قازاق رۋحانياتىندا ورنى بولەك دارا تۇلعالارىمىزدىڭ ءبىرى – مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ. «مەن عىلىمعا كەش كەلدىم. ابايدىڭ شىعىسىن دالەلدەيمىن دەپ ءومىرىمنىڭ ءبىرازى ءوتتى. بىراق بەرىسپەدىم, ءسويتىپ, ۇلى ابايدىڭ شىعىسىن الىپ شىقتىم, عىلىمي اينالىمعا ەنگىزدىم» دەگەن جازۋشى-عالىممەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءوزى عانيبەت ەكەنىنە كوزىم جەتتى.
– ابايدىڭ شىعارماشىلىعىن زەرتتەپ, باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ جانىندا ءجۇرىپ ەر جەتتىڭىز. حالىق رۋحانياتىنىڭ شامشىراعى ياسساۋي ءىلىمىن دە ناسيحاتتاپ جۇرگەن عالىمداردىڭ ءبىرىسىز. وسىنىڭ بارلىعىن قالاي يگەرىپ ءجۇرسىز؟
– وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ وڭتۇستىكتە بولىپ, ەل زيالىلارىمەن كەزدەسكەن كەزدە «ءبىزدىڭ رۋحاني تىرەلەر جەرىمىز – ياسساۋي, گۋمانيستىك تىرەگىمىز – اباي, ال پاتريوتتىق تاربيە جايى ءسوز بولعاندا, باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ باتىر تۇلعاسىنا جۇگىنەمىز» دەگەن ويدى ورتاعا سالدى. ءبىزدىڭ يدەولوگتارىمىز قاپەرىنە الماعان وسى تۇجىرىمدى مەن تاراتىپ ايتىپ بەرەيىن. قازاققا يسلام ءدىنىن ءداستۇرلى سەنىم سالتىمىزعا شاقتاپ بەرگەن ۇلى تۇلعالاردىڭ بىرەگەيى – قوجا احمەت ياسساۋي. ياسساۋي ءىلىمى مەن ياسساۋي جولى ۇلتتىق سانامىزدا بىرگە ءورىلىپ كەلەدى. ول – تاقۋالىق, رۋحاني تازارۋ, ادام جانى تۋرالى ءىلىم, ادامنىڭ ار-وجدانى, جەكە تۇلعانىڭ جان دۇنيەسى, ءوز بولمىسىڭا ءۇڭىلىپ, جاماندىقتان بەزىنىپ, كەمەلدىككە جەتكىزەتىن ار ءىلىمى.
قازاق رۋحانياتىنىڭ بيىك شىڭى بولعان سوڭ دا, ونىڭ مۇراسىمەن كۇرەس سوناۋ پاتشا زامانىنان بەرى كەلە جاتىر. وتكەن عاسىردا قاھارىنا ءمىنگەن بولشەۆيكتەر دە ءدىندى مۇلدەم تەرىستەپ, جويىپ جىبەرۋگە تىرىستى. سانامىزداعى اتەيزمنىڭ ۋىتى تاراي باستاعاندا ۋاححابتار مەن يسلام ءدىنىن جامىلعاندار جينالىپ كەلىپ, تاعى دا ءياسساۋيدى نىساناعا الدى. نەگە بۇلاي؟!
سەبەبى, قوجا احمەت ياسساۋي حالىقتىڭ ۇلتتىق سالت-ساناسى مەن ءدىندى ۇيلەستىرە ءبىلدى. ونىڭ تۇلعالىق بەدەلى مەن ءىلىمىنىڭ تارتىلىس كۇشىنىڭ مىقتىلىعىنان بۇكىل تۇركى حالقى بابا جولىن جادىندا ساقتاپ كەلەدى. قاي زاماندا دا حالىق ونىڭ باسىنا قۇران وقىپ, كەسەنەسىن زيارات ەتتى. ال يسلامدى جامىلعان جات اعىمدارعا سالساڭ, ءياسساۋيدىڭ ءىلىمىن دە, كەسەنەسىن دە تاس-تالقان ەتىپ, جەر بەتىنەن سىپىرىپ تاستاعىسى كەلەدى. ويتكەنى, ياسساۋي تۇرعاندا وزدەرىنىڭ پيعىلىنىڭ ەشقاشان ىسكە اسپايتىنىن جاقسى بىلەدى, قازاق حالقىنىڭ ساناسىن تورلاپ, ۇلت رەتىندە جويىپ جىبەرە المايدى. الايدا, نەشە ءجۇز جىلدار بويىنا جۇرگىزىلگەن پاتشانىڭ شوقىندىرۋ ساياساتىنا اتەيزمنىڭ زاردابى قوسىلىپ, بۇگىنگى ۋاحابتاندىرۋ ەسەلەپ سوققاندا, رۋحاني تىرەگىمىزدەن ايىرىلۋدىڭ الدىندا قالىپ, ءوز قازىعىمىزعا قايتا بايلانۋدىڭ سىندارلى ءساتى تۋىنداعانىن سەزىنۋىمىز كەرەك.
سانامىزدا قاقپان مەن تۇزاق بار
– ال بۇل ۇدەرىستەر قالاي باستالدى؟
– العاش رەت پاتشالى رەسەي ءبىزدىڭ قۇنارلى جەرلەرىمىزدى الىپ, ىشكەرىلەي ەنگەن سوڭ, حالىقتى الاۋىز ەتۋ ءۇشىن «سەكسەۋىل ءادىسىن» قولداندى. باتىس ءسىبىردىڭ گەنەرال-گۋبەرناتورى م.م. سپەرانسكي پاتشاعا حات جازىپ, «قازاق جەرىندە سەكسەۋىل دەگەن اعاش وسەدى ەكەن. شەگە قاقساڭ كىرمەيدى, بالتالاساڭ جارىلمايدى, ال ءوز-وزىنە سوقساڭ, بىت-شىتى شىعادى. قازاقتاردى ءدال وسىنداي ادىسپەن قۇرتۋ كەرەك» دەيدى. ول كەزدە كىشى جۇزدە سۇلتان پراۆيتەلدەر, ورتا جۇزدە اعا سۇلتاندار بيلىك جاسادى. وتارىنا العان ەلدى كەلگەن بەتتەن شوشىندىرىپ الماس ءۇشىن ولارعا وبلىس كولەمىندەي بيلىكتىڭ شەتىن ۇستاتتى. جانە ەلدىڭ ءداستۇرلى ءدىن اعارتۋشىلارىن ەسكەرمەي, «ۋكازنوي» مولدالارىن قاپتاتىپ جىبەرىپ, يسلام ءدىنىن تاراتقانسىدى. بۇل – ساياسات ەدى, سالعاننان يسلام دىنىنە قارسى شىققان جوق, دىنگە اشىق قارسىلىق كورسەتۋگە حالىقتان ىقتى. «سەكسەۋىل ءادىسىنىڭ» جارقىن بەلگىسى – بولىستىق جۇيە بولدى. ءتورت بي, ءتورت اۋىلناي, ونباسى, ەلۋباسى بار. بولىستىققا كىرەتىن ون ەكى اۋىل ون ەكى رۋدان قۇرالادى, وندا ەكى مىڭداي ءتۇتىن بولادى. پارتياگەرشىلىك باستالعاندا, اش يتتەرگە مايلى سۇيەك تاستاعانداي قازاقتاردى سولاي تالاستىرىپ, ءبىزدىڭ مىنەز-قۇلقىمىزدى بۇزدى. جاقىندا الكەي مارعۇلاننىڭ مۇراعاتىنان شىقتى. «تالاسىپ بوسقا, جاۋ بولىپ دوسقا, قور بولىپ قۇرىپ باراسىڭ» دەپ زارلاعان اباي سول كەزەڭدەردە پاتشاعا تەلەگرامما بەرگەن ەكەن. وندا «مىنا بولىستىق ەلدى ءبۇلدىرىپ جاتىر, بولىستىق سايلاۋمەن ەمەس, گەنەرال-گۋبەرناتوردىڭ تاعايىنداۋىمەن بەكىتىلسىن» دەپ جازىپتى. وعان پاتشا وكىمەتى ولسە دە بارمايدى. ونىڭ سەبەبى, ءبىزدى قاسيەتىمىزدەن ايىرىپ, تاعىعا اينالدىرۋ ەدى. ەلدىڭ يگى جاقسىلارىن ارازداستىرىپ, بۇقارانى ءبىر-بىرىنە قارسى قويىپ, ارام پيعىلدارى ىسكە اسىپ, حالىق ساناسىنىڭ تۇنىعىن شايقاعاننان كەيىن بىردەن ميسسيونەرلىك ساياسات باستالدى. ياعني, قازاقتاردى شوقىندىرىپ, ورىستاندىرۋ تەتىگى ىسكە قوسىلدى. «قازاق قالاي ورىستاندىرىلدى؟» دەگەن, كەيىنىرەك ورىس تىلىندە شىققان «سوۆەرشەننو سەكرەتنو: تاينى رۋسسيفيكاتسي كازاحوۆ» دەگەن كىتاپتارىمدا سول تۇستاعى مۇراعاتتىق قۇجاتتارمەن دالەلدەپ كەلىپ, ونى بارىنشا اشكەرەلەدىم.
ءبىر قىزىعى, كەڭەس ۇكىمەتى دە قازاقتى شوقىندىرۋدىڭ «كىلتىن» ءىلىپ اكەتىپ, ينتەرناتسيوناليزمدى كۇشەيتەمىز دەگەن جەلەۋمەن ارالاس مەكتەپتەرىن اشىپ تاستادى. بۇل – پاتشالىق ورىس-تۋزەم مەكتەبىنىڭ زاڭدى جالعاسى ەدى. مىنە, سودان بەرى بۇل ءبىلىم ورىندارىندا قازاق تا ەمەس, ورىس تا ەمەس ءدۇبارا بۋىن, شالا قازاقتاردى دايارلاپ كەلەدى. قازىر ەلىمىزدە ەكى مىڭنان استام ارالاس مەكتەپ بار. سوڭعى ەكى مينيسترگە دە حات جازىپ ءتۇسىندىردىم. ارالاس مەكتەپتەر كوبەيمەسە, ازايعان جوق. ءسىرا, جانايقايىم جەتەر جەرىنە جەتپەي جاتىر-اۋ… سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ «جەرىنە, ەلدىگىنە ءھام دىنىنە, قۇرىلعان تالاي تۇزاق, تالاي قاقپان» دەپ جىرلاعانىنداي, سانامىزداعى قاقپان مەن تۇزاقتان قۇتىلۋدىڭ قيىندىعىن ءالى كۇنگە دەيىن سەزىنىپ وتىرمىز. بۇل – ءسوزدىڭ رەتىمەن ايتىلىپ قالعان جايت.
– ال اباي داۋىرىنە كەلسەك…
– ۇلى اقىن حالقىنىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ بۇزىلىپ بارا جاتقانىن كورىپ, تولىق ادام ءىلىمىن جاساۋعا كىرىستى. وسى جەردە ياسساۋي ءىلىمى مەن اباي كوزقاراسى ءبىر ارناعا قۇيىلادى. تۇپتەپ كەلگەندە, داۋىرىمىزگە دەيىنگى التىنشى عاسىردان الىپ ەر توڭعا تۋرالى جوقتاۋ ولەڭى بىزدەرگە جەتكەن. سول كەزەڭدە احي دەگەن اسپانعا كوتەرىلەدى. وندا احيلار قاۋىمداسىپ ءومىر ءسۇرىپ, وزدەرى مەن وتباسىنان ارتىلعان مال-دۇنيەنى جوق-جىتىككە تاراتقان. احيلىق كۋلتى كوتەرىلىپ كەتتى. بۇل پارسى نە اراب ءسوزى ەمەس, تۇركىنىڭ جومارت ءسوزىنىڭ ءوزى. مىنە, 11 عاسىردا تولىق كەمەل ادامنىڭ كورىنىسى تۇران جەرىندە دۇنيەگە كەلدى. «كەمەل ادام» ۇعىمى اراب تۇبەگىندە 12 عاسىرلاردا پايدا بولدى. ال ءبىزدىڭ بابالارىمىز ءبىر عاسىر بۇرىن بۇل ءىلىمدى تاراتىپ ۇلگەردى. ياسساۋي وسى ءىلىمدى يسلاممەن ۇشتاستىرىپ, ءارى قاراي دامىتادى. ال اباي تولىق ادامىن بىزگە جەتكىزدى. ونى شاكارىم جالعاستىرىپ, كەمەلدىكتىڭ نۇرلى ساۋلەسى ماعجاننىڭ دا جۇرەگىنە قۇيىلىپ ەدى. ول ەرتە سولدى. ءسويتىپ قازاقتىڭ رۋحاني الەمىندە ياسساۋي جولى ءۇزىلىپ قالدى.
اباي – اتەيست-ماتەرياليست ەمەس, ابايدى تانۋ كەرەك
– «اباي – اتەيست-ماتەرياليست ەمەس, ابايدى تانۋ كەرەك» دەپ ايتقانىمەن, ابايدىڭ جاڭا قىرى قيادا تۇرعانداي كوز جەتەر ەمەس. سەبەبى نەدە؟
– تاعى دا تاريحتى تاراتايىق. ياسساۋي حال ءىلىمىن جاسادى, پەندەلىك كامەلەتتىگى دەگەن قاعيدامەن كەتتى. ول «Iلiم ەكەۋ-ءدۇر: جان مەن تانگە باسشى تۇرار, جان عالىمى حازiرەتiنە جاقىن تۇرار… ءتان عالىمى زالىمدارعا ۇقسار-ەرمiس» دەپ جازادى. ياعني, «بۇل دۇنيە – جالعان, ادامدى قىزىقتىراتىن تەك و دۇنيە, سول سەبەپتى بۇل دۇنيە ەمەس, انا دۇنيەگە دايىندالۋ كەرەك» دەيدى. ونىڭ وسالداۋ جەرى وسى بولدى. ودان بولەك ينساناتتىڭ كامالاتتىعى دەگەن ۇعىم بار, «قۇتادعۋ بىلىكتە» ينساني كەمەلدىگىن بۇكىل ادامزاتتىڭ جەتىلۋى تۋرالى ايتىپ, ونىڭ ءتورت ۇستىنىن ءتورت ادامنىڭ وبرازى ارقىلى بەرەدى. اباي ينسانياتتىڭ كامالاتتىعىن قولدادى. اباي «ەكى دۇنيەنى دە بىردەي ۇستاپ وتىرۋ كەرەك» دەدى. وسىلايشا, كەمەل ادام, تولىق ادام – ادامزاتتىڭ رۋحاني دامۋىنىڭ بيىگى ەكەندىگىن ءتۇسىنىپ, ابايدىڭ جۇمباق بەينەسىنە بۇرىلا باستادىق. ابايدى دىنمەن قاباتتاستىرىپ الماساق, اقىننىڭ جاڭا بەينەسى شىقپايدى. سورىمىزعا قاراي, «اللانىڭ ءوزى دە راس, ءسوزى دە راس» دەگەن ابايدى اتەيست-ماتەرياليست ەتتى. ەندى ابايدىڭ مۇراسىن قايتادان قاراپ, ماتەرياليزمنىڭ جامىلعىسىن سىپىرىپ تاستاي الساق, وندا اقىننىڭ جۇرەگىنەن شىققان ءسوز «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الارى» دا, جۇرەككە جەتىپ, جانىمىزدى تازارتارى دا انىق. سوندا عانا كەمتىك جەرىمىز بىتەلىپ, كەمەلدەنە تۇسەمىز.
قۇداي قالاسا, استانا تورىندە ابايتانۋ ينستيتۋتى اشىلادى ما دەپ وتىرمىز. ابايتانۋ بيىگى ايشىقتالىپ, جاڭا قىرىمەن حالقىنا جاقىنداي تۇسەدى دەپ ويلايمىن. ابايتانۋشى رەتىندە وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارىنا ايتا ءجۇرىپ, العاشقى كۋرستىڭ شاكىرتتەرىنە «ابايتانۋ» دارىستەرىن باستادىق. الدىمەن ستۋدەنتتەرگە تۇسىنۋگە قيىن كورىنگەن. سوندا دا, وسى كەزدەن باستاپ وقۋ كەرەكتىگىن العا تارتتىم. ۋاقىت وتە كەلە بۇل جۇمىسىمىز ناتيجەسىن بەردى. جاستاردىڭ رۋحاني دىڭگەگى بەكىپ, وزگە ءدىننىڭ شىلاۋىنا الاڭداماي, ءداستۇرلى ءدىننىڭ باستاۋلارىنان سۋسىندادى. اباي مۇراسى – ءداستۇرلى تاربيەمىزدىڭ نەگىزگى قۇرالى ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. مۇنداي ناتيجە قۋاتتاندىرماي تۇرا ما؟! ورتا مەكتەپتىڭ باعدارلاماسىنا دا 34 ساعات قوسىلدى. سودان «وقۋلىق جازىڭىز» دەگەن تاپسىرىس ءتۇستى. ءبىسسىمىللا دەپ «ابايتانۋدان» وقۋلىق جازۋعا كىرىستىم. بايقاسام, ءبىر ايدان كەيىن باسقا «ابايتانۋ» وقۋلىعى جارىق كورىپتى. پاراقتاپ كورسەم, اباي تۋرالى جازىلعان ماقالالار جيناقتالعان, نە وقۋلىق, نە حرەستوماتيا ەمەس, اسىعىس جازىلعان دۇنيە. ول ول ما, توپتامانىڭ تۇساۋىن كەستى. ۇيىمداستىرۋشىلار «ءسىز سويلەڭىز» دەدى. نە ايتايىن؟!
ىلگەرىدە ءسابيت دونەنتاەۆ دەگەن اقىن بولعان. «سارىارقادا» رەداكتورلىقتا جۇرگەندە, ءبىر جىگىت دراما جازىپ الىپ كەلىپ: «كەشە جازدىم, بۇگىن باسا عوي» دەپ سابەڭدى قولقالاماي ما. ول «وقيىن» دەپ الىپ قالادى. قايدان تۇشىمدى ەڭبەك بولسىن. سوندا:
«دراما ما, قۇراما ما؟
ءسوز وسىلاي قۇرالا ما؟
سەندەي تاۋىق بالاپاندى,
ءبىر-اق كۇندە تابا الا ما؟» دەپ دونەنتاەۆ ازەر قۇتىلىپتى. ءبىزدىڭ عۇلامالار ءبىر-اق كۇندە ابايتانۋ دەگەن ءبىلىمدى تۋا سالادى» دەدىم.
– جالپى, ابايعا قارسى مايدان 1923 جىلدارى باستالىپ, التىن قازىعىمىزدى قارا تاياققا اۋىستىرۋعا كۇش سالعان جوق پا؟
– اقىن تۇلعاسىن زەرتتەۋدە ونىڭ شىعارماشىلىعىنا دەگەن بىرجاقتىلىق اباي مۇراسىن تانۋعا كوپ كەدەرگىسىن كەلتىردى. «ابايدىڭ باتىسىنان شىعىسى باسىم» دەگەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءسوزى قاپەرگە الىنباعان سەبەبى, 1949 جىلى سوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ كوسموپوليتيزم تۋرالى قاۋلىسى شىعادى. سوندا «باتىسقا باس يگەندەردى دە, شىعىسقا باس يگەندەردى دە تالقاندايمىز» دەپ ءوزىن-ءوزى, سايىپ كەلگەندە ورىستى ۇلىقتاۋدى ماقسات ەتتى. ابايدىڭ شىعىسىنا تىيىم سالىندى. كەيىن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ مۇراجايىندا جۇمىس ىستەدىم, سول قاۋلىنى بىلسەم دە, اقىننىڭ شىعىسىن زەرتتەپ, ديسسەرتاتسيا جازدىم. سەگىز جىل قورعاۋعا ءجىبەرمەدى, تەك گورباچەۆتىڭ قايتا قۇرۋلارى كەزىندە عانا قورعاۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
حالىقتىڭ ساناسىن شايىپ جىبەرۋدىڭ نەبىر قۇيتىرقى امالدارىن باستان ءوتكەردىك قوي. لاتىن جازۋىن العاننان كەيىن كىمنىڭ ۇيىندە اراب جازۋى ساقتالسا, «حالىق جاۋى» اتانىپ, ايدالدى. سودان قازاق قولىندا بار بارلىق رۋحاني كوزدەرىنەن ايىرىلدى. قازاق جەرىندە بىردە-ءبىر كىتاپ قالماي, تەك شەتەلدەردەن تاۋىپ جاتىرمىز. ونىڭ ءبىر بەتىن 20 دوللاردان ساتىپ الامىز. كەرەمەت دۇنيەلەر شىعىپ جاتىر. مىسالى, ەجەلگى ادەبيەتتى وقىتقاندا, ن.كەلىمبەتوۆ التى كىتاپتى پايدالانادى, ءبىز ونىڭ قاتارىنا جاڭادان تابىلعان 127 كىتاپتى قوستىق. وسىلايشا ءبىزدىڭ تاريحي سانامىز قالپىنا كەلىپ جاتىر. تابىلعان كىتاپتاردىڭ دەنى – قولجازبا. ولار ءدىن تۋرالى, سوعىسۋ ءادىسى, ءتورت تۇلىكتىڭ بابى, ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى, قىزداردى ءوسىرۋ, بالا تاربيەسى, رۋدىڭ شەجىرەسى, قاننىڭ تازالىعى دەگەن ماسەلەلەرگە ارنالادى. بۇلاردى شەتەلدىڭ ون ءبىر مەملەكەتىن ارالاپ ءجۇرىپ تاپتىق. 15 عاسىردىڭ باسىندا شەيح تارازي احمەت قۇرباندات «كوركەم ءسوز ونەرى» دەگەن كىتاپ جازىپتى. بۇل – «تەوريا ستيحوسلوجەنيانى» ەۋروپادان ءۇش ءجۇز جىل بۇرىن جازعانىمىزدىڭ دالەلى. مۇحاممەد ءحايداريدىڭ كىتابىندا ايتادى: «بالاسۇعىندا عالىم كوپ, سامارقاندتا ون اتاقتى عالىم بار, ال مۇندا وننان اسا ادام بار» دەيدى. بۇل نە قۇپيا, قايدا سول كىتاپتار؟ بۇل – ارعى تاريح, بەرگى زاماندا «زار زامان» اقىندارىن «رەاكتسيوننىي» دەپ قارادى. كەرىسىنشە, قازاقتى شوقىندىرۋ ءۇشىن قىسىم جاساپ جاتقاندا, زار زامان اقىندارى ءدىني قيسسالاردى توپەپ جازىپ, ونى حالىق اراسىندا ناسيحاتتاپ, ۋدىڭ بەتىن ۋمەن قايتارىپ وتىردى. ولاردان 140 اقىن بار. ەندى ولاردىڭ مۇراسىن دا زەرتتەۋىمىز كەرەك. سونىڭ ءبارىن قايتادان جاريالاپ, حالىققا جەتكىزۋ – مىندەت. ءبىز رۋحاني جولعا, بابالارىمىزدىڭ جولىنا قايتا ءتۇسۋىمىز كەرەك. تاريحي جادىمىزدان كۇشتەپ ايىرىپ, وسىنشا مۇرامىزدى جويىپ جىبەرىپ, «نادان, ساۋاتسىز, ەشتەڭە ءبىلمەيدى» دەپ ءبىزدى سەندىردى. ۇلتتا تاريحي جادى مەن تاريحي سانا بولادى. تاريحي جاد – بۇكىل حالىقتىڭ بىلگەن دۇنيەسى, جيناعان تاجىريبەسى. ورىستىڭ نيكولاي گرودەكوۆ دەگەن گەنەرال-گۋبەرناتورى بار, ورىستىڭ تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن الىس جەردە ءبىر جىلتىراعان جاتقان نارسە بولسا, سونى جيناۋ ءۇشىن بارىن سالامىز دەيدى. ولار جىلتىراعان قيقىمىنا دەيىن جينايدى, ءبىز قاپشىق-قاپشىق رۋحاني قازىنالارىمىزدى جيناپ جاتىرمىز. ونىڭ قانشاسى قۇرىپ كەتتى.
– سوناۋ پاتشالىق زاماننان باستاپ قازاق حالقىن جىعىپ بەرۋگە كۇش سالعاندار نەنى كوزدەدى؟
– تۇركى حالىقتارىنىڭ جون ارقاسى – قازاق ۇلتى. سول كەزدە قالىڭ قازاق جۇرتىنا جاۋ تيمەسە, سانىمىز ميلليونداپ ارتار ما ەدى؟! عاسىرلار بويىنا سىناقتىڭ استىندا كەلەمىز. بىراق, سىنعان جوقپىز.
بالا كۇنىم ارىس وزەنىنىڭ جاعاسىندا ءوتتى. جاز بولسا سول, وزەننىڭ جاعاسى قىزىل مايدان بولاتىن. ۇستەم ۇلتتىڭ بالالارى جينالىپ, ءبىزدى ۇرىپ-سوعىپ, سۋعا جولاتپايتىن. كەيدە قول جيناپ كەلىپ, ولارعا تۇتقيىلدان ءتيىپ, ويران سالامىز. اقىرى ورتا جەڭدى, وزەن-كولىمىزگە ءوزىمىزدى جولاتپايتىن وزگە ۇلتتىڭ بالاسىنا جىعىپ بەرىپ, ءشوۆينيزمدى «ينتەرناتسيوناليزم» دەپ بۇركەمەلەپ, ەرىكسىز ونى «باۋىرىم» دەدىك. ءسويتىپ ءجۇرىپ ەسەيدىك. جاسىمدا انام «قۇداي بار» دەپ ساناما قۇياتىن. مەكتەپكە كەلسەم, باسقاشا. اقىرى, مەكتەپ جەڭدى. «قۇداي جوق» دەپ ءجۇرىپ پيونەر بولدىم, قۇدايسىزداردىڭ قاتارىندا بولىپ, كومسومول, پارتيادا بولدىم. ءسويتىپ جۇرگەندە باۋكەڭنىڭ تاربيەسىنە ءتۇستىم. ناداندىعىمنان ۇيالىپ ىزدەنە باستادىم. كوكىرەك كوزىم اشىلىپ, اق پەن قارانى اجىراتىپ, حالقىمنىڭ رۋحاني دۇنيەسىن ويلاپ, قام جەدىم.
ارىستىڭ جاعاسىنداعى شايقاس ءالى اياقتالعان جوق, ءومىر بويىنا جالعاسىپ كەلەدى. ەسەيە كەلە ولاردىڭ قاتارىنا توعىشارلار مەن تويىمسىزدار, تابانىنىڭ ءبۇرى جوق الاياقتار قوسىلدى. مۇندايدا قۇتادعۋ بىلىكتىڭ «اقىلدىلاردىڭ جاۋى كوپ بولادى» دەگەن ءسوزى ەسىمە تۇسەدى. مەنىڭ دە جاۋىم – ناداندىق.
ءالى دە «ابايتانۋ» وقۋلىعىن جازىپ, حالقىمنىڭ رۋحاني ازىعىنا اينالدىرىپ كەتسەم دەگەن ويىم بار. ەلوردا تورىندە اباي ينستيتۋتى بوي كوتەرسە, ول دا قازاق رۋحانياتىنىڭ جەڭىسى. سۇلتانماحمۇت ايتقانداي: «سونداي-سونداي زاماندار وتكەندىگىن قازاققا ادەبيەتى ايتىپ بەرگەن». ادەبي مۇرامىز ارقىلى ورتا عاسىردىڭ جىلناماسىن ۇلىق جىراۋلاردىڭ, اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارى ارقىلى جازىپ شىعۋ دا كوكەيدە جۇرگەن ءبىر ارمان…
سۇحباتتاسقان: ايگۇل ۋايسوۆا
