استانا كۇنى قارساڭىندا ەلباسىنىڭ ءبىر توپ ۇزەڭگىلەستەرى ەلوردا جاستارىمەن كەزدەستى. «ەلى سۇيگەن, ەلىن سۇيگەن ەلباسى» دەپ اتالعان بۇل باسقوسۋ تۇڭعىش پرەزيدەنت كىتاپحاناسىندا ءوتتى.
كەزدەسۋ قوناقتارىنىڭ ءبىرى نينا ۆاحيتوۆا 1970 جىلدارى تەمىرتاۋ قالالىق پارتيا ۇيىمىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى بولىپ, ەلباسىمەن قاتار قىزمەتتەر اتقارىپتى. «1973 جىلى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتىنىڭ پارتيا كوميتەتىنە حاتشى قىلىپ تاعايىندادى. بۇل وتە قيىن شاق ەدى. كومبيناتتىڭ قۇرىلعانىنا كوپ بولا قويماعان, ۇجىمنىڭ دا ەندى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان كەزى… تسەح جۇمىسشىلارىنىڭ جاعدايى ءماز ەمەس-ءتىن. قالادا بار تىرشىلىك توقتاپ تۇر. بالاباقشالار جەتىسپەيدى, مەكتەپتەر از. ءتىپتى, تۇرعىنداردىڭ دەمالىپ, كوڭىل كوتەرەتىن ورىندارى دا جوق. سول جىلى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن ماسكەۋدەگى ورتالىق كوميتەتكە ەسەپ بەرۋگە شاقىرتتى. قانشا دەگەنمەن جوعارى جاق قوي, قاتتى تولقىدىق. سوندا نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەسەپ بەرۋ كەزىندەگى ايتقانى ءالى ەسىمدە. «تەمىرتاۋدا جۇمىس ىستەۋگە ەش جاعداي جوق بولا تۇرا, ءبىز ءوز قىزمەتكەرلەرىمىزدەن جوعارى كورسەتكىشتى قالاي تالاپ ەتەمىز؟» دەدى ول كىسى. بيۋروداعىلاردىڭ ءبارى ەستىدى مۇنى. از ۋاقىتتان سوڭ-اق قالامىزدىڭ باس جوسپارى جاسالدى. ال بۇرىن ونداي جوسپار بولمايتىن. بالاباقشالار اشىلدى, مەكتەپتەر ەكى اۋىسىممەن جۇمىس ىستەي باستادى. جاڭا قۇرىلىستار بوي كوتەردى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ سونداعى باتىل ارەكەتىن بىزدەر ءالى ۇمىتقان جوقپىز» دەپ اعىنان جارىلدى.
ال ەلباسىنىڭ كۋرستاس دوسى, بۇگىندە قۇرمەتتى مەتاللۋرگ توقتارحان ىسقاقوۆ زاۋىت ءومىرى جايىندا اسەرلى اڭگىمەلەر ايتتى. «مىڭداعان گرادۋستا بۇرق-سارق قايناپ جاتقان مەتالدىڭ ىستىعى بەتىڭدى شارپىعان سايىن جۇمىسىڭا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە تۇسەدى ەكەنسىڭ. مۇنداعى ءار ءىستىڭ اسا ىجداھاتتىلىقتى قاجەت ەتەتىنىن جان-تانىمىزبەن ۇعىناتىنبىز. ءدال وسىنداي مەكتەپتەن شىڭدالىپ شىققان ەلباسىعا سونشالىقتى قاجىر-قايراتتىڭ, ەپتىلىكتىڭ, ۇقىپتىلىقتىڭ قايدان كەلگەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى شىعار. بىردە مىناداي جايت بولدى. ۇمىتپاسام, 7 قاراشا كۇنى بولۋ كەرەك. مەن ول كەزدە اۋىسىم باسشىسىمىن. تاڭعى 7-دە سمەنامدى قابىلداپ العانمىن. ون مينۋتتان سوڭ ءورت شىقتى. تسەح جۇمىسىن توقتاتىپ, ءبارىمىز الگى ءورتتى سوندىرۋگە كىرىستىك. جارتى ساعاتتاي الىسىپ ءجۇرىپ, وشىردىك-اۋ. تسەحتىڭ ءىشى كوك ءتۇتىن. سىرتقا شىقسام, نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ءجۇر. ءالى تسەحتىڭ باسشىلارى دا كەلە قويماعان, ال ول كىسى دەرەۋ جەتىپتى. مەنىڭ كۇيە-كۇيە بولعان ءتۇرىمدى كورىپ, الاڭ تۇتتى عوي دەيمىن, سۇراقتىڭ استىنا الىپ جاتىر: «ءبارى امان با؟ جۇمىسشىلار قايدا؟ زارداپ شەككەندەر جوق پا؟» دەپ. ارتىنشا بارلىعىن ءوزى زەرتتەدى, پارتكومعا اپاراردا دا, ءورتتىڭ سەبەپ-سالدارىن قاراپ-ءبىلىپ شىقتى. ءبىر تاڭعالعانىم, بۇدان سوڭ سول زاۋىتتا 23 جىل جۇمىس ىستەدىم. بىردە-ءبىر رەت جاڭاعىداي جاعداي قايتالانبادى. نۇرەكەڭنىڭ ەشقانداي قاتەلىككە بەي-جاي قارامايتىنىن اڭعارتقانى عوي» دەپ, ءسوزىن اياقتادى توقتارحان ىبىرايۇلى.
ەلباسىنىڭ ەڭبەككە دەگەن قۇشتارلىعىن, سونداي-اق, اينالاسىنداعىلارعا قول ۇشىن سوزۋعا دايىن تۇراتىن ەلگەزەكتىگىن ۆيكتور نيكونوۆ اتاپ ءوتتى: «1962 جىلى قاراعاندىداعى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتقا تۇستىك. ارامىزدا نۇرسۇلتان دا بار. العاشقى كۇننەن-اق ساباققا العىرلىعىن بايقاپ قالعانبىز. كوپ ۇزاماي پراكتيكا باستالدى. كۇندىز زاۋىتتا جۇمىس ىستەپ, كەشكىسىن اۋديتوريادا ساباق وقۋعا تۋرا كەلەتىن. نەبارى جيىرمانىڭ ار جاق بەر جاعىنداعى جاستارمىز عوي. سەگىز-توعىز ساعات بويى تىرلىگى قىج-قىج قايناعان زاۋىتتا ەڭبەك ەتەمىز. ودان شىعىپ, ينستيتۋتقا بارامىز. ەكىنىڭ ءبىرى شىداس بەرمەيدى بۇعان. نۇرەكەڭدەرمەن بىرگە وقۋعا تۇسكەن بالانىڭ كوبى شىداماي, شىعىپ كەتتى كەيىن. سول كەزدەرى قۇرىلىس وتريادىنىڭ قۇرامىندا بولدىق. قاراعاندىنىڭ باتىسىندا بالىقتىكول دەگەن اۋىل بار. سونداعى العاشقى 16 ءۇيدى ءبىز سالىپ ەدىك. قۇرىلىستى بىلەسىزدەر عوي, بىرەسە تسەمەنت, بىرەسە كىرپىش جەتپەي قالادى. ونداي تۇستاردا ارامىزداعى نۇرسۇلتان دەرەۋ باسشىلىققا بارىپ, كەرەك-جاراقتاردى الىپ بەرىپ تۇراتىن. ول جاقتاعىلار دا نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ىسكەرلىگىن قاتتى قۇرمەتتەيتىن-ءدى».
قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتىنىڭ ارداگەرى ەرمەك تولەۋباەۆتىڭ ايتۋىنشا, ەلباسى – دوستىققا وتە بەرىك جان ەكەن. «ساناسام, نۇرەكەڭمەن ارالاس-قۇرالاستىعىمىزعا 53 جىل بولىپتى. قاشان كورسەڭ دە جايدارى, جايساڭ قالپىنان تانبايتىن جىگىت كەزىندە تانىسىپ ەدىك. قاراعاندىعا, تەمىرتاۋعا جولى تۇسە قالسا, كەزدەسىپ, اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ تۇرامىز. كەيىنىرەك بەدەلى وسكەن سوڭ تارتىنشاقتاپ, قىمسىنا باستاساق, اڭگىمەنى ءوزى باستايدى: «وۋ, جىگىتتەر, مەن ءالى سول باياعى نۇرسۇلتانمىن. ەش ۇيالماڭدار» دەيدى. ازىلگە ءبىرتابان جاقىن كىسى عوي, ءساتى تۇسسە قالجىڭمەن قاعىتىپ, كوڭىلىمىزدى كوتەرىپ وتىرادى». بۇل ءسوزدى ەلباسىنىڭ كۋرستاسى قۋانىش وماشەۆ تا قۋاتتاي ءتۇستى: «كوپ ادامدار ۋاقىت وتە بايىرعى, مەكتەپ قابىرعاسىنداعى دوستارىمەن بايلانىستارىن ءۇزىپ الىپ جاتادى. ال, نۇرەكەڭدە ونداي ادەت جوق. سىنىپتاس, كۋرستاستارىمەن ءالى كۇنگە دەيىن ارالاسىن ۇزگەن ەمەس» دەيدى ول.
ايتىلعان ەستەلىكتەردىڭ ءبارىن جاستار ۇيىپ تىڭدادى. ارقايسىسى ءبىر-ءبىر فيلم بولىپ ەلەستەگەن دە شىعار كوز الدارىنا, بالكىم. جانىمدا وتىرعان وقۋشى ۇلعا كوزىم ءتۇسىپ كەتكەن ەدى. ەستىگەندەرىن قويىن داپتەرىنە ءتۇرتىپ الىپ جاتىر ەكەن. ءىشىم جىلىپ قالدى. ازامات اتانۋدىڭ, تۇلعا بولۋدىڭ ءبىر قىرىن ەرتەڭگى كۇنى سول جولداردان تابار, بالكىم…
بوتاكوز ماراتقىزى
