ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن ەرەكشە كۇتەتىندەردىڭ ءبىرى – استانالىق ناۋانوۆتار وتباسى. ولار, اسىرەسە, بيىلعى ناۋرىزدى قۋانا قارسى الماقشى. سەبەبى, ءدال وسى كۇنى شاڭىراقتىڭ ۇلكەنى, وتباسىنىڭ عانا ەمەس, اۋلەتتىڭ ۇيىتقىسى بولىپ وتىرعان شەكەر اپا ناۋرىزبايقىزى ءجۇز جاسقا تولادى.
جاقسى جاڭالىقتى ەستىگەندە, قۇلاعىمىز ەلەڭ ەتتى. ەلوردانىڭ ەڭ قارت تۇرعىنىمەن كەزدەسىپ, ءبىر اۋىز تىلدەسۋ نيەتىمەن ول كىسى تۇراتىن ءۇيدى بەتكە الدىق.
وسىدان تۋرا ءبىر عاسىر بۇرىن دۇنيەگە كەلگەن كەيۋانا كيمەشەگىن دۇرىستاپ, «بارىن كيىپ, بايلاۋىشىن تاعىپ» دەگەندەي, جاسانىپ وتىر ەكەن. اڭگىمەگە تارتتىم. جان سارايى شىرايلى شەجىرەگە تولى قاريا وتكەن ومىرىنەن سىر شەرتتى.
قيىندىققا قايىسپاعان قايسار قىز
ەرلىگىمەن دە, ەڭبەگىمەن دە ەلىنىڭ عانا ەمەس, وتباسى, وشاق قاسىنىڭ ابىرويىن ارتتىرىپ, قۇرمەتكە بولەنىپ جۇرگەن قاريالار از با ارامىزدا؟ مەنىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىم سولاردىڭ قاتارىنان. ۇرپاعىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن بويىنداعى كۇش-جىگەرى مەن قاجىر-قايراتىن اياماعان شەكەر اپا جاسىنان جۇمىسقا جەگىلدى. ەڭبەكپەن ەسەيدى. ودان جامان بولمادى.
– وسى جاسقا جەتىپ وتىرعانىم دا سول ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋىمنىڭ ارقاسى شىعار, – دەپ ءبىر قايىردى اڭگىمەسىن كەيۋانا.
سانالى عۇمىرىندا شاڭىراعىن شايقالتپاي, اتادان قالعان قارا شاڭىراقتىڭ وتىن سوندىرمەي, بار بالاسىنا قامقور بولا بىلگەن اياۋ-لى انا ودان ءارى وسى جىلداردا باسىنان وتكەن قيىنشىلىقتاردى كۇرسىنە ەسكە الدى. اسىرەسە, سوناۋ ەل باسىنا كۇن تۋعان اشارشىلىق جىلدارىنداعى اۋىرتپالىقتار مەن ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە كوزى كورگەن نەبىر ناۋبەتتەردى ۇمىتۋ مۇمكىن بە؟!
سول ءبىر سۇراپىل وتتى جىلدار باستالعاندا شالى دا, ءوزى دە تىلدا مايدان ءۇشىن ەڭبەك ەتتى.
جولداسى سۇلەيمەن دە, ونىڭ اكەسى ناۋان دا كەزىندە ەلگە تانىمال ۇستا, ال شەكەر اپا ۇستانىڭ كومەكشىسى بولعان ەكەن. بۇلار جەتى اتادان بەرى ۇستالىقپەن اينالىسقان اۋلەت. وعان اعا شاڭىراعىندا ساقتاۋلى تۇرعان ارعى اتاسىنىڭ ءتوسى بۇلتارتپاس ايعاق بولسا كەرەك.
كەيىپكەرىمىزدىڭ بولاشاق جارىمەن تانىسۋى دا وسى ۇستالىقپەن بايلانىستى دەسەدى. ون ساۋساعىنان ونەر تامعان سۇلەيمەن جىگىتتىڭ قولىنان شىققان اشەكەي بۇيىمدار جاس قىزدى قىزىقتىرماي قويمايدى. سول ۇستالىق ونەرگە دەگەن قۇرمەت پەن تامسانىس شەبەر بويىنداعى اسىل قاسيەتتەرمەن استاسىپ, ونىڭ سوڭى ادال سەزىمگە ۇلاسادى. اقىرى, قوس عاشىق ءسوز بايلاسىپ, وتاۋ قۇرادى.
ولاردىڭ ۇيلەنۋى دە ءوز الدىنا جەكە ءبىر اڭگىمە. ول كەزدە ايتتىرعان قىزعا قالىڭ مال بەرۋ دەگەن بولسا كەرەك. ۇستالىقپەن كۇنىن كورىپ, ناپاقا تاۋىپ جۇرگەن قاراپايىم جىگىتتە باسى ارتىق مال, قاراجات قايدان بولسىن؟! سودان سۇيگەنى ءۇشىن قالىڭدى قايدان الىپ بەرەرىن بىلمەي توسىلعان جىگىت عاشىعىنا قول ۇستاسىپ, قاشىپ كەتۋ جونىندە قولقا سالادى. جاسىنان قايسار قىز سۇيگەنىنىڭ سوڭىنان ەرۋگە كەلىسىمىن بەرىپ, اتا-اناسىنىڭ رۇقساتىنسىز بەلگىلەنگەن كۇنى قاشىپ كەتۋگە بەل بۋادى. جاستاردىڭ وسىلايشا جاسىرىن باس قوسپاقشى بولعاندارىن ەستىگەن ۇلكەندەر ولاردى قۋىپ جەتىپ, قىزدى قايتارماقشى بولعاندا, سۇيگەنىنە ۋادەسىن بەرىپ قويعان شەكەر قىز پويىزدىڭ تابالدىرىعىنا جاتىپ الىپ: «الدىمەن مەنى ولتىرىڭدەر, سوسىن كۇيەۋىمدى ولتىرەسىڭدەر» دەگەن ەكەن. قىز كەلىسىپ تۇرعان سوڭ, اتا-اناسى «ءوي, شىرىگەن جۇمىرتقا» دەپ قولدى ءبىر سىلتەپ, كەتىپ قالعان ەكەن.
ءسويتىپ ءجۇرىپ, سەگىز پەرزەنت كوتەرگەن اپامىز ەلۋ بەس جاسىندا ەرىنەن ايىرىلادى. بالالارىنىڭ دا تورتەۋىن جەر قوينىنا تاپسىردى. بۇگىندە ءۇش ۇل, ءبىر قىزدان وربىگەن ۇرپاعى ءبىر قاۋىم ەل بولدى. ولاردان 20 نەمەرە, 49 شوبەرە, 18 شوپشەك ءسۇيىپ وتىرعان ارداقتى انا بالا-شاعاسىنىڭ قىزىعىنا ورتاقتاسىپ, قۋانىشىن بىرگە بولىسۋدە.
قاسيەتى مول قاريا
عاسىرمەن قۇرداس قاريانىڭ ايتۋىنشا, ول اتاقتى پالۋان قاجىمۇقاننىڭ الىپتىعى سونشالىق, ەت جەپ بولعان سوڭ, سورپانى كەسەمەن ەمەس, شەلەكپەن سىمىرگەنىن كوزىمەن كورگەن ەكەن. سونىمەن بىرگە شەكەر اپا ۇلتىمىزدىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى كەنەن ازىرباەۆتىڭ «ۇلى ءجۇز» دەگەن شەجىرەسىن بەرتىنگە دەيىن ساقتاپ كەلگەن.
ايتا بەرسەك, اپانىڭ ەل اۋزىنا ىلىنگەن ەرەكشە قاسيەتى كوپ.
– ويىن-تويدا وزبەكشە ولەڭ ايتقاندا, تامسانىپ, تاڭداي قاقپايتىن ادام قالمايتىن. اپام گازەت-جۋرنال وقىعاندى, كينو كورگەندى جاقسى كورەتىن. «الاتاۋ» دەگەن جۋرنالى بولدى. تاۋىق ۇستادى. باۋ-باقشا ەكتى. قولى جەڭىل بولاتىن. ارقالىقتا تۇرعاندا دا, وسى قازىرگى تۇرىپ جاتقان ءۇيىمىزدىڭ سىرتىندا دا باعىمىز بار. سونى باپتاپ, كۇتۋگە تاپتىرمايتىن جانە سول ەككەندەرىنەن قاشاندا مول ءونىم جيناپ الاتىن. ونى بولىسۋدە الدىنا جان سالمايدى, – دەيدى بالاسى ماقسۇتبەك سۇلەيمەن.
شەكەر اپا ادامدارمەن تەز ءتىل تابىسادى. سىرتتان كوشىپ كەلگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىن دە جاتسىنباي, باۋىرىنا باسىپ, ەتتىڭ نانىن جايۋ-دى, قۇرت ءپىسىرۋدى ۇيرەتىپتى. اكەسى دە, شەشەسى دە ورىسشا ساۋاتتى بولسا كەرەك. «اۋىلدىڭ بۇكىل ايەلىن اپام بوساندىراتىن. بالانىڭ وڭ نەمەسە تەرىس كەلگەنىن ول كىسى جاقسى بىلەتىن. ءوزى ۋقالاپ, ورنىنا سالىپ, ايى-كۇنىن انىقتاپ, نارەستەنىڭ قاشان تۋاتىنىن – ءبارىن الدىن الا بولجاپ ايتىپ وتىراتىن. دۇعالارىن وقىپ, ءتىسى اۋىرعانداردى شوپپەن ەمدەپ, تالاي ادامنىڭ باتاسىن العانىن ەل ىشىندەگىلەر اڭىز ەتىپ ايتىپ وتىرادى. اسىرەسە, جاس نارەستەنى قالاي شومىلدىرۋ كەرەكتىگىن , قاي ۋاقىتتا تۇزبەن شومىلدىرۋ كەرەك, قاي كەزدە مايمەن سىلاۋ كەرەكتىگىن ءدال ايتاتىن. تاڭداي جابىسىپ قالماس ءۇشىن ونى باس بارماقپەن باسۋدى دا كەلىندەرىنە ەرىنبەي ۇيرەتىپ وتىراتىن اپامنىڭ قاسيەتىن ايتىپ تاۋىسۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى, «وتباسى كىتابى» اتتى جيناعىمدا جارىق كورگەن قازاقتىڭ بارلىق سالت-داستۇرلەرىن, قوناق كۇتۋدەن باستاپ ولىكتى قالاي جەرلەۋ كەرەكتىگىنە دەيىن تەگىس مەن اپامنان ۇيرەنگەنمىن. ءۇيىمنىڭ بەرەكەسى دە, اقىلشىسى دا وسى كىسى» دەدى ۇلى اعىنان جارىلا.
كەلىنى بولسا, ەنەسىنىڭ توقسانعا كەلگەنشە وسى ۇيدەگى كورپەشەلەردىڭ بارلىعىن ءوز قولىمەن تىككەنىن, نەمەرە, شوبەرە, شوپشەكتەرىنە ارناپ ويۋلى توسەكشەنى دە, تۇرمىسقا شىققان قىزدارىنا ارناپ قورجىندى دا ءوزى تىگەتىن شەبەر بولعانىن جەتكىزدى. قاسيەتى مول, قازاقتىڭ قاريالارى شەتىنەن وسىنداي شەبەر-اۋ.
اۋزىنا الاتىنى – «اينالايىن!»
ءبىر شاڭىراقتىڭ ىرىس-بەرەكەسى, قازىناسى بولىپ وتىرعان شەكەر اپا وسى جاسىنا كەلگەنشە اللانى اۋزىنان تاستاعان ەمەس. لايىم, ەلىمىز امان, حالقىمىز تىنىش, ىرگەمىز مىقتى بولسىن دەپ تىلەيدى تاڭىردەن. بالا-شاعا, نەمەرە-شوبەرە, شوپشەگىنىڭ ورتاسىندا اقىلگوي قاريا اتانىپ, قامقورلىق پەن شاتتىققا بولەنىپ وتىرعانى ءۇشىن جاراتقانعا كۇنىنە سان مارتە شۇكىرشىلىك ەتەدى. ەشقاشان بىرەۋگە تارشىلىق جاساپ كورمەپتى. كەلگەن قوناعىن جىلى قاباقپەن قارسى الىپ, بارىن الدىنا قويىپ, قۇرمەت كورسەتتى. بالالارىن دا سولاي تاربيەلەپ ءوسىردى.
ەكىنشى اۋزىنا الاتىنى – استانا. ادامزاتتىڭ ارمانىنا اينالعان, كۇننەن كۇنگە كوركى تاسىپ جايناعان, كەلبەتى مەن كەرەمەتى جاراسقان ەلوردانىڭ جەدەل دامىپ, كوركەيگەنىن كورىپ, بۇگىندە تورتكۇل دۇنيەگە تانىلعان باس شاھاردىڭ بولاشاقتا اسقاقتاي تۇسەتىنىنە بەك سەنەدى. سارىارقانىڭ قاق تورىندە ورىن العان, قارقىندى دامۋعا ىڭعايلى, توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان استانانىڭ ەل ماقتانىشىنا اينالىپ, ەرتەڭى نۇرلى بولاتىنىنا ەش ءشۇبا كەلتىرمەيدى.
عاسىرمەن قۇرداس قاريانىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى, ول كىممەن دە بولسا اڭگىمەسىن «اينالايىن» دەپ باستايدى. سوندىقتان دا بولار, وسى جاسىنا جەتكەنشە, كەلىنمەن دە, قىزبەن دە, كورشىمەن دە ءبىر سوزگە كەلمەپتى. ءبىر شاڭىراق استىندا بالا-شاعاسىمەن وسى جاسىنا دەيىن جاراسىمدى ءومىر كەشىپ جاتۋىنىڭ ەڭ باستى سىرى دا وسىندا جاتسا كەرەك.
تۇتاستاي ءبىر عاسىردى ارتقا تاستاعانىمەن, اجەنىڭ ءوزى تىڭ, ءسوزى شيراق, ويى جيناقى. ءۇي ىشىندە ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ, تۇرادى. تاماققا تابەتى جاقسى. ءار ءسوزىن سارالاپ, اڭگىمەسىن بايىپپەن ايتادى. مىنەزى مايدا جۇمساق, كىسىگە جۇعىمدى. سونىڭ ارقاسىندا اينالاسىنداعىلار ونى تەگىس جاقسى كورەدى. مەنى دە ىقىلاسىمەن باۋراپ الدى. اق باتاسىن بەرىپ, شىن پەيىلىمەن شىعارىپ سالدى.
قوشتاساردا اجەيدەن «جۇزگە جەتۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟» دەپ سۇرادىم. اجەي ىركىلمەستەن: «جاقسى ءومىر ءسۇرىپ, ۇزاق جاساعىڭ كەلسە, بارلىق اداممەن تاتۋ بول. كەڭ بول! ۇلكەننىڭ ايتقانىن ىستەپ, باتاسىن الساڭ, اللانىڭ بەرگەن قۋاتىمەن جۇزگە كەلەسىڭ!» دەدى ءجاي عانا.
ءسوزىنىڭ جانى بار. «كەڭ بولساڭ, كەم بولمايسىڭ». كۇيبەڭ تىرلىكتىڭ شىرماۋىنا شىرمالماي, ءتۇزۋ ءجۇرىپ-تۇرۋ, دۇرىس ءومىر ءسۇرۋ – كوبىمىزگە كەرەك-اق قاسيەت. «ادام ءبىلىمى ارتقان سايىن كەۋدە كەرمەيتىن كىشىپەيىل بولادى. باسىندا تۇيسىگى جوقتار عانا ءوزىن وزگەلەردەن جوعارى ساناپ, جەر بەتىندە داندايسىپ جۇرەدى». سوندايدان ساقتاسىن! اجەنىڭ اڭگىمەسىنەن ۇققانىم وسى بولدى.
قىسقاسى, جۇزگە جەتكەن كەيۋانادان ۇيرەنەرىمىز ءالى دە كوپ-اۋ. تەك, كوپتى كورگەن, جاقسى مەن جاماننىڭ پارقىن بىلەتىن التىن انالار اۋىر- ماي, اقىلشى ءارى ۇلگى-ونەگە بوپ, الدىمىزدا جۇرە بەرسە ەكەن!
گۇلبارشىن وكەشقىزى
astana-akshamy.kz
