«وسىدان وتىز جىل بۇرىن, 1990 جىلدىڭ قوڭىر كۇزى… ميحايل گورباچەۆتىڭ كەڭەس وداعى دەگەن الىپ ەلدىڭ تىزگىنىن ۇستاعانىنا بەس جىلدان اسقان, قايتا قۇرۋ, جەدەلدەتۋ, جاريالىلىق سياقتى تىڭ ناۋقاندار ناتيجەسىندە قارىشتاپ ىلگەرى باسىپ, گۇلدەنە, وركەنداي بەرەدى دەگەن قىزىل يمپەريا كەرىسىنشە كەرى كەتىپ, كوبەسى سوگىلە باستاعان ءسات ەدى. جەتپىس جىلدان استام ايداي الەمنىڭ جارتىسىن ۋىسىندا, ىقپالىندا ۇستاعان, ايتقانىن ىستەتكەن سوتسياليزم قورعانى قالجىراي باستاعان ەدى بۇل تۇستا.
قۇرامىنا ەنەتىن وداقتاس ەلدەردىڭ ءوزى ەركىندىكتى سەزىنە باستاعان, ءۇنى شىعا باستاعان, ءوزىن-ءوزى تاني باستاعان, تاۋەلسىزدىك ەلەسى كەزىپ جۇرگەن كەز ەدى الىپ يمپەريانى. مىنە, وسىنداي ساتتە وداق قۇرامىنداعى قازاقستان تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىن جاريا ەتتى. بۇل 1990 جىلدىڭ 25 قازانى بولاتىن. مەن ول كەزدە وبلىستىق «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىندە تىلشىلىك قىزمەت اتقارىپ جۇرگەنىمە بەس جىلدان اسقان, كوپ ۇزاماي «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ شىمكەنتتەگى مەنشىكتى ءتىلشىسى بولدىم.
قىزىل يمپەريا شەڭگەلى بوساڭسىپ كوبەسى سەتىنەي باستاعان ساتتە ءار ۇلت وتكەنىنە كوز جۇگىرتىپ, جوعالعانىن تۇگەندەۋگە كىرىستى. عاسىرلار بويى ەڭسەسى ەزىلگەن قازاق جۇرتى دا قاراپ قالعان جوق. ەڭ الدىمەن, گازەت اشتى. «گازەت ۇلتتىڭ وزىمەن ءوزى سىرلاساتىن, سويلەسەتىن قۇرالى» دەگەن ەكەن وتكەن عاسىر دانىشپانى. سوندىقتان داۋىس دالاعا جايىلماۋ ءۇشىن, قاعازدا قاتتالۋ ءۇشىن, ورتاق شەشىم ىزدەپ تابۋ ءۇشىن گازەت قاجەت ەدى. بۇرىن ورتالىق كوميتەت وبلىس پەن اۋدانداردا عانا پارتيالىق باسىلىم ۇستاۋعا رۇقسات بەرگەن, ەندى وبلىس ورتالىقتارى – ءىرى شاھارلار ءوز گازەتىن اشا باستادى. مۇنداي ءىرى شاھارلاردا جەرگىلىكتى ۇلت سانى 10-20 پايىزدان اسپايتىن, كەڭەس بيلىگى ءتۇرلى شەكتەۋ, امالدارمەن اۋىل قازاعىن قالاعا قونىستاندىرۋعا قارسىلىق ءبىلدىرىپ كەلدى. 1989 جىلى ەلىمىزدەگى ءىرى شاھار – شىمكەنتتە «شىمكەنت كەلبەتى» باسىلىمى دۇنيەگە كەلسە, 1990 جىلدىڭ 13 قازانىندا حالىق دەپۋتاتتارى تسەلينوگراد قالالىق كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن «اقمولا اقيقاتى» اپتالىق گازەتى وقىرمانعا جول تارتتى. قالا ول كەزدە اقمولا ەمەس, ناعىز اقيقاتتىڭ دا اۋىلى الىستاۋ. قازاقى رۋحتىڭ, تاۋەلسىزدىكتىڭ اقجولتايىنداي بولعان باسىلىم قازاعى دا, قازاقىلىعى دا از قالادا ۇلتتىڭ ەڭسەسىن تۇزەپ, جوعالعانىن تۇگەندەۋگە العاشقى نومىرلەردەن-اق اتسالىسا باستادى. جاريالىلىق زامانى قانات ءبىتىرىپ, جەل بەرگەن جەرگىلىكتى زيالى قاۋىم وزەكجاردى وتكىر پىكىرىن ءۇستىن-ءۇستىن جولداپ جاتتى باسىلىمعا. سول تۇستاعى شاھار باسشىسى, ۇلتجاندى ازامات امانجول بولەكباەۆ پەن العاشقى رەداكتور – كەنجە جۇماعۇلوۆتىڭ باسىلىم باعىتىن ايقىنداپ, جولىن ناقتىلاۋداعى ەڭبەگى ەرەكشە.
ارقا توسىندەگى قالانىڭ ورنى مەن ماڭىزى ارتقان سايىن ونىڭ رەسمي باسىلىمىنا جۇكتەلەر مىندەتتەر دە اۋقىمدى بولا بەرەدى. 1994 جىلى شىلدەنىڭ 6-سى كۇنى جوعارعى كەڭەس پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ مەملەكەت استاناسىن اقمولا قالاسىنا كوشىرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن ماقۇلداپ, قاۋلى قابىلدادى. ال سوڭىرا ەلباسى قاۋلىسىنا سايكەس اقمولا قالاسى 1997 جىلعى 10 جەلتوقساننان باستاپ ەل استاناسى بولىپ جاريالاندى. كەلەسى جىلى جازدا ەركە ەسىل جاعاسىنداعى شاھاردىڭ – قازاق ەلى جاڭا استاناسىنىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەرى ءوتتى. ۇلى كوش باستالدى قازاق دالاسىندا. «قۇدىرەتى بولەك, قۇتى بار, سارىارقا بۇگىن ءان ساپ تۇر. ۆوكزالدارىڭنان كۇتىپ ال, باق ىزدەپ كەلە قالساق ءبىر» دەپ الماتىدا جاتىپ اتاقتى تۇمانباي اقىننىڭ جىر جازاتىنى وسى كەز. مەن بۇل كەزدە «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ورتالىق اپپاراتىنا الماتىعا اۋىسقانمىن.
عاسىرلار الماسىپ جاتقان تۇستا ەل گازەتى – «ەگەمەن قازاقستان» جاڭا ەلورداعا العاشقىلاردىڭ قاتارىندا كوش تۇزەۋگە قامدانىپ جاتتى. الدىمەن وسىندا بولىمشە قۇرىلدى دا, كوپ ۇزاماي بۇرىن اۋداندىق اكىمدىك ورنالاسقان ەكى قاباتتى ەسكى عيماراتتى رەداكتسياعا بولگەن سوڭ سونى جوندەپ, جاسقاۋدىڭ قامىنا كىرىسىپ كەتتىك. وسى ساتتە «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» تىزگىنىن ەرجۇمان سمايىل ۇستاعان ەدى. مەن باس رەداكتوردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رەتىندە شۇعىل تۇردە اقمولاعا قونىس اۋداردىم. ءبىر جارىم عاسىرداي بۇرىن مەنىڭ بابام ورىس پاتشاسى ىزىنە تۇسكەن كەنەسارى ساربازدارىمەن بىرگە وسى وڭىردەن سىرداريا جاعالاۋىنا كەتكەن ەكەن, جاڭا استانا ىرگەسى قالانىپ جاتقان تۇستا تاعدىر مەنى قايتادان اقمولاعا اكەلدى. بابالارىمىز قازاقتىڭ سوڭعى حانىنا ىلەسىپ كەتسە, تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى باستاعان ۇلى كوشكە ەرىپ, عاسىرلار توعىسىندا ماڭگىلىك ەلدىڭ باس قالاسىنا قايتا ورالدىق. جاسىل جەلەككە ورانىپ, اسقار تاۋلارعا سۇيەنگەن الماتىدان كەيىن تىڭگەرلەر قالاسى سۇرقاي, كەيىپسىز كورىنگەنىمەن, ەڭسە بيىك, كوڭىلىمىز شات بولاتىن.
ۇلت كوشىنىڭ كەرۋەندەرى توعىسقان اقمولا ۇلكەن قۇرىلىس الاڭىنا اينالدى, «تاق اۋعان جاققا باق اۋادى» دەگەندەي ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جاڭا ءومىر باستاۋعا كەلگەندەر قالا تۇرعىندارىنىڭ قاتارىن ارتتىردى, ونىڭ كۇن ساناپ, اي ساناپ كەلبەتى وزگەرۋىنە وزىندىك ۇلەس قوستى. وسى تۇستا قالام-قاعازدى جيىپ قويىپ, باسشىمىز ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ تاپسىرماسىمەن ءبىز دە قۇرىلىسقا بەل شەشە كىرىسىپ كەتتىك. تسەلينوگراد اۋدانى اكىمدىگى باس گازەتكە سىيعا تارتقان ەكى قاباتتى ەسكى عيمارات كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋگە كەلمەگەندىكتەن, ەسكىنى جاماپ ەس كەتىرمەي, ءبارىن سىرىپ تاستاپ, جاڭادان سالۋعا تۋرا كەلدى. ناتيجەسىندە اينالاسى 5-6 جىل ىشىندە رەداكتسيانىڭ 8 قاباتتى كەڭسە عيماراتى, 2 جاتاقحانا, 2 تۇرعىن ءۇي سالىنىپ, قىزمەتكەرلەر جاتىن ورىنمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلىپ قانا قويماي, قالانىڭ ەسكى اۋدانىنىڭ كەلبەتى وزگەرۋىنە «ەگەمەندىكتەر» ەرەكشە ۇلەس قوستى. كەيىننەن رەداكتسيا قونىستانعان كوشە – «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى اتاندى.
اينالاسى 8 جىل ىشىندە وبلىس ورتالىعى – شاعىن شاھار گازەتى – باس قالانىڭ باس باسىلىمى دەگەن دارەجەگە جەتتى. اۋەلى «اقمولا اقشامى», ال 1998 جىلعى 12 مامىردان «استانا اقشامى» اتالدى, ءسويتىپ رەسپۋبليكاعا تارايتىن باسىلىمعا اينالىپ, اپتاسىنا 3 رەت شىعا باستادى.
قالا تىرشىلىگىنە قاتىستى ماسەلەلەر ۇساق-تۇيەك دەمەي تۇگەل قامتىلىپ وتىردى. ولقى سوققان تۇستار دا كوزدەن تاسا قالعان جوق. ۇلتقا, رۋحانياتقا قاتىستى ماسەلەلەر دە جۇيەلى, جوسپارلى تۇردە جارىق كوردى. سوندىقتان دا گازەت وقىرماندارى تەك باس قالامەن شەكتەلمەي ايماقتاردان دا تابىلىپ جاتتى. باسىلىم كاتولوگقا رەسپۋبليكالىق باسىلىم رەتىندە ەنىپ, ەلگە تارالا باستادى.
باسىلىمنىڭ قالىپتاسىپ, ءوز باعىتىن, ورنەگىن ورنىن تابۋىنا باس رەداكتور – جۇماگۇل ساۋحات, ماعجان سادىحانوۆ, نۇرتورە ءجۇسىپ, امانتاي ءشارىپ, ەربولات قامەنوۆتەن وزگە ۇزاق جىل باسشىلىق قىزمەتتە بولعان باۋىرجان وماروۆ, عالىم قوجابەكوۆ, تالعات
باتىرحانۇلى ۇلكەن ۇلەس قوستى. ديحان قامزابەكۇلى, كامەل جۇنىستەگى, زيابەك قابىلدينوۆ, قاسىم تاۋكەنوۆ, الدان سمايىل, سايىن نازاربەكۇلى سياقتى ايتارى بار, ويى ۇشقىر اۆتورلار گازەت مازمۇنىن بايىتىپ, تارتىمدىلىعىن ارتتىرا ءتۇستى.
وبلىستىق جانە رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا وتىز ەكى جىل ەڭبەك ەتكەن سوڭ تاعدىر تارتۋىمەن 2017 جىلى «استانا اقشامىنىڭ» تابالدىرىعىن اتتادىم. وزىندىك ءداستۇرى قالىپتاسقان ۇيىمشىل ۇجىم ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە. «قالا مەن سالا» ايدارى ارقىلى ۇلكەن مەگاپوليس تىرشىلىگىنىڭ سان قاتپارىنا ۇڭىلسەك, «شاھار شەجىرەسى», «تالايعى تاريح» ارقىلى وتكەنگە كوز جىبەردىك, ەسكى عيماراتتار تاريحىن بەدەرلەدىك. وزگە ۇلكەن قالالاردان نە ۇيرەنۋگە بولادى دەپ تۇراقتى ايدار اشتىق. ال «كورشى اقىسى» دەگەن بەتتە باۋىرلاس, ىرگەلەس ەلدەردەگى نازار اۋدارىپ, ۇلگى الاتىن ماسەلەلەر ورتاعا سالىندى. «ۇلت ۇپايى», «اقتاڭداقتار اقيقاتى» ەلىمىزدىڭ كيەلى جەرلەرى, اگلومەراتسيا, يننوۆاتسيا, تسيفرلاندىرۋ, قازاقىلاندىرۋ سياقتى تاقىرىپتار ۇنەمى قاتتالىپ وتىردى. ۇجىم ىزدەنىسى باعالانىپ, 2018 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ العىس حاتى مەن رەسپۋبليكالىق «نۇر – سۇڭقار» سىيلىعىنا يە بولدىق.
وتىز جىل بويى باس قالامەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان, ەلوردامەن بىرگە ەڭسە تىكتەگەن باسىلىم – «استانا اقشامى» الدا دا شاھار شەجىرەسىن شىنايى سيپاتتاپ, وقىرمان ىقىلاسىنا بولەنۋدى ماقسات تۇتادى.
