بۇرناعى كۇنى «اتامەكەن» قازاقستان كارتاسى» ەتنو-مەموريالدىق كەشەنىندە قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ايدا بالاەۆانىڭ توراعالىعىمەن استانا قالاسى اكىمدىگى جانىنداعى مەملەكەتتىك رامىزدەر جونىندەگى كوميسسيانىڭ مەرەكەلىك وتىرىسى ءوتتى.
قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى 1992 جىلى بەكىتىلگەنى بەلگىلى. جيىرما جىلدان استام ۋاقىت بويى تۋىمىز, ەلتاڭبامىز بەن ءانۇرانىمىز حالقىمىزدى رۋحتاندىرىپ كەلەدى. بىراق, ولاردى ناسيحاتتاۋدا كەمشىن تۇستار كەزدەسەدى. بۇل – ەلتاڭبا اۆتورى جانداربەك مالىبەكوۆتىڭ ويى. ءار بەس جىل سايىن جاڭا ستاندارت بەكىتىلەتىنىن ايتقان ول وسىعان كوڭىلى تولمايتىنىن جەتكىزدى. اسىرەسە, ەلتاڭباعا قاتىستى: «وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلتاڭبانى جاساۋ, قۇرمەتتەۋ, دارىپتەۋ ءىسى جوعارى دەڭگەيدە ەمەس. ونى جاساۋعا ليتسەنزيا العاندار ستاندارتتار نورماسىن ساقتامايدى. ساپاسىن دا قاتىرمايدى. ساياسي جانە تاريحي ماڭىزىنا دا كوڭىل بولمەيدى. ەلتاڭبا – تەك كەۋدەگە تاعاتىن نەمەسە مەكەمەنىڭ ءىشى-سىرتىنا ءىلىپ قوياتىن لوگوتيپ سياقتى نارسە ەمەس» دەگەن ول ەلتاڭبانى قازاقتىڭ جاندۇنيەسىنە جاقىن دالا مادەنيەتىمەن, اسىرەسە, كيىز ۇيمەن بايلانىستىرىپ جاساعانىن ايتتى.
ءسوزىن جالعاستىرا كەلە: «ەلتاڭبا دەتالدارى قانداي ماعىنا بەرەتىندىگىنە ەشكىم باس قاتىرمايدى. جەلباۋ, كۇلدىرەۋىش, توعىن, باسقۇر, كەرەگەنىڭ نە ەكەنىن سۇراساڭ, كوپشىلىگى بىلمەيدى. كيەلى تۇلپارلار مەن جەتى ساقينانى بەينەلەدىم. جەتى ساقينا – جەتى اتانى, تەكتىلىكتى بىلدىرەتىن ۇعىم. مەن ءوزىم ەلتاڭباداعى بەينەلەرگە قىرىققا جۋىق اتاۋ بەردىم. سول اتاۋلاردى ءبىلىپ وتىرىپ, ونى جاسايتىن ازاماتتىڭ ەلگە, اتامەكەنگە, حالىققا دەگەن قۇرمەتى ارتادى. مىنە, ەلتاڭبانىڭ سيپاتىن جازىپ, جاڭا ستاندارتقا ەنگىزسەك, جاستار بۇعان باسقاشا كوزبەن قارايتىن بولادى» دەدى.
جانداربەك مالىبەكوۆتىڭ رامىزدەرىمىزدى ءتيىستى دەڭگەيدە ناسيحاتتاي الماي جاتىرمىز دەگەن سوزىمەن كەلىسكەن مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى امانگەلدى قاشقىمباەۆتىڭ پىكىرىنشە, تۋىمىز, ەلتاڭبامىز بەن ءانۇرانىمىز ۇلتىمىزدىڭ تاريحى مەن بولمىسىن ايگىلەيدى. ول اتا زاڭىمىز بويىنشا رامىزدەرىمىز ەلىمىزدىڭ ەركىندىگى, تاۋەلسىزدىگى جانە ەگەمەندىگىنىڭ سيمۆولى ەكەنىن ەسكە سالىپ, ولاردى «ماڭگىلىك ەل» ۇعىمىمەن استاستىردى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك كۇزەت قىزمەتىنىڭ ءبولىم باسشىسى باۋىرجان تاڭاتاروۆ مەملەكەتتىك تۋىمىزدىڭ قانداي راسىمدىك ءىس-شارالاردا قولدانىلاتىندىعىنان حابار بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا, مەملەكەتتىك تۋ – قر پرەزيدەنتىن ۇلىقتاۋ, شەتەل مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارىن سالتاناتتى قارسى الۋ, وتان قورعاۋشىلار مونۋمەنتىنە گۇل شوقتارىن قويۋ جانە ەلىمىزدەگى شەتەل ەلشىلەرىنە سەنىم گراموتالارىن تاپسىرۋ راسىمدەرىنىڭ اجىراماس بولىگى.
قازاقستاننىڭ ستاندارتتاۋ جانە سەرتيفيكاتتاۋ ينستيتۋتىنىڭ ءبولىم باسشىسى ەۆگەني تسحاي سوڭعى كەزدە ەلتاڭبانىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتقا سايكەس كەلمەيتىندىگى جونىندە ءتۇرلى ورگاندار مەن جەكە ادامداردان تۇسەتىن شاعىمدار كوبەيىپ وتىرعانىن ايتتى. «وسىنى ەسكەرىپ, ستاندارتتى قايتا قارايتىن ارنايى جۇمىس توبىن قۇردىق. ەلتاڭبا اۆتورىنىڭ فيلوسوفياسىنان اۋىتقىماۋ ماقساتىندا ونىڭ قۇرامىنا جانداربەك مالىبەكۇلىن ەنگىزدىك. اتقارىلعان ىستەردىڭ ناتيجەسىندە ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 15 مامىرىندا ءتيىستى قۇجاتتى قابىلداپ, وكىلەتتى ورگاننىڭ سايتىنا جاريالادىق. سونداي-اق, ەلتاڭبانى جاساۋشى 50-دەن اسا مەكەمەگە قۇجاتتى جىبەردىك. ول قۇجاتتا ەلتاڭبانىڭ تۇسىنە, كولەمىنە, كونسترۋكتورلىق سىزباسىنا قاتىستى وزگەرىستەر بار. سونىمەن قاتار, ەلتاڭبانىڭ كەپىلدى مەرزىمىن بەلگىلەدىك. بۇل مەرزىم 3 جىلدى قۇرايدى. ءتيىستى مەكەمەلەردە ەسكى ەلتاڭبا جاڭا ستاندارتپەن جاسالعان ەلتاڭباعا بىرتە-بىرتە اۋىستىرىلاتىن بولادى» دەدى ول.
ونىڭ ءسوزىن ناقتىلاي تۇسكەن ايدا بالاەۆا جاڭا ستاندارتتاعى ەلتاڭبانىڭ مەكەمەلەرگە الىنعانى-الىنباعانى شارتتى تۇردە ءبىر جىلدان كەيىن تەكسەرىلەتىنىن جەتكىزدى. جالپى, رامىزدەردى ساتىپ الۋ ىسىنە كەلگەندە كونكۋرستىق تۇيتكىلدەر تۋىندايتىنىن ايتقان قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى كەيدە ءبىر عانا تۋ ساتىلىپ الىنىپ, ول جارامسىز بولىپ قالعاندا دەر كەزىندە ورنىنا جاڭاسىنىڭ ىلىنبەۋىن سونىمەن ءتۇسىندىردى.
جاستار اراسىندا مەملەكەتتىك ءرامىزدەردى ناسيحاتتاۋ ماڭىزدى. بۇل جۇمىس جايلى استانا قالاسى جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى تالعات راحمانبەردى ەگجەي-تەگجەيلى باياندادى. ونىڭ ايتۋىنشا, ەلوردادا 85 مىڭ ستۋدەنت, 15 جوعارى وقۋ ورنى مەن 35 كوللەدج بار. قالامىزدىڭ ەڭ بەلسەندى جاستارى وسى وقۋ ورىندارىندا وقيدى. بارلىق ءبىلىم بەرۋ وشاقتارىندا قۇرىلعان جاستار ءىسى كوميتەتتەرى ءتيىستى جۇمىستى اتقارۋدا.
وتىرىستىڭ سوڭىندا ايدا عالىمقىزى استانا قالاسى اكىمدىگى جانىنداعى مەملەكەتتىك رامىزدەر جونىندەگى كوميسسيانىڭ ءبىر جىلدىق جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا ۇسىنىستار جىبەرىلەتىندىگىن ايتتى. «بۇگىنگى تاڭدا تەك مەملەكەتتىك ورگاندار كۇشىمەن رامىزدەردى ناسيحاتتاۋ مۇمكىن ەمەس. وعان ەلىمىزدىڭ ءار ازاماتى اتسالىسۋى ءتيىس. حالقىمىزدىڭ ءبىراز بولىگى ودان قاشپايدى دا. الايدا, زاڭ تۇرعىسىنان وعان شەكتەۋ قويىلعان. وندا «مەملەكەتتىك رامىزدەردى زاڭسىز قولدانۋ» دەگەن انىقتاما بار. بۇل انىقتاما ازاماتتارىمىزدىڭ قولىن بايلاپ, پاتريوتتىق سەزىمىن كورسەتۋگە تىيىم سالىپ وتىر. ماسەلەن, كەيبىر ادامدار مەملەكەتتىك تۋدى ۇيىندەگى قاستەرلى ورىنعا قويعىسى كەلەدى دەيىك. بىراق, زاڭ وعان رۇقسات ەتپەيدى. وسى جاعدايدا اتاپ وتەتىن جايت – كوپتەگەن ەلدەردىڭ زاڭدارىندا بىزدىكىندەي نورما جوق. مىسالى, شەتەلدەرگە شىعىپ ءجۇرگەن بولساڭىزدار, ول ەلدەردىڭ تۋىن جانار-جاعار ماي قۇيۋ ستانتسياسىنىڭ ماڭدايشاسىنان دا كورە الاسىزدار. وسىعان بايلانىستى پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا «قر رامىزدەرى تۋرالى» زاڭىن قايتا قاراۋدى ۇسىنامىز. ەكىنشىدەن, رەيدتەردى جاساۋ بارىسىندا, نەگىزىنەن, زاڭدى تۇلعالار مەن ءىرى ۇيىمدار اتالعان زاڭدى ءجيى بۇزاتىنىنا كوز جەتكىزىپ ءجۇرمىز. ءبىز شارا قولدانىپ, تەك 4 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتەن اسپايتىن ايىپپۇل عانا سالا الامىز. بۇل ايىپپۇلدى زاڭدى بۇزعاندار جۇعىن كورمەي, ايىبىن قايتالاپ ءجۇر. سوندىقتان, زاڭدى تۇلعالار مەن ءىرى ۇيىمدار ءۇشىن ايىپپۇل كولەمى ەكى ەسە وسىرىلسە ەكەن دەيمىز. ال, رامىزدەردى قورلايتىندارعا ايىپپۇل سالىنباي, ولاردى بىردەن قىلمىستىق جازاعا تارتۋ كەرەك. ستاندارتتاردى ساقتامايتىن رامىزدەردى جاساۋ مەن جەتكەرۋگە ليتسەنزيا العاندار دا اتتەستاتتاۋدان ءوتىپ, قايتا ليتسەنزيالاۋدان وتكىزىلسە دە ارتىق ەمەس» دەگەن ول وتىرىستا ايتىلعان ۇسىنىستار دا ەسكەرۋسىز قالمايتىنىنا سەندىردى.
امانعالي قالجانوۆ
