اركىم ءوزىنىڭ ازاماتتىق قۇقىعىن بىلۋگە مىندەتتى. سونىڭ ەڭ باستىسى – جەكە باس قۇقىعىنا تيىسپەۋدى قامتاماسىز ەتۋ. باسقالاي ايتقاندا, بۇل – ازاماتتىق قۇقىق بۇزىلۋىنىڭ الدىن الۋ, ونى بولدىرماۋ شارالارىن قابىلداي وتىرىپ, بۇرىن بۇزىلعان نەمەسە داۋلى سۋبەكتيۆتى ازاماتتىق قۇقىقتاردى قالپىنا كەلتىرۋ جانە وتەۋ, قۇقىق بۇزۋشىنى ازاماتتىق-قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ, زاڭدىلىقتى نىعايتۋ.
قۇقىق بۇزعان ادامنىڭ كiناسiنە قاراماستان, قورعاۋ تۋرالى تالاپ قويعان ادام ءوزiنiڭ مۇلiكتiك ەمەس وزiندiك قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋىن ناقتى دالەلدەگەن جاعدايدا, ول كىسىنىڭ مۇلiكتiك ەمەس وزiندiك قۇقىعى قورعالادى. زاڭدا كوزدەلگەن ازاماتتىق قۇقىقتاردى قورعاۋ ءتارتىبى قورعاۋ نىسانىنا جاتادى. تەوريالىق زەرتتەۋلەردە كەز كەلگەن سۋبەكتيۆتى قۇقىقتى قورعاۋدىڭ ەكى فورماسى: يۋريسديكتسيالىق جانە يۋريسديكتسيالىق ەمەس نىسان بولىپ ايقىندالادى. سوتقا نەمەسە باسقا ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگاندارعا ءوزىن قورعاۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرگەن ادام بۇل يۋريسديكتسيالىق نىسانعا جاتادى. قورعاۋدىڭ يۋريسديكتسيالىق نىسانىنىڭ سوت جانە اكىمشىلىك سياقتى ەكى ءتۇرى بار. سۋبەكتيۆتىك ازاماتتىق قۇقىقتاردى قورعاۋ تاسىلدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى سوتتا جۇزەگە اسىرىلادى. يۋريسديكتسيالىق ەمەس نىساندا مۇددەلى تۇلعا ءوزىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان ناقتى نەمەسە زاڭدى سيپاتتاعى ءوز ارەكەتىن جۇزەگە اسىرادى.
سۋبەكتيۆتى قۇقىق ازاماتتىق قۇقىقتاردى قورعايدى. ول – قۇقىققا قول سۇعىلماۋدى, ونىڭ ىسكە اسىرىلۋ مۇمكىندىگىن قامتاماسىز ەتەتىن, بۇزىلعان جاعدايدا قالپىنا كەلتىرۋگە جانە ونىڭ زارداپتارىن جويۋعا باعىتتالعان زاڭدا كوزدەلگەن شارالار جۇيەسى. سۋبەكتيۆتى ازاماتتىق قۇقىقتاردى قورعاۋ, ادەتتە, سوتتا جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل تۇجىرىم قر كونستيتۋتسياسىنىڭ جانە قر ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 2-بابى مەن قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 13-بابىندا تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان. قر ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 9-بابىنا سايكەس ازاماتتىق قۇقىقتاردى قورعاۋدى سوت, ارالىق سوت جۇزەگە اسىرادى.
سوت شەشىمى بۇزىلعان سۋبەكتيۆتى قۇقىقتى قورعاۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك ماجبۇرلەۋ ارەكەتىنە جاتادى. مۇلىكتىك ەمەس قۇقىعى بۇزىلعان ادام ءوز تاڭداۋى بويىنشا بۇزۋشىدان بۇزۋشىلىقتىڭ زاردابىن جويۋدى تالاپ ەتە الادى نەمەسە بۇزۋشىنىڭ ەسەبىنەن قاجەتتى ارەكەتتى ءوز بەتىنشە جاساۋعا نەمەسە ءۇشىنشى تۇلعاعا تاپسىرۋعا قر ازاماتتىق كودەكسiنiڭ 142-بابىندا كورسەتىلگەندەي, ادامنىڭ مۇلiكتiك ەمەس جانە مۇلiكتiك قۇقىقتارى بiر مەزگiلدە بۇزىلعان جاعدايدا, مۇلiكتiك زياننىڭ ورنىن تولتىرۋ مولشەرi جابiرلەنۋشiگە جەكە مۇلiكتiك ەمەس قۇقىقتارىن بۇزعانى ءۇشiن تيەسiلi وتەمدi ەسكەرە وتىرىپ وسەدi. سوندىقتان سوت ازاماتتىق-قۇقىقتىق سانكتسيانى جۇزەگە اسىرۋى ءۇشىن بۇزىلعان قۇقىقتى قالپىنا كەلتىرۋ مەن ازاماتتىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ قۇرامىنا ەنەتىن جايلاردى انىقتايدى. كەز كەلگەن قۇقىق بۇزۋشىلىق سياقتى ازاماتتىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تا ءتورت جايدى قامتيدى. ءبىرىنشى جاي: تالاپ قويىلعان ادام زاڭعا سايكەس ازاماتتىق-قۇقىقتىق ىقپال ەتۋ شارالارى قولدانىلۋى مۇمكىن تۇلعا دەپ بەلگىلەنۋى ءتيىس. ءارى سوتتالۋشىعا قاتىستى بۇل ادامنىڭ جەكە باسىن قورعاۋعا قابىلەتى مەن ازاماتتىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن جاۋاپ بەرۋ قابىلەتى بولۋى كەرەك. ازاماتتىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ ەكىنشى جايى – ونىڭ وبەكتىسى. قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ وبەكتىسى ارقاشان تالاپكەردىڭ ناقتى سۋبەكتيۆتى قۇقىعىنا قاتىستى بولادى. كەز كەلگەن ادام جاۋاپكەردىڭ ونىڭ سۋبەكتيۆتى قۇقىعىن بۇزعانىن دالەلدەگەن جاعدايدا عانا ازاماتتىق-قۇقىقتىق ىقپال ەتۋ شارالارىن قولدانۋدى تالاپ ەتە الادى. ازاماتتىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ ءۇشىنشى جايىن سوت ازاماتتىق-قۇقىقتىق ىقپال ەتۋ شاراسىن قولدانۋ ءۇشىن انىقتاۋى كەرەك. سوت جاۋاپكەردىڭ مىنەز-قۇلقى سوتقا جۇگىنگەن تالاپكەردىڭ سۋبەكتيۆتىك قۇقىعىن بۇزدى دەگەن ماعىناداعى جايلاردى دا ناقتىلايدى. ازاماتتىق قۇقىق بۇزۋشىلىق قۇرامىنىڭ سوڭعى, ءتورتىنشى جايى سۋبەكتيۆتى فاكتور بولۋى مۇمكىن قىلمىسكەردىڭ كىناسىن ونىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ وزىنە كەلتىرگەن زارداپتارىنا سۋبەكتيۆتى قاتىناسى رەتىندە ەسەپكە الىپ, شىن مانىندە, قۇقىقتىڭ بۇزىلۋىن دالەلدەۋگە جاتادى.
سالتانات اسانوۆا,
استانا قالاسى الماتى اۋداندىق
سوتىنىڭ سۋدياسى
