ابدىقادىر قاشقاباەۆ ەسىمى كەڭەستىك جانە تاۋەلسىز قازاقستان تەاتر كورەرمەندەرى ءۇشىن جاقسى تانىس. بۇگىندە تەاتر مەن كينو ونەرىنە ادال ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان جاننان ءدارىس الىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەر قانداي باقىتتى دەرسىڭ! ول كىسىنىڭ ءار دارىسىنە, ءاربىر ءادىس-تاسىلىنە قىزىعا قارايسىڭ. مايتالمان پەداگوگتىڭ كەز-كەلگەن ساباعى ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىڭدى ارتتىرماي قويمايتىنى بەلگىلى. جەتپىس دەگەن مەرەيلى جاسقا كەلىپ جاتقان ساحنا ساڭلاعى جايىندا ءسوز قوزعاۋ تەاترتانۋشى رەتىندە مەنىڭ دە, باستى پارىزىم دەپ ويلايمىن…
1976 جىلى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىنىڭ جانىنداعى ەكى جىلدىق ستۋديانى تامامداعان ءبىر توپ جاس تۇلەكتى مادەنيەت مينيسترلىگىنە شاقىردى. شاقىرىلۋ سەبەبى – جاس قىرانداردى قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى تەاترلارعا جولداما بەرىپ ورنالاستىرۋ. مينيسترلىك وكىلى ءتىزىم بويىنشا جاستاردى گۋرەۆ, قاراعاندى تەاترلارىنا ورنالاساتىندارىن حابارلاپ جاتىر. كەزەك جالىنداعان ابدىقادىرعا دا كەلدى.
– قاشقاباەۆ ابدىقادىر – دەدى مينيسترلىك وكىلى.
– سەن, اۋەزوۆ تەاترىنا ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ تاڭداۋىمەن باراسىڭ, سەنى ءازىربايجان ءماديۇلىنىڭ ءوزى تاڭداپ الدى. سول تەاتردا قىزمەت ەتەسىڭ. بۇنداي جاۋاپتى كۇتپەگەن ابدىقادىردىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى. جاس اكتەر ابدىقادىر قاشقاباەۆ ءۇشىن سول كۇننەن باستاپ جاڭا ءومىر پاراعى اشىلدى.
ستۋديادا ءوزى ءتالىم العان رايىمبەك سەيىتمەتوۆ, تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ, راۋشان اۋەزباەۆا, احمەتجان قادىروۆ سىندى ۇستازداردىڭ ونەگەسىمەن قازاق تەاتر ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعىنىڭ تابالدىرىعىن ۇلكەن تولقىنىسپەن اتتادى. م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىنىڭ ۇجىمى جاس اكتەردى جىلى قارسى الدى. قازاق تەاترىنىڭ اقساقالى, كسرو حالىق ءارتىسى سەركە قوجامقۇلوۆ, كسرو حالىق ءارتىسى, تەاتر اناسى ءسابيرا مايقانوۆا, كسرو حالىق ءارتىسى حاديشا بوكەەۆا سىندى كوريفەيلەردەن ونەردە دە, ومىرلىك تە تاربيە الدى.
«الدىڭعى تولقىن اعالار, كەيىنگى تولقىن ىنىلەر» دەپ ۇلى اقىنىمىز اباي قۇنانبايۇلى ايتقانداي, الدىڭعى بۋىننىڭ ءار ءتالىمى, ءاربىر كەيىپتەگەن بەينەلەرى ابدىقادىر ءۇشىن ۇلكەن باعدار بولدى. ءازىربايجان ءماديۇلىنىڭ ابدىقادىردى كوپ جاستىڭ ىشىنەن تاڭداپ العانىن جوعارىدا ايتىپ وتتىك. تەاترعا كەلگەندە دە, ابدىقادىردىڭ ەڭ العاشقى ءرولى ءازىربايجان ءماديۇلى ساحنالاعان ش.ايتماتوۆتىڭ «انا-جەر-انا» تراگەدياسىنداعى جايناق بولدى. بۇل بەينەنى كسرو حالىق ارتىستەرى ءسابيرا مايقانوۆا مەن فاريدا شارىپوۆامەن بىرگە ءبىر ساحنادا وينادى.
اكتەر ابدىقادىر قاشقاباەۆتىڭ بەينەلەۋىندەگى جايناق – بار اينالاسىن شۋاققا بويلەيتىن, قانداي جاعداي بولسا دا وپتيميستىك كوزقاراستى قابىلدايتىن كەيىپكەر بولىپ كورىنگەنى تەاتر سۇيەر كورەرمەندەردىڭ ەسىڭدە. ودان كەيىن تەاتر ساحناسىندا م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەگىندە» – جاپال, «ايمان-شولپانىندا» – وزبەك, ب.سوقپاقباەۆتىڭ «مەنىڭ اتىم قوجاسىندا» – جانتاس, س.احمادتىڭ «كەلىندەر كوتەرىلىسىندە» – توقتاسىن, ن.حيكمەتتىڭ «فارحاد-شىرىنىندا» – اشراف سىندى ءار جانرداعى ءار قيلى كەيىپكەرلەردىڭ تاعدىرىن ءتىرىلتتى.
قر حالىق ءارتىسى رايىمبەك سەيىتمەتوۆ وزبەك دراماتۋرگى سايد احمادتىڭ «كەلىندەر كوتەرىلىسى» كومەدياسىن ساحنالادى. ابدىقادىر قاشقاباەۆقا اتالمىش تۋىندىدان توقتاسىن اتتى كەيىپكەر بۇيىردى. باستى كەيىپكەر – فارمون ءبيبىنىڭ كىشى ۇلى. باۋىرلاس ەلدىڭ بۇل كومەدياسى م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاتر ساحناسىندا ون سەگىز جىل ءجۇردى. تەاتر «كەلىندەر كوتەرىلىسىمەن» قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارىن ارالاپ, كورەرمەندەردىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى. ابدىقادىر قاشقاباەۆ ءبىر اڭگىمەسىندە: «كەلىندەر كوتەرىلىسى» سپەكتاكلى ەسىمە تۇسكەندە, بۇكىل قازاقستاننىڭ جەرى ەلەستەيدى. ويتكەنى, ءبىز اتالمىش قويىلىممەن قازاقستاننىڭ بارلىق جەرىنە ساپارلادىق» دەپ ەسىنە الادى.
ۇجىممەن وتكىزگەن ءار سپەكتاكل, ءار گاسترول ابدىقادىر قاشقاباەۆتىڭ كۇنى-بۇگىنگە دەيىن كوز الدىندا. 1977 جىلى بۇكىلوداقتىق ونەر فەستيۆالىندە م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەك» تراگەدياسىنداعى جاپال ءرولى ءۇشىن لاۋرەات اتاندى. بۇل تەاتر تابالدىرىعىن اتتاعان جاس اكتەر ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك ەدى. اكتەر ءا.قاشقاباەۆ نۇسقالاۋىنداعى جاپال – جاقسىلىققا جانى جاقىن, ەڭلىك پەن كەبەك تاعدىرىنا الاڭ بولعان ادال جان ەكەنى بايقالىپ, تەاتر سىنشىلارىنىڭ وڭ باعاسىنا يە بولدى.
اكتەرلىك ونەر – شابىت كۇشىن, قيال قۋاتىن, ىستىق سەزىمدى تالاپ ەتەتىن ەرەكشە قابىلەت. ال وسى ەرەكشە قابىلەتكە يە بولعان ابدىقادىر قاشقاباەۆ تەاتر ونەرىنە دەگەن ىستىق ماحابباتىمەن ادال ەڭبەك ەتتى. قازاق دۋبلياجىنىڭ دامۋىنا دا ابدىقادىر قاشقاباەۆتىڭ قوسقان ۇلەسى وتە زور. «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنداعى فيلمدەردى قازاق تىلىندە دىبىستادى.
قازاق ونەرىندە وزىندىك ورنى بار قاشقاباەۆتار اۋلەتىن ونەرلى شاڭىراق دەپ تە اتاۋعا بولدى. ابدىقادىر اعانىڭ جارى تورعىن وسپانقىزى دا ونەردەن قۇر الاقان ەمەس. عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ شاكىرتى, تالاي ونەرلى ورەندەردى تاربيەلەپ جاتقان ۇلعاتتى ۇستاز. بالاسى – قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, تەاتر جانە كينو اكتەرى سىرىم قاشقاباەۆ. ونەردىڭ تالاي قىرىن وتكەرگەن ابدىقادىر قاشقاباەۆ بالاسى سىرىمنىڭ اكتەر بولۋىڭا قارسى بولدى. بىراق, بالاسىنىڭ كوزىندەگى جالىنداعان وتتى بايقاعان اسقار تاۋ اكە اق باتاسىمەن بالا قادامىنا ساتتىلىك تىلەدى.
1999 جىلى وتباسىمەن بىرگە, ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنا قونىس اۋدارادى. ابدىقادىر قاشقاباەۆ ءۇشىن جاس قالادا جاڭا ءومىر, جاڭا كەزەڭ باستالدى. بۇل كەزەڭدە ۇستازدىق الەمنىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنە رەكتور, «الەم ءارتىسى» ايمان قوجابەكقىزىنىڭ ارنايى شاقىرتۋىمەن شاكىرت تاربيەلەۋگە كەلەدى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى ۇلاعاتتى جولدى جالعاستىرۋدا.
ءبيبىنۇر قاناش, رينات راحىمبەكوۆ, اسلان تولەنتاي, حازىرەت تولەگەن, زارينا جاكەنوۆا سىندى شاكىرتتەرى ەلىمىزدىڭ تەاتر مەن كينو ونەرىندە ادال ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. ابدىقادىر ۇستاز شاكىرتتەرىنە ءوزى ءتالىم العان اعا-اپالارى جايىنداعى ەستەلىگىن, ولاردىڭ ونەگەسىن ۇنەمى ايتىپ وتىرادى.
مەرەيلى جەتپىس جاسقا تولىپ وتىرعان ابدىقادىر قاشقاباەۆتان بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ الار ونەگەسى مول!
باحتيار تۇرسىن, تەاترتانۋشى
