بۇل نە؟ كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە بالاسىن ۇرىپ-سوعۋ ادەت پە؟ اناسىنىڭ پسيحيكالىق اۋىتقۋشىلىعىنىڭ كورىنىسى مە؟ وسى سۇراقتى نۇر-سۇلتان قالاسى پسيحيكالىق دەنساۋلىق مەديتسينا ورتالىعىنىڭ مەديتسينالىق ءبولىم بويىنشا اۋرۋحانادان تىس كومەك جونىندەگى ديرەكتور ورىنباسارى, ءبىرىنشى ساناتتى پسيحياتر-دارىگەر انار تاستەمبەكوۆاعا قويدىق. «ءوز بالاسىن ۇرىپ-سوعاتىن انانى بىردەن ناۋقاستىڭ قاتارىنا قوسۋعا بولمايدى. ادامنىڭ جاراتىلىسىندا بىرەۋلەر اشۋلانشاق, ەندى ءبىرى قىزبا, سابىرسىز كەلەدى. وعان دۇنيەتانىمى مەن تومەن مادەنيەتىن قوسىڭىز. ولاردىڭ بارىنە پسيحياترعا كورىنسىن دەۋگە تاعى بولمايدى. الدىمەن مۇنداي جاعدايعا جەتكىزگەن قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەردى انىقتاۋ كەرەك. ايەل-انا-بالا تىزبەگىنىڭ الەۋمەتتىك استارىنا ءمان بەرىپ قاراعاندا عانا بۇل ماسەلە شەشىلۋى ءتيىس. ال جاس انالاردىڭ اراسىندا نارەستەلى بولعاننان كەيىن پايدا بولاتىن كۇيزەلىستى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ونداي جاعدايدا دارىگەر كومەگى كەرەك».
كوپبالالى ءۇيدىڭ جايىن بىلەمىز. ءتىل الماعان تەنتەگىن اناسى قۋالاپ جاتسا, جۇگەرمەگى اتاسى مەن اجەسىنىڭ مەيىرىمىن پانالاپ, العاشقىسىنىڭ اشۋى باسىلعانىن كۇتەتىن. اتاسىنىڭ ارقاسىنا تىعىلعان بالانى جازالاۋ ەستى كەلىننىڭ ويىنا كەلمەيتىن. الايدا قالادا بالا ءوسىرۋدىڭ وزگەشەلىگى بار. اتا-اجەسى بالا تاربيەسىنە ارالاسپايدى. ارقا سۇيەرى الىستا بولسا, قورعانسىز ءسابي قيۋى قاشقان تىرلىكتەن شارشاعان ەسەر شەشەسىنىڭ قۇشاعىندا. قالاسا «تابانىنا كىرگەن شوڭگە مەنىڭ ماڭدايىما كىرسىن» دەپ تىلەيتىن دە, «جونىنان تاسپا تىلسەم دە ءوز بالام, قولىمنان الار ما ەكەنسىڭدەر؟» دەيتىن دە سول شەشەسى.
ەگەر پەدياتردى تىڭداساق, مۇنداي سوققىنىڭ اۋىر سالدارى بار دەيدى. ادام ميىنىڭ 80 پايىزى سۇيىقتىقتان تۇرادى. ونى ەلەستەتۋ ءۇشىن شارعا سۋ قۇيىپ, قولىڭىزبەن شەرتىپ كورىڭىز. شارداعى سۇيىقتىق لىقسىپ, كەلەسى جاعىنا قاراي اۋىتقيدى. كوكجەلكەدەن ءتۇيۋ – ءتىپتى كۇرەستە دە تىيىم سالىنعان ءتاسىل. ءويتكەنى جەلكەدەن العان سوققىدان ءولىپ كەتۋى دە مۇمكىن. ال بالالاردىڭ باس سۇيەگى جۇمساق, ءالى قاتپاعان. قول قاتتى تيسە, جۇيكە تالشىقتارى ءۇزىلىپ, قان قۇيىلۋى مۇمكىن. بۇل تانگە سالعان جاراسى, ال پسيحو-ەموتسيونالدى جانعا سالعان جاراسىن ايتۋعا ءداتىم بارمايدى. بالانىڭ ءبارى ءومىردى قاز-قالپىندا قابىلدايدى. اناسىنىڭ ءتىپتى جاقسى بولسىن دەپ جەكىگەنىنىڭ ءوزى اۋىر ءىز قالدىرىپ, «مەنى جاقسى كورمەيدى» دەپ ناليتىن بولادى. اينالاسىنا جاۋىعىپ قارايتىن مەيىرىمسىزدەر دە وسىندايلاردان شىعادى.
ايتا كەتەلىك, الەمنىڭ 52 ەلىندە وتباسىندا بالالاردى جازالاۋعا تىيىم سالىنعان. 1979 جىلى العاش رەت شۆەتسيادا باستالعان قوزعالىس بالاعا قول كوتەرمەك تۇگىل, تىلدەۋگە دە جول جوق. يۋنيسەف مالىمەتتەرىنە قاراساق, 2 جاستان 4 جاسقا دەيىنگى ءتورت بالانىڭ ۇشەۋى اكە-شەشەسىنەن تاياق جەيدى ەكەن.
«وكىنىشكە قاراي, كوپتەگەن ەرەسەكتەر زورلىق-زومبىلىقتى تارتىپكە سالۋمەن شاتاستىرادى. بالالارمەن قاتال قارىم-قاتىناس ولار كەرىسىنشە وزدەرىن بارىنشا قاۋىپسىز سەزىنۋى ءتيىس جەردە, ياعني ءوز وتباسىندا كەزدەسەدى» دەپ ءتۇسىندىردى يۋنيسەف-ءتىڭ بالالار قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى باعدارلامالاردىڭ ۇيلەستىرۋشىسى ايسۇلۋ بەكمۇسا. يۋنيسەف 2010 جىلدان 2016 جىلعا دەيىن ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلمەن بىرگە جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرگە سايكەس, قازاقستاندا ەرەسەكتەردىڭ شامامەن 75 پايىزى وتباسىداعى بالالاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن باقىلاۋ ءۇشىن قول كوتەرۋدى قولدايتىنى, ال اتا-انالاردىڭ 67 پايىزى بالالاردى تاربيەلەۋدە زورلىق-زومبىلىق تۇرلەرىن قولداناتىندىعى انىقتالدى.
ەلورداداعى بالالار قۇقىعىن قورعاۋ ورتالىعىنىڭ «111» جەدەل قىزمەتىنە دە بايلانىسىپ كوردىك. سانامىزعا ەنە قويماعان نارسەنىڭ ءبىرى – كىسىنىڭ سىرتىنان قىلىعىن ايتىپ, تەلەفون شالۋ عوي. بىراق قاۋقارسىز بالانىڭ جاقىنىنان كورگەن قياناتىن كورسەڭىز, حابارلاسىپ, جاعدايدى ايتۋعا ابدەن بولادى. دەسە دە «ەنەسى تەپكەن قۇلىننىڭ ەتى اۋىرمايدى» دەگەن ۇعىم تاعى الدىمىزدان شىعاتىنى راس. وسىدان كەلىپ بالانى تاياقپەن تاربيەلەپ, جەلكەسىنەن نۇقىپ جىبەرگەندى قيانات كورمەيمىز. ءتىلى اششىلارى بالاسىنىڭ جەر-جەبىرىنە جەتىپ, جىگەرىن قۇم قىلسا دا ارالاسپايمىز. سودان بولار, قازاقتىڭ بالاسى جاسىنان تاياق جەپ, جاسىق بولىپ وسەدى. كوبىن بۇيىعى, جاسقانشاق, ىنجىق, تابانسىز دەپ كىنالايمىز. راسىندا, تۋماي جاتىپ توپەلەسەك, جانارىنىڭ وتىن سوندىرسەك, بالا قايدان قايسار, وجەت, باتىل بولسىن؟!
جانەركە اۋباكىروۆا, استانالىق «Spectrum» مەكتەبىنىڭ قىزمەتكەرى:
– بالاعا قاتىستى انگليانىڭ زاڭدارىن جاقسى زەرتتەدىم. بىزدەر, قازاقتاردا «بالا مەنىكى, نە ىستەسەم دە ءوزىم بىلەمىن, ءوزىم تاربيەلەيمىن» دەگەن ۇستانىم بار. ۇلىبريتانيادا بالا اتا-انانىڭ عانا ەمەس, الدىمەن مەملەكەتتىڭ ازاماتى دەگەن قاعيدا ساناعا سىڭگەن. سول تۇرعىدا زاڭ قاتال تالاپتار قويادى. مىسالى, بالانى ۇيدە قاراۋسىز قالدىرۋعا مۇلدەم بولمايدى. بەس مينۋتقا دۇكەنگە شىعىپ كەتكەنىڭدە بالانىڭ جالعىز قالعانىن كورشى ءبىلىپ قويسا نە بالا جىلاپ قالسا, پوليتسياعا جەتىپ, ۇلكەن داۋعا اينالادى. بالانى ۇيدە جالعىز قالدىرعانى ءۇشىن اتا-انا قۇقىعىنان ايىراتىن وقيعالار كوپ. زاڭنىڭ ايامايتىنىن بىلگەن سوڭ اتا-انالار دا مەملەكەت تالاپ ەتكەن دارەجەدە بالاعا لايىقتى كوڭىل بولۋگە تىرىسادى. مەكتەپ جاسىندا دا جاۋاپكەرشىلىك تالابى جوعارى. بىزدە توي-تومالاق, تاعى باسقا جاعداي بولسا مۇعالىمنەن سۇراپ الىپ كەتە بەرەمىز. شەتەلدە رۇقساتتى مەكتەپ بەرۋ كەرەك. ەگەر ۇستازدارى «وسى تاقىرىپتى بىلمەي قالادى-اۋ جانە ونى بىلمەگەننەن بالا وسكەندە قينالادى» دەپ ەسەپتەسە, اتا-اناسىنا بالانى الىپ كەتۋگە رۇقسات بەرمەيدى. بالا قۇقىعىن قورعاۋ وسى جەردە جاتىر.
