ۇلى وتان سوعىسى. بەلارۋس جازۋشىسى ۆاسيل بىكوۆ وتكەن عاسىردىڭ العاشقى شيرەگىندە دۇنيەگە كەلگەن ۇرپاقتى «ءولتىرىلگەن ۇرپاق» دەپ اتاپتى. قاندى سوعىس جالماعان تۇتاس ءبىر ۇرپاق. جەر بەتىندە ءبىر تال ەگىپ, ءۇي سالىپ, ءسابي ءسۇيىپ ۇلگەرمەگەن ۇرپاق… قىرعىنعا اتتانعان قايىسقان قولدىڭ ءبىرلى-جارىمى عانا ەلگە ورالدى. سول سوعىستىڭ ىزدەرى, ءالى كۇنگە دەيىن, اسىرەسە, كوكتەمنىڭ سوڭعى ايىندا قايتادان جاڭعىرا ءتۇسەدى. جەڭىس كۇنىن جاقىنداتقاندارعا تاعزىمى مەن قۇرمەتىمىز وسى كەزدە ايقىندالىپ, كوكىرەكتى وكىنىش پەن ماقتانىش قاتار كەرنەيدى. نەلىكتەن؟ مۇمكىن, قىرشىن جانداردىڭ جانى جاي تاپپاي جاتىر ما ەكەن, الدە جىل سايىن سوعىستىڭ قاسىرەتىن ەسكە سالىپ, بۇگىنگى ۇرپاقتى ناۋبەتتەن ساقتاندىرعانى ما ەكەن؟!
سوڭعى جىلدارى قازاقستان اۋماعىنان ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانىپ, مايداندا قازا بولعان نەمەسە حابارسىز كەتكەندەردىڭ ءتىزىمىن جاريالاندى. سول تىزىمدە 26-شى بولىپ, اجەمنىڭ ءىنىسى ابدوللا باباەۆ جازىلىپتى. 1910 جىلى دۇنيەگە كەلىپ, 1941 جىلى سوعىسقا اتتانىپ, 1942 جىلى حابارسىز كەتكەن. قاتارداعى جاۋىنگەر. بۇل ناعاشى اعامنان قالعان جالعىز دەرەك وسى عانا ەمەس. ابدوللا سوعىس الدىندا عانا ۇيلەنىپتى. كىشكەنتايلى بولعانىن مايدانعا اتتانار الدىنداعى دايىندىق كەزىندە ەستيدى. سودان باتىسقا بەت العالى تۇرعاندا ەلگە حات جىبەرەدى. وندا ەشەلوننىڭ اۋىلعا جاقىن ستانسادان وتەتىنىن ايتىپ, «قىزىمدى ءبىر كورىپ قالايىن, الدىمنان شىعىڭىزدار» دەلىنگەن ەكەن. الايدا حات كەش جەتىپ, اۋىلداعىلار بالايىم اپانى ستانساعا جەتكىزە الماپتى. ودان كەيىن دە ءبىر حات كەلىپتى. وندا قىزىمدى نەگە الىپ شىقپادىڭدار دەپ اعا-جەڭگەسىنە نازىن ايتقان ەكەن. حاتتى كەش جەتكىزگەن پوشتا ما, الدە تارىلعان تاعدىر ما؟! ەلدىڭ ۇستىمەن ءوتىپ بارا جاتىپ, تىم بولماسا توپىراعىن ءبىر باسۋعا دا مۇرشا بەرمەي ءسىبىردىڭ تۇرمەسىنەن ءبىر-اق شىعارعان سولداتتاردىڭ كوز جاسىنىڭ وبالىن دا تاعدىردىڭ تارلىعىنا جازۋعا بولا ما؟!
مەنىڭ جاقسى كورەتىن كورشىمىز – يمانعالي اتا بولاتىن. كوپ سويلەمەيتىن تۇيىق ادام ەدى. سول كىسى كەيدە اكەممەن بىرگە وتىرىپ اڭگىمە ايتاتىن. «شىركىن-اي, جاۋىنگەرلەردى تيەگەن ەشەلون تىم بولماسا ءبىر ساتكە دە ايالداماستان ەلدىڭ ۇسىتەنە وتە شىعىپ ەدى-اۋ!» دەپ ايتقان ءسوزىن ەستىپ قالدىم. ودان مەنىڭ ۇققانىم اتانىڭ سوعىسقا قاتىسقانى بولدى. اۋىلدىڭ ارداگەرلەرىن جاتقا بىلەتىن ەدىم, نەگە بۇل كىسى قالىس قالعان؟! كەلەسى ءبىر 9 مامىرداعى كەزدەسۋگە سول اتانى شاقىرايىقشى دەپ ۇسىنىس ايتتىم. اكەسىنىڭ اتىن ەستىگەننەن باسىن تۇقىرتىپ العان مەنىڭ سىنىپتاسىم, «ول كەلمەيدى» دەدى قاباعىن ءتۇيىپ. سودان جيىنعا دايىندالدىق. قوناعىمىز كەلمەدى. ونىڭ سەبەبىن كەيىن ءتۇسىندىم عوي. اتامىز, ۆلاسوۆتىڭ ديۆيزياسىندا بولىپتى. اكەممەن اڭگىمەسىندەگى «وتىڭدەر!» دەدى, ءوتتىك, «قارۋلارىڭدى تاپسىر!» دەدى, تاپسىردىق. ءبىز بۇيىرىقتى ورىندادىق» دەگەن سوزدەرىنىڭ ءمانىن كەيىننەن ءتۇسىندىم.
اۋىلدىڭ شەتىندە ءجۇسىپ اكەمىز ءومىر ءسۇردى. كوپشىلىكتەن سىرتتاپ جۇرسە دە اۋىلدىڭ قادىرمەندى قارياسى ەدى. سوعىستان كوپ جىل وتكەن سوڭ, مۇستافا شوقايدىڭ نەمەرەلەس بالالارىمەن تانىسىپ, وزىنە وكىل بالا ەتىپ, جالعىز ۇلىنا اعا ەتىپتى. كەيىننەن سۇراستىرعانىمىزدا, مۇستافا شوقايدىڭ وزىندەي بىرنەشە ازاماتتى نەمىس تۇتقىنىنان قۇتقارىپ العانىن بىلدىك.
ەڭ العاش رەت پيونەر كەزىمىزدە عوي دەيمىن, تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمى تاپسىرما بەردى. ماعان اۋىلدىڭ ورتالىق كوشەسىندەگى سوعىستا مەرت بولعانداردىڭ, حابارسىز كەتكەندەردىڭ ءتىزىمىن جاسا دەپ تاپسىردى. سودان كوشەنى بويلاپ سۇراستىرىپ ءجۇرمىن. سونشاما كوپ بولار ما؟! كەيىننەن «بوزداقتار» كىتابى شىققاندا وزىمە تانىس ەسىمدەردى ىزدەدىم. تاپتىم. بىراق قىسقاشا اتى-ءجونى جازىلعان ماتىندە حابارسىز كەتكەن سولداتتىڭ مەن ەستىگەن دەرەگى جوق…
ارداگەرلەر دەپ اتالاتىن كوشەدە تۇردىم. مۇنداعى اقساقالدارىمىز بارلىق مايداندا شايقاسىپتى. مايدانگەرلەردلىڭ ەستەلىكتەرى ءالى قۇلاعىمىزدا. قازىرگى ءبىر-ءبىر مەملەكەت بولىپ وتىرعان ەلدەردىڭ بارلىق قالالارى, دەرەۆنيالارى ءتىپتى, وزەن سۋلارىن دا جاتقا ءبىلىپ وستىك.
ويتكەنى, ارداگەرلەر سول جەرلەرگە قانىن توگىپ ارامىزدى جاقىنداتتى. سول تۋرالى ەستىگەننەن كەيىن دە سول ەرلىكتە ءبىزدىڭ دە ۇلەسىمىز بارداي, وتتى جىلدارعا قۇرمەتپەن وستىك.
وسى سەزىم ءالى دە جاتسىندىرماي ۋكراينا, بەلارۋس, رەسەي قالالارىن, ونىڭ تۇرعىندارىن جاقىنداتا تۇسەدى. ءبىزدى جاقىنداتقان سول تاريح, مايدان تاريحى.
ەرتەڭ جەڭىس كۇنى بارشا استانالىقتار مايداندا شەيىت بولعان اتا-بابالارىنىڭ دەرەگىن الىپ, شەرۋگە دايىندالىپ جاتىر. تاعزىم شەرۋى. مەن بىلەتىن مايدانگەرلەردىڭ بارلىعى, سوعىستان قايتپاعان سولداتتاردىڭ ءبارىنىڭ دە سول شەرۋدە بولاتىنىن بىلەمىن.
بۇل – ءولتىرىلگەن ۇرپاقتىڭ شەرۋى… ياعني, «ءماڭگىلىك پولك» شەرۋى بولماق.
ايگۇل ۋايسوۆا
