەگى ءىس. بۇل ىسكە داماسك ۋنيۆەرسيتەتى ءوزىنىڭ ۇلەسىن قوساتىنىنا سەنەمىن. وسى ماقسات-مۇددەلەرىمىز جۇزەگە اسىرىلىپ جاتسا, رۋحاني جاڭعىرۋىمىزدىڭ ايقىن كورىنىسى بولار ەدى.
ودان كەيىن داماسك قالاسىنىڭ اكىمى ادەل ءال-ءولابيدىڭ قابىلداۋىندا بولىپ, قۇرىلىسى اياقتالعان «ءال-فارابي مادەني-تاريحي ورتالىعى جانە كەسەنەسى» عيماراتىنىڭ بولاشاعى تۋرالى پىكىر الماستىق. دەلەگاتسيا اتىنان ءسوز سويلەپ, داماسك قالاسىنىڭ اكىمشىلىگىنە ءوزىمنىڭ جەكە جانە مەملەكەتىمىزدىڭ اتىنان ريزاشىلىعىمدى ءبىلدىرىپ, جۇمىستارىنا تابىس تىلەدىم. كيەلى وتىرار قالاسىنىڭ تۋماسى رەتىندە داماسك پەن وتىرار قالالارى اراسىنداعى بايلانىستاردىڭ جاڭا فورماتتا, اسىرەسە ەكى قالا اكىمشىلىكتەرىن ءبىر-بىرىمەن جاقىنداستىرۋعا اتسالىساتىندىقتارىمىزدى ايتا كەلە, كەلەسى جىلى ءال-ءفارابيدىڭ 1150 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلاتىن ءىس-شارالاردىڭ ءبىر بولىگىن داماسك قالاسىندا اكىمدىكتىڭ قولداۋىمەن وتكىزۋگە ۇسىنىس جاسادىم. ادەل ءال-ولابي ەكى ەلدىڭ جاقىنداسۋىنا, دوستىق قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋعا ءاردايىم قولداۋ جاسايتىندىعىن ايتا كەلە, اكىمشىلىكتىڭ كۇن تارتىبىندە تۇرعان سوعىس سالدارىنان قيراعان, مۇلدە جارامسىز بولىپ قالعان تۇرعىن ۇيلەردىڭ ورنىنا سالىناتىن جاڭا ءزاۋلىم, زاماناۋي عيماراتتاردىڭ جوبالىق ۇلگىسىمەن تانىستىرىپ, وسى قۇرىلىس سالاسىنا قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردىڭ جۇمىس جاساۋىنا, قارجى سالۋىنا بولاتىندىقتارىن ەرەكشە ايتىپ ءوتتى. قالا باسشىسى داماسكىدەگى مادەني ورتالىقتىڭ اشىلۋىنا جانە بولاشاقتا دامۋىنا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتەتىنىن جەتكىزدى.
– داماسك قالاسىنداعى «ءال-فارابي مادەني-تاريحي ورتالىعى جانە كەسەنەسى» عيماراتىن ەكى ەلدىڭ بىرەۋىنىڭ مەنشىگىنە بەرۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن قانداي ءىس-ارەكەت جاسايسىزدار؟ بۇل ساپاردا بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن جاڭا دەرەكتەر تابا الدىڭىزدار ما؟
– ءيا, ساۋالىڭىزدىڭ ەكىنشى بولىگىنەن باستايىن. ءال-فارابي بابامىزدىڭ مۋزەيىن ارالاعان ساتتە بۇرىن ەستىمەگەن كەيبىر دەرەكتەرگە تاپ بولدىق. بابانىڭ ماۆزولەيىنە جاقىن جەردە مۇحاممەد ساللال-لاھۋ-عالەيھي-ۋاسسالەمنىڭ ءۇش جۇبايى جەرلەنىپتى. ەسىمدەرى – حافسا, سۋكاينا, ۋمحابيبا. مۋزەيدەگى كورنەكتى جەردە «ۇلى ويشىل, عۇلاما, فيزيك, ماتەماتيك, استرولوگ ءابۋ ناسىر ءال-فارابي وتىرار قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن» دەگەن جازۋدى كوردىك. سول ساتتە تۇلا بويىمدى زور ءسۇيىنىش, ماقتانىش سەزىمى كەرنەدى. اتا تاريحتان ويىپ ورىن الاتىن ۇلى وتىرار وركەنيەتى بولعان, «الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى» اتانعان ۇلى دالانىڭ ۇلى تۇلعاسىمەن ءبىر توپىراقتا تۋىپ-وسكەنىمدى ماقتان تۇتتىم. ەكى مارتە بابالارىمىزدىڭ باسىنا بارىپ, زيارات جاساعانىما شۇكىرشىلىك ەتتىم. جالپى, ءال-فارابي بابامىزدىڭ باسىنا تۇرعىزىلعان مۋزەي ماعان وتە ۇنادى. ول داماسكىنىڭ ءدال ورتاسىندا تۇر. مۋزەيدىڭ اۋدانى 5200 شارشى مەتردى قۇرايدى. بۇگىنگى زامانعى قۇرىلىس تالاپتارىنا ساي سالىنعان عيمارات. ەندىگى ماسەلە وسى عيماراتقا قاتىستى زاڭدى شەشىم شىعارۋىمىز كەرەك. سەبەبى ول قازىر نە سيريانىڭ, نە قازاقستاننىڭ مەنشىگىندە ەمەس, مەنشىكسىز تۇرعان جايى بار. بۇل عيمارات اشىلۋى قاجەت. پايدالانۋعا بەرىلگەننەن كەيىن قازاقستان مەن سيريانىڭ اراسىنداعى تۋريستىك باعداردى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ ويلايمىن.
– اڭگىمەڭىزگە كوپ راقمەت!
